سرگذشت رمان‌های ممنوع‌شده به دلایل اجتماعی

خبرگزاري کتاب ايران/ جلد دوم از سري کتاب‌هاي ممنوع، سرگذشت رمان‌هاي ممنوع‌شده به دلايل اجتماعي در امريکا و جهان را بررسي مي‌کند. دان سووآ مولف اين کتاب است و طاهره رضايي و محسن حنيف آن را ترجمه کرده است. در ويراستاري دوم اين کتاب مولف نوشته است: اين نسخه چهارده مدخل جديد بيشتر از نسخه قبل دارد و نويسنده تاريخچه مميزي بسياري از آثار را نيز به‌روز کرده است. قسمت زيادي از مطالب اين کتاب نشان مي‌دهد فضاي حاکم بر مميزي ديگر مثل گذشته نيست. بسياري از کتاب‌ها را در قرن‌هاي گذشته به‌دليل نوع زبان آثار و تصوير روابط بين نژادي مميزي کرده‌اند. در عوض، معناي جديد عبارت «مستهجن» که از دة آخر سده بيستم رواج يافت و هم‌اکنون نيز اعتبار دارد، بيشتر بر توصيف و کاوش درباره هر نوع رابطه همجنس‌گرايانه تکيه دارد. در بيشتر اين دست آثار، روابط‌جنسي آشکار نيست و نويسنده نيز خواننده را به پذيرش اين روش زندگي تشويق نمي‌کند و زبان و تصاوير زننده نيستند؛ اما براي هيئت‌هاي مميزي هيچ يک از اين مسائل ملاک نيست. همين‌که اين آثار تلويحا به روابط پايدار بين دو هم‌جنس اشاره مي‌کند، خود دليلي موجه براي مميزي اين آثار است. در مقدمه کتاب آمده است:مفسران از قوانين مبارزه با هرزه‌نگاري، تفاسيري بسيار گسترده دارند و همين امر تصميم‌گيري را درباره اينکه چه آثاري در حيطه ادبيات «مستهجن» قرار مي‌گيرد، دشوار مي‌کند. به‌نظر مي‌رسد قانون مبارزه با هرزه‌نگاري امريکا، آثاري مستهجن قلمداد شده‌اند که «رفتارهاي غيراخلاقي را به‌شکلي زننده توصيف يا تشريح مي‌کنند» علاوه‌بر اين، در اين قانون اذعان شده «چنانچه يک شخص عادي براساس معيارهاي جامعه معاصر، تشخيص بدهد کتابي علايق شهواني افراد را ارضا مي‌کند، آن اثر هرزه‌نگاري است». اغلب، اين بند را چنين معنا کرده‌اند که اگر نويسنده در کتابي از کلماتي استفاده کند که به‌نظر گروهي از مردم «رکيک» باشد يا در ان کتاب روابط بين‌‌نژادي يا همجنس‌‌گرايانه را طوري تصوير کند که معيارهاي ارزشي جامعه آن را ناپسند بداند، آن اثر «مستهجن» شمرده مي‌شود. همه اين معيارها زاده عوامل اجتماعي هستند و اين کتاب نيز به‌دنبال بررسي همين مسائل اجتماعي است. به‌دليل گستردگي اين مسائل، گاهي مواردي که در حوزه اجتماعي در اين کتاب مطرح مي‌شوند، با مضامين سياسي، ديني و اخلاقي هم‌پوشاني دارند. هيئت‌هاي مميزي در بررسي آثار، گاه چنان بي‌عنان اين معيارها را خط‌مشي خود قرار داده‌اند که بخش وسيعي از ادبيات در حيطه آثار «مستهجن» قرار گرفته‌ است. به‌طورکلي، نويسنده در اين کتاب از نتيجه‌گيري‌هاي کلي اجتناب کرده است. مؤلف به آثاري مي‌پردازد که به‌دليل نوع زبان به‌کاررفته در آن‌ها، شخصيت‌پردازي‌هاي نژادپرستانه، تشريح مصرف موادمخدر، ارائه تصويري شفاف طبقه اجتماعي خاص افراد و بازنمود گرايش‌هاي جنسي‌شان، و توصيف ساير تفاوت‌هاي اجتماعي که از نظر خوانندگان زيان‌بارند، ممنوع يا مميزي شده و يا مخالفان به آن‌ها اعتراض کرده‌اند. براي مثال، ماجراهاي هاکلبري فين اثر مارک تواين در اين جلد بررسي مي‌‌شود؛ ولي رمان دي.