خمیر اسرائیلی و نمک روسی دعوا نمی‌کنند

شرق/متن پیش رو در شرق منتشر شده و بازنشر آن در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

توفیق شومان/ سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، در نهم سپتامبر گذشته در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با یائیر لاپید، همتای اسرائیلی خود، گفت: «امنیت اسرائیل یکی از اولویت‌های ماست». سخنان لاوروف، توفانی از بحث‌های قدیمی را میان موافقان سیاست‌های روسیه و پیش از آن، اتحاد جماهیر شوروی به پا کرد. مجموعه‌ این مباحث بار دیگر، جمله‌ معروف جولیوس سزار (اولین قیصر روم) را به‌ یاد آورد که پس از دیدن دوست خود، بروتوس که با دشنه‌ای در دست، در صف قاتلان او در سنای روم ایستاده بود، گفت: بروتوس، حتی تو هم؟ در لحظه‌ غلبه‌ احساسات بر حقایق، چشم دل همه چیز را زیبا و درخشان می‌بیند. زمانی که ایدئولوژی بر واقعیت چیره شود، صاحبان آن ایدئولوژی تصور می‌کنند که عقول آنان به‌طورکامل با عقلانیت و منطق برابر است. این دقیقا همان نکته‌ای است که امانوئل کانت، فیلسوف معروف آلمانی در کتاب معروف خود، «سنجش خرد ناب» طرح کرده و به نقد آن می‌پردازد، چراکه کانت، دلیلِ نظری دارای محدودیت و در مقابل، عقل عملی را بسی فراخ‌تر می‌داند. براساس این دستگاه فلسفی و نقد مفاهیم و اذهان مجرد که بیشتر مؤلفه‌های آن برآمده از آرزوهای انسان است، می‌توان به بررسی مبانی سیاست روسیه در قبال اسرائیل پرداخت. نخست در دوران شوروی سابق و دیگری در مرحله‌ پس از فروپاشی شوروی و در واقع، دوران زمامداری ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری فعلی روسیه.

---

بازار

---

نخست: در دوران اتحاد جماهیر شوروی
کانال راشاتودی در 28 دسامبر 2013 مصاحبه‌ای با آناتولی گرومیکو، پسر آندره گرومیکو، وزیر خارجه شوروی و نماینده این کشور در شورای امنیت سازمان ملل در دهه 1940 انجام داد. گرومیکوی پسر در بخشی از سخنانش گفت که پدرش بسیار دلسوز یهودیان بود، چراکه او آنها را بسیار شجاع می‌دانست و به چشم خود دیده بود که آنها چگونه در جنگ جهانی دوم نابود شدند. آناتولی گرومیکو در ادامه توضیح می‌دهد که رهبران شوروی روی رهبران اسرائیلی که دیدگاهی چپ و سوسیالیستی داشتند، شرط می‌بستند. براساس مفروضات سران شوروی، از جمله جوزف استالین، تفکرات سوسیالیستی، رهبران اسرائیل را به سمت اتحاد جماهیر شوروی سوق داده و مانع از نزدیک‌شدن آنان به امپریالیسم و جهان سرمایه‌داری غربی خواهد شد. این گفته‌های گرومیکوی پسر، یادآور سخنرانی پدر او در مجمع عمومی سازمان ملل متحد، در چهاردهم می‌ 1947 است که در آن گفت: «نمایندگان کشورهای عربی ادعا می‌کنند که تصمیم سازمان ملل متحد مبنی بر تقسیم فلسطین ناعادلانه است؛ اما در واقع، این دیدگاه خود اعراب است که ناعادلانه است، زیرا مردم یهود حقی انکارناپذیر در فلسطین دارند».
در همین زمینه پس از جنگ پنجم ژوئن 1967، الکسی کاسیگین، نخست‌وزیر اتحاد جماهیر شوروی، در سازمان ملل متحد (19 ژوئن 1967) گفت: «هر قومی حق دارد دولت ملی مستقل خود را تأسیس کند و ما در سال 1947 به قطع‌نامه سازمان ملل رأی دادیم و اتحاد جماهیر شوروی براساس همین قطع‌نامه با اسرائیل روابط دیپلماتیک برقرار کرد».

