پرونده خودرو/ شایعه نیو پیکان از کجا آمد؟

دنياي اقتصاد/ سال گذشته و همزمان با روند رو به بهبود توليد در شرکت‌هاي خودروساز، شايعه‌اي در فضاي مجازي به راه افتاد که از توليد «پيکان جديد» در ايران‌خودرو حکايت مي‌کرد. از آنجا که مسوولان ايران‌خودرو هيچ واکنشي نسبت به توليد پيکان جديد نشان ندادند، اين شايعه آنقدر دهان به دهان چرخيد و آن چنان قوت گرفت که برخي حتي از معرفي نمايندگي‌هايي از سوي ايران‌خودرو براي پيش فروش پيکان جديد نيز خبر دادند. آمد و رفت پيکان اما ماجراي پيکان جديد ايران‌خودرو چيست؟ آيا واقعا گاو شيرده ايران‌خودرو قصد بازگشت به «جاده مخصوص» را دارد؟ آيا پس از فيس ليفت پژو و سمند، چشم ايراني‌ها به فيس ليفت پيکان هم روشن خواهد شد؟ راستي اگر پيکان جديد، وجود خارجي دارد و آمدنش شايعه نيست، قيمت آن چقدر است؟ براي پاسخ به اين پرسش‌ها بايد به يک دهه پيش برگرديم، به بيست و پنجمين روز از ارديبهشت‌ماه 84؛ روزي که خودروسازي ايران با فرزند ارشد و سر به راهش وداع کرد. پيکان در سال 1346 و پس از عقد قرارداد ميان ايران ناسيونال (ايران‌خودرو فعلي) و گروه صنعتي روتس انگلستان (شرکتي که در حال ورشکستگي بود)، وارد زندگي ايرانيان شد و نزديک به چهار دهه ميهمان «جاده مخصوص» ماند. البته پيکان در اصل متعلق به شرکت «تالبوت» از زيرمجموعه‌هاي گروه صنعتي روتس بود و در طول حدودا 40 سالي که به توليد رسيد، ايران‌خودرويي‌ها توانستند آن را در چند مدل از جمله «پيکان معمولي»، «پيکان جوانان» و «پيکان استيشن» و حتي «پيکان اتومات»، روانه بازار کنند. پيکان با وجود آنکه امکانات خاصي نداشت و خودرويي بسيار ساده به‌شمار مي‌رفت، عجيب در دل ايراني‌ها جا باز کرد و حتي برخي از مسوولان دولتي (در قبل و بعد از انقلاب)، از آن به‌عنوان خودرو شخصي استفاده مي‌کردند. معروف است که نخست وزير دولت قبل از انقلاب، پيکان داشته و با همين خودرو به محل کار خود مي‌رفته است. در دوران بعد از انقلاب نيز مي‌توان به افرادي مانند محمد ستاري‌فر، رئيس پيشين سازمان مديريت و برنامه‌ريزي کشور اشاره کرد که خودرو شخصي‌اش پيکان بود. نگاهي به فيلم و سريال‌هاي پيش از انقلاب و حتي دهه 60، به خوبي مشخص مي‌کند که پيکان چه جايگاهي در نزد ايراني‌ها داشته و اين خودرو چه خاطراتي را از خود به جا گذشته است. اگرچه پيکان در مقايسه با خودروهاي دوران خود، محصولي معمولي و ساده به‌شمار مي‌رفت، اما در ايران جايگاهي ويژه داشت و حتي برخي کارشناسان، خودروسازي کشور را مديون آن مي‌دانند. به گفته آنها، خودروسازي ايران وامدار و مديون پيکان است و حالا هم که توفيقاتي در عرصه طراحي و ساخت خودرو به دست آمده، نمي‌توان نقش پيکان را در اين اتفاقات خوب انکار کرد. به‌عبارت بهتر، کارشناسان معتقدند اگر امروز مي‌توانيم در طراحي و ساخت خودرو و قطعه‌سازي ادعايي داشته باشيم به‌خاطر آن است که از وجود پيکان به‌عنوان پايه و اساس اين صنعت بهره برده‌ايم. با همه کش‌و‌قوس‌هايي که بر سر توليد پيکان در ايران به‌وجود آمد، اين ميهمان انگليسي سال‌ها در «جاده مخصوص» زندگي کرد و دست آخر نيز محترمانه و در شرايطي که خيلي‌ها راضي به رفتنش نبودند، راهي موزه شد. «پيکان ارابه‏اي بود که صنعت خودرو ايران بر دوش آن شکل گرفت و امروز به موزه مي‌رود تا نظاره‏گر اعتلاي اين صنعت کشور باشد»؛ اين جمله را اسحاق‌جهانگيري وزير وقت دولت اصلاحات در ارديبهشت‌ماه 1384 روي آخرين پيکان توليدي نوشت تا اين خودرو با صندوقي پر از خاطرات براي ايراني‌ها، با «جاده مخصوص» وداع کند. پيکان چرا رفت؟ در مورد حذف پيکان از خودروسازي ايران، روايات مختلفي وجود دارد؛ برخي مي‌گويند پيکان رفت تا جا براي تندر-90 باز شود و برخي نيز تاکيد مي‌کنند که مصرف سوخت و آلايندگي بالا و همچنين نداشتن امکانات، دلايل اصلي رفتن پيکان محسوب مي‌شوند. اين وسط يک روايت ديگر نيز وجود دارد که مي‌گويد يک سري حواشي و اتفاقات غير صنعتي، حذف پيکان از خودروسازي ايران را رقم زده است. هرچه هست، پيکان با به جا گذاشتن تيراژي حدود دو ميليون و 300 هزار دستگاهي، به موزه رفت تا نظاره گر اعتلاي صنعت خودرو ايران باشد و اين در حالي است که برخي از کارشناسان و مسوولان پيشين و فعلي ايران‌خودرو هنوز هم از رفتن پيکان گله کرده و معتقدند توليد اين خودرو بايد ادامه مي‌يافت. استدلال آنها اين است که با رفتن پيکان، نه تنها خودروسازي کشور سرمايه‌اي ملي را از دست داد؛ بلکه ايران‌خودرو نيز به لحاظ مالي بسيار متضرر شد؛ زيرا نه ايران‌خودرو و نه هيچ خودروسازي ديگري نتوانست جايگزين مناسبي براي پيکان بياورد. هر چند قرار بود تندر-90 جاي پيکان را در بازار خودرو ايران بگيرد، اما آغاز توليد آن با قيمتي نزديک به 10 ميليون تومان، از همان ابتدا نشان داد اين محصول نمي‌تواند جانشين خوبي براي پيکان باشد. قيمت پيکان آنقدر براي ايراني‌ها به‌صرفه بود که بسياري از آنها چندان توجهي به امکانات اندکش نداشتند و شش هفت ميليون تومان مي‌دانند و حتي با بي‌کولري‌اش هم مي‌ساختند. آغاز پروژه پيکان جديد اما ايران‌خودرويي‌ها ازآنجاکه مي‌دانستند پيکان دير يا زود از خط توليدشان حذف خواهد شد، زودتر دست به کار شده و در اواخر دهه 70، پروژه طراحي و توليد پيکان جديد را کليد زدند. پروژه موردنظر «X11» نام داشت و قرار بود طي آن خودرويي جديد روي پلت‌فرم پيکان ساخته شود، خودرويي که در عين داشتن قيمتي مناسب، از امکاناتي به روز هم بهره ببرد. اين پروژه در دوران مديريت منوچهر غروي در ايران‌خودرو و با مسووليت حميدرضا کاتوزيان (نماينده پيشين مجلس شوراي اسلامي) آغاز مي‌شود، اما آن‌طور که «کاتوزيان» در گفت‌و‌گوي چند سال پيش خود با «ايسنا»، عنوان مي‌کند، با وجود به سرانجام رسيدن پروژه موردنظر در سال 81، مديريت جديد ايران‌خودرو آن را به حالت تعليق درمي‌آورد. اظهارات کاتوزيان در شرايطي است که سه سال بعد از توقف پروژه پيکان جديد، ايران‌خودرويي‌ها مجبور به حذف پيکان از خطوط توليد خود مي‌شوند و در مقابل، وزرات نفت تعهد مي‌دهد که بابت اين اتفاق، 310 ميليون دلار به حساب آبي‌هاي جاده‌مخصوص واريز کند. با اين حال و به ادعاي انجمن خودروسازان و مسوولان ايران‌خودرو، وزارت نفت تا 3سال و اندي پس از حذف پيکان از چرخه توليد، تنها 90ميليون دلار به ايران‌خودرو مي‌پردازد و 220 ميليون دلار آن باقي مي‌ماند. احمد نعمت بخش، دبير انجمن خودروسازان در همان دوران و طي گفت‌و‌گو با «دنياي اقتصاد» اعلام مي‌کند که طبق توافقنامه منعقد شده ميان وزراي نفت و صنايع و معادن وقت و شرکت ايران‌خودرو، بايد 310ميليون دلار بابت خروج پيکان از خط توليد، به ايران‌خودرو پرداخت شود، اما با گذشت بيش از سه سال از رفتن پيکان، هنوز 220 ميليارد تومان از اين پول پرداخت نشده است. هر چند مشخص نيست سرانجام اين پول طي سال‌هاي گذشته به حساب بزرگترين خودروساز ايران واريز شده يا نه، اما به هر حال ازآنجاکه به ادعاي ايران‌خودرويي‌ها، وزرات نفت تعهد مالي خود را انجام نمي‌دهد، آنها (مسوولان ايران‌خودرو) تصميم مي‌گيرند پروژه پيکان جديد را در سال 84 دوباره فعال کنند. در کنار بدعهدي وزارت نفت و عدم پرداخت 220 ميليون دلار به ايران‌خودرو، افتادن اين شرکت در گرداب مالي (پس از رفتن پيکان) از يک سو، شکست پروژه L90 (پروژه‌اي که قرار بود از دل آن خودرويي ارزان قيمت بيرون بيايد)، از سويي و يکه‌تازي