اچ. لارنس به‌اسم فاسق خانم چَترلي در اين جلد جايي ندارد؛ در حالي که هر دوي اين کتاب‌ها را در گذشته به اتهام «مستهجن» بودن ممنوع کردند. ماجراهاي هاکلبري فين را به‌دليل نوع زبان اثر و شخصيت‌پردازي نژادپرستانه‌اش و فاسق خانم چترلي را به‌سبب ارائه تصاوير بي‌پرده از روابط جنسي و مضمون شهواني آن، «مستهجن» ناميده‌اند. دليل ممنوعيت و شخصيت‌پردازي اين آثار با معيارهاي اجتماعي، نژادي و اخلاقي مخالفان آن‌ها همخواني نداشته است. در حال حاضر، اين تنها کتابي است که به بررسي مضمون و مجادلات درباره آثاري مي‌پردازد که به‌دليل دربرداشتن افکار و عقايد ناپذيرفتني، ممنوع و محدودشده يا به آن‌ها اعتراض کرده‌اند. بررسي تاريخچه‌ مميزي نشان مي‌دهد دولت‌ها تفسير بسيار گسترده‌اي از قانون مبارزه با ادبيات مستهجن يا هرزه‌نگاري دارند. دلايلي که آن‌ها براي ممنوعيت اين آثار بيان کرده‌اند، از اين قرار است: زبان «رکيک» و «توهين‌آميز»، شرح روابط همجنس‌گرايانه، ارائه روابط بين نژادي که در طول تاريخ دستخوش تغيير شده و توصيف رفتارهاي اجتماعي تحقير‌آميز و زننده مثل استفاده از مواد مخدر. به همين دليل، گرچه موضوع، هدف و نحوة روايت رد رمان‌هايي مانند 451 درجه فارنهايت اثر رِي برادبري و فاسق خانم چَترلي اثر دي.اچ.لارنس بسيار متفاوت است، هر دوي اين رمان‌ها را به هرزه‌نگاري متهم کرده‌اند؛ ولي در اين مجموعة چهارجلدي، اين دو مورد مجزا از هم بررسي شده‌اند. کتاب‌هايي که با موضوع مشابه در بازار موجودند، تا حد زيادي توجه خود را به تعريف هرزگي، تشريح روند دادخواهي و صدور حکم در دادگاه‌ها معطوف کرده‌اند و در بررسي متون ممنوع، ديدگاهي مشخص ندارند. رئيس‌جمهور امريکا در سال 1970 کميته‌اي را براي مبارزه با هرزه‌گاري منصوب کرد. اين کميته در سال 1973 گزارش بسيار بحث‌برانگيزي منشتر کرد که از همان هنگام تا سال 1986 تفاسير متعددي از آن در مطبوعات منتشر شد. اين گزارش باعث شد نويسندگان زيادي به بحث درباره ادبيات هرزه‌نگاري بپردازند؛ به همين دليل، نويسندگان و محققان آثار زيادي درباره کتاب‌هاي مستهجن تأليف کرده‌اند. اما کتاب‌هاي بسياري نيز وجود دارند که گرچه در حيطة هرزه‌نگاري قرار نمي‌گيرند، افراد و اجتماعات مختلف با تفسيرهاي شخصي از قانون مبارزه با هرزه‌نگاري، اين آثار را باعنوان کتاب‌هاي مستهجن ممنوع يا محدود کرده‌اند. گفتني است که تأليف آثار پژوهشي درباره اين دسته از کتاب‌ها بسيار محدود است. اين کتاب به شناسايي و بررسي آثاري مي‌پردازد که به‌دلايل مختلف مستهجن لقب گرفته و مميزي شده‌اند. اصول فکري نويسندگان اين آثار يا خود اثر با معيارهاي اجتماعي هيئت‌هاي مميزي همخواني نداشته و در اين کتاب‌ها افکاري منعکس شده است که از لحاظ عرف اجتماعي، ناپسند محسوب مي‌شود. خيلي از کتاب‌هاي اين مجموعه، مثل رمان‌ ماجراهاي آليس در سرزمين عجايب، تاريخچه مميزي کوتاهي دارند؛ ولي به اين دليل چنين آثاري را در کتاب پيش‌رو درج کرده‌ايم تا نشان دهيم هراس هيئت‌هاي مميزي از بي‌اخلاقي ادبيات، آن‌ها را تا چه مرحله‌اي مي‌تواند پيش ببرد. ساير آثار تاريخچه مفصلي دارند و اين مساله حاکي از تعدد دلايلي است که هيئت‌هاي مميزي را به‌سوي ممنوعيت کتاب‌ها سوق مي‌دهد. «کتاب‌هاي ممنوع»، سرگذشت رمان‌هاي ممنوع‌شده به دلايل اجتماعي در آمريکا و جهان نوشته دان سووآ و با ترجمه طاهره رضايي و محسن حنيف در نشر علمي فرهنگي منتشر شده است. با کانال تلگرامي «آخرين خبر» همراه شويد