طنز شگفت‌انگیز این بود که شوروی در آن زمان مانع از بازنگری تصمیم تقسیم سرزمین‌های فلسطینی در مارس 1948 شد. در کتابی از نورهان الشیخ تحت عنوان «موضع اتحاد جماهیر شوروی و روسیه پیرامون اتحاد عرب» که توسط مرکز مطالعات وحدت عربی در بیروت و در سال 2013 منتشر شد، آمده که پایتختِ سرخ (مسکو) با تأکید بر مواضع خود، از بازبینی این تصمیم خودداری کرد، زیرا معتقد بود واشنگتن «منافع نفتی خود را بر حل‌وفصل عادلانه بحران ترجیح می‌دهد».
فلسطین جزئیاتی پیرامون موضع اتحاد جماهیر شوروی درباره اولین جنگ اعراب و اسرائیل در سال 1948 ارائه می‌دهد و نتیجه می‌گیرد که مسکو در شورای امنیت سازمان ملل متحد کمپین سیاسی و رسانه‌ای علیه ارتش‌های عربی که به نیروهای اسرائیلی حمله کرده بودند، آغاز کرد. بلوک شرق (کمونیست) اسرائیلی‌ها را با هرگونه سلاح و تجهیزاتی که می‌خواستند، مسلح کرد و همین امر منجر به اشغال آن بخش از اراضی فلسطینی شد که در قطع‌نامه تقسیم فلسطین نیامده بود. اما رهبران فلسطینی درباره حمایت تسلیحاتی بلوک شرق از اسرائیل چه می‌گویند؟ در اینجا به دو نمونه از این موارد اشاره خواهد شد. بهجت ابوغربیه (1916 - 2012) که در مراحل مختلف مبارزات ملت فلسطین حضور داشت، در خاطرات خود با عنوان «در کوران مبارزات عربی و فلسطینی» می‌گوید که در اول آوریل 1948 «کشتی نورا از یوگسلاوی، حامل چهارهزارو 500 تفنگ، 200 مسلسل کوچک و پنج میلیون فشنگ تولید چکسلواکی به بندر حیفا رسید. و در اوایل ماه می‌ نیز بار دیگر چهارهزارو 500 تفنگ، هزارو 200 مسلسل و شش میلیون فشنگ از چکسلواکی وارد شد». عارف العارف، از فرماندهان فلسطینی، در قسمت دوم کتاب خود «فلسطین بلازده و بهشت گمشده» اشاره می‌کند که «یهودیان از پراگ هواپیما خریدند، اما نتوانستند آنها را به اسرائیل بیاورند. دولت یونان از فرود آنها در فرودگاه‌های خود جلوگیری کرد، به‌طوری‌که اسرائیلی‌ها مجبور به بازکردن قطعات هواپیما و واردکردن آنها به‌صورت قطعات مجزا شدند. همین موضوع باعث شد این هواپیماها دیر به اسرائیل برسند و تا یک ماه بعد نتوانند علیه مصری‌ها بجنگند».
دیوید بن‌گوریون، نخست‌وزیر اسرائیل، در کتاب خود با عنوان «خاطرات جنگ 1947-1949» می‌گوید: «اخباری درباره دو کشتی که از بلغارستان در حال حرکت هستند، رسید. موشه با نماینده شوروی (گرومکیو) صحبت کرد. گرومیکو ضمن پشتیبانی از این موضوع، علاقه‌مند بود از وضعیت تجهیزات ما مطلع باشد و بداند چه کمبودهایی داریم و کدام بخش از آنان را می‌توان وارد کرد و اینکه آیا می‌توان بعد از پانزدهم ماه می‌چیزی به اینجا (اسرائیل) آورد».