پرايد سايپا در بازار خودروهاي ارزان نيز از سويي ديگر، همه و همه آبي‌هاي جاده مخصوص را به فکر بازگشت پيکان مي‌اندازد. از همين رو در اواخر سال 84 و تنها چند ماه پس از رفتن پيکان، پروژه X11 دوباره به راه مي‌افتد تا خودروسازي ايران در آستانه بازگشت پيکان قرار گيرد. بسياري از کارشناسان معتقدند بحران مالي که ايران‌خودرويي‌ها در اواسط دهه 80 به آن مبتلا شدند، از خروج پيکان و عدم پرداخت 310 ميليون دلار وعده داده شده از سوي وزارت نفت، سرچشمه مي‌گيرد. به گفته آنها، تا سال 84 که ايران خودرو از وجود پيکان به‌عنوان محصولي پرتيراژ و پرفروش، بهره کافي را مي‌برد، با بحران مالي مواجه نبود؛ زيرا پيکان «گاوي شيرده» به حساب مي‌آمد و با وجود آن، بحران مالي اصلا معنايي براي آبي‌هاي جاده مخصوص نداشت. چه کسي پيکان جديد را رد کرد؟ بشنويم اما از ماجرايي که يکي از مسوولان ارشد ايران‌خودرو در مورد پروژه پيکان جديد روايت مي‌کند. به گفته وي، پروژه پيکان جديد پس از ازسرگيري، سرانجام در سال 85 به نتيجه مي‌رسد و حتي عليرضا طهماسبي وزير صنايع وقت دولت نهم نيز موافقت و حمايت خود را از آن اعلام مي‌کند. طهماسبي طي يکي از اظهارنظرهايش در اين مورد، تاکيد مي‌کند که وزارت صنايع امکانات مناسب و وام خوبي را براي طراحي و توليد پيکان جديد در نظر گرفته است. وي اين را هم گفته بود که پروژه پيکان جديد، سرمايه‌گذاري بالايي را به خود مي‌بيند و پس از سه سال توقف و با انجام يکسري اصلاحات، احيا شده است. اما بدون ترديد برگ برنده ايران‌خودرويي‌ها در پروژه پيکان جديد، قيمت آن بود، چه آنکه اين خودرو قرار بود قيمتي بين هشت تا 14 ميليون تومان داشته باشد. هر چند ايراني‌ها آخرين پيکان‌هاي توليدي را با قيمتي حدود هفت ميليون تومان خريده بودند، اما به گفته کارشناسان، اگر پيکان جديد با قيمتي بالاتر از اينها روانه بازار مي‌شد، با توجه به تغيير ظاهر و اضافه شدن امکانات رفاهي و ايمني به آن، باز هم مورد استقبال مشتريان قرار مي‌گرفت. اما برگرديم به روايت يکي از مسوولان ارشد ايران‌خودرو در مورد داستان پيکان جديد. وي مي‌گويد: با وجود آنکه طهماسبي وزير وقت صنايع نيز از پروژه پيکان جديد حمايت به عمل مي‌آورد، اما اين خودرو در نهايت مجوز ورود به خط توليد ايران‌خودرو را دريافت نمي‌کند. اين مقام ارشد، دليل ناکام ماندن پروژه موردنظر را مخالفت علي اکبر محرابيان، ديگر وزير صنايع دولت نهم با توليد پيکان جديد، عنوان کرده و تاکيد مي‌کند:پس از آنکه محرابيان جاي طهماسبي را در وزارت صنايع دولت نهم گرفت، پروژه پيکان جديد را نزد وي برديم تا مجوز توليد آن را بگيريم، اما محرابيان از آينده پروژه اظهار نگراني و اجازه توليد را صادر نکرد. به گفته وي، نگراني محرابيان از اين بوده که پروژه موردنظر به اصطلاح نگيرد و مشتريان از پيکان جديد استقبال نکنند و شکستي سخت در کارنامه وزارت صنعت و خودروسازي ايران ثبت شود. اين مقام ارشد ايران‌خودرو تاکيد مي‌کند که در پروژه X11، چند مدل محصول روي پلت‌فرم پيکان ساخته شده و عکسي که در فضاي مجازي با نام «پيکان جديد» منتشر شده نيز واقعيت دارد و يکي از آن مدل‌ها است. گفته‌هاي اين مقام ارشد در حالي است که ايران‌خودرويي‌ها رسما توليد پيکان جديد را مورد تاييد قرار نداده و تاکيد مي‌کنند که قصد دارند محصولاتي به روز و مطابق با استانداردهاي روز دنيا در قالب شراکت با خودروسازان معتبر جهان، بسازند. هر چه هست، فعلا که هيچ خبري از توليد و عرضه پيکان جديد به گوش نمي‌رسد و آنچه از برنامه‌هاي ايران‌خودرو برمي آيد، توليد محصولاتي مشترک با خودروسازاني مانند پژو و رنو است و کسي حرفي از پيکان جديد نمي‌زند.