در دهه 50، اتحاد جماهیر شوروی پروژه‌ اعراب جهت تحریم اقتصادی اسرائیل را که بین سال‌های ۵۳ تا ۵۶ اجرا می‌شد، از طریق فرمول «نفت روسیه در ازای مرکبات اسرائیلی» بلااثر کرد. در ژانویه 1966 نیز مسکو طرحی را که خواستار به‌رسمیت‌نشناختن اسرائیل بود، کنار گذاشت. طرحی که در جریان «کنفرانس همبستگی آفریقایی-آسیایی و آمریکای لاتین» در هاوانا، پایتخت کوبا، مطرح و به بحث گذاشته شد. اتحاد جماهیر شوروی هم‌زمان با اصرار بر به‌رسمیت‌شناختن اسرائیل، در برابر به‌رسمیت‌شناختن سازمان آزادی‌بخش فلسطین مقاومت می‌کرد. صلاح دباغ، اندیشمند فلسطینی، در کتاب خود با عنوان «اتحاد شوروی و مسئله‌ فلسطین» که در ژوئن ۶۸ منتشر شد، می‌گوید: یاسر عرفات به‌عنوان نماینده مردم فلسطین، ‌همراه با جمال عبدالناصر، رئیس‌جمهوری مصر، به مسکو سفر کرده بود؛ اما رهبران شوروی حاضر به پذیرش او نشدند و عرفات به‌همین‌دلیل مجبور شد ساعت‌ها در هواپیما بماند. در نمونه‌ای دیگر، محمد حسنین هیکل در کتاب «الانفجار» به دیدار سه‌جانبه‌ دوازدهم ژوئن ۶۷ میان رهبران مصر، الجزایر و شوروی پرداخته و به اختصار می‌گوید: جمال عبدالناصر و هواری بومدین در حال گفت‌وگو با لئونید برژنف بودند. الکسی کاسیگین، نخست‌وزیر شوروی نیز که در جلسه حاضر بود، به بومدین گفت: «ما به‌سرعت برق و با قیمت مناسب به شما سلاح دادیم». بومدین در واکنش به او، به وزیر دارایی الجزایر گفت: «چکی به مبلغ صد میلیون دلار به وزارت دفاع شوروی پرداخت کن».

به‌طورکلی مواضع اتحاد جماهیر شوروی پیرامون مسئله‌ فلسطین و حمایتش از قطع‌نامه‌ تقسیم سرزمین‌های فلسطینی بر موضع احزاب چپ عرب و عملکرد آنان در قبال فلسطین تأثیرگذار بود. انور عبدالملک، متفکر چپ مصری در کتاب خود با عنوان «جامعه و ارتش مصر» می‌گوید: شوروی از احزاب مختلف کمونیست و مارکسیست-لنینیست می‌خواست که در راستای قطع‌نامه‌ سازمان ملل در سال ۱۹۴۷ اسرائیل را به رسمیت شناخته و در مقابل پرداخت غرامت به آوارگان فلسطینی، با اسرائیل قرارداد صلح امضا کنند. حنا بطاطو در جلد سوم کتاب خود با عنوان «العراق» به بررسی مواضع کمونیست‌های عراقی و همسویی آنان با سیاست‌های شوروی می‌پردازد. آنها در روزنامه‌ خود، «الاساس» به ترویج ایده‌ «تشکیل دولت عربی دموکراتیک در بخش عربی فلسطین» می‌پرداختند. کمونیست‌های عراقی و سوری «مداخله مسلحانه‌ عربی در فلسطین» را در جریان جنگ ۱۹۴۸ محکوم می‌کردند. در مصر نیز همان‌طورکه عبدالله ترکمانی در کتاب خود با عنوان «احزاب کمونیست در مشرق عربی» می‌گوید: برخی از رهبران گروه کمونیستی و مصری «حدتو» از اسرائیل حمایت کردند؛ چراکه به باور آنها، «اسرائیل نمایانگر مرحله بالاتری از تکامل اجتماعی است که همان مرحله‌ سرمایه‌داری است. درحالی‌که دولت‌های عربی نمایانگر روابط فئودالی هستند». پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی چه چیزی تغییر کرده است؟ به نظر می‌رسد هیچ‌چیز تغییر نکرده؛ اما سقوط شوروی در واقع نقطه عطفی در حرکت به سمت وضعیت کنونی است.

دوم: مرحله پوتینیسم
روزنامه روسی «کامرسانت» در نوزدهم سپتامبر ۲۰۱۹ گزارشی از دیدار ولادیمیر پوتین با شرکت‌کنندگان در کنفرانس شورای یهودیان «قِرن هیصاد» منتشر کرد. پوتین در این دیدار از اسرائیل به‌عنوان یک منطقه روسی‌زبان یاد کرد. روزنامه لبنانی «الاخبار» نیز در بیست‌وسوم اکتبر ۲۰۱۰ گزارشی با عنوان «اسرائیل به زبان روسی صحبت می‌کند... اما» منتشر کرد که در آن آمده بود: «وقتی یهودیان روسی‌تبار حدود 20 درصد از جمعیت اسرائیل را تشکیل می‌دهند، کاملا بدیهی است که بگوییم روابط ویژه‌ای میان روسیه و اسرائیل وجود دارد. ولادیمیر پوتین، به‌وضوح گفته است: روسیه با علاقه اوضاع بیش از یک میلیون نفر از مردم روسی‌زبان اسرائیل را دنبال می‌کند.
در همین حال، نیکولای پطروشف، مشاور امنیتی روسیه در بیست‌و چهارم ژوئن 2019 و در آستانه‌ «نشست امنیتی» با مشاوران امنیت ملی آمریکا و اسرائیل در قدس اشغالی، تصریح کرد که «روسیه به‌دلیل حضور نزدیک به دو میلیون روس در اسرائیل، اهمیت ویژه‌ای برای امنیت این جا قائل است».
وب‌سایت راشاتودی نیز در بیست‌وسوم ژانویه 2020 گزارش داد که پوتین در جریان حضور در جشنی در قدس اشغالی گفت: «اتحاد جماهیر شوروی در پیروزی بر نازیسم نقش داشته و اسرائیل اهمیت زیادی به این موضوع می‌دهد. ما برای همه قربانیان نازیسم غمگین هستیم. از جمله شش میلیون یهودی که در اردوگاه‌های مرگ کشته شدند و 40 درصد آنها از شهروندان اتحاد جماهیر شوروی سابق بودند». موارد زیادی از این دست سخنان دیده شده که بیان همه‌ آنان ضرورتی ندارد، چراکه بیانیه‌ اخیر سرگئی لاوروف و تأکید او بر اولویت امنیت اسرائیل برای روسیه، جایی برای افزودن موارد بیشتر باقی نگذاشته است.

و اما نتیجه پایانی
در سی‌ام جولای 1970 اسرائیلی‌ها، پنج هواپیمای جنگی شوروی را در صحرای سینای مصر سرنگون کردند. در نتیجه، خلبانان ولادیمیر ژوراولف، نیکولای یوریچنکو و یوگنی یاکوولف کشته شدند. در 17 سپتامبر 2018 نیز اسرائیل هواپیمای روسی «ایلیوشین-20» را در سواحل سوریه سرنگون کرد که در نتیجه‌ آن، 15 سرباز روس کشته شدند؛ اما در هر دو مورد، اختلافات میان مسکو و تل‌آویو بسیار زودتر از دفن کشته‌شدگان حل‌وفصل شد. یک ضرب‌المثل روسی می‌گوید: خمیر و نمک با هم دعوا نمی‌کنند!
 

به پیج اینستاگرامی «آخرین خبر» بپیوندید
instagram.com/akharinkhabar