عروسک‌های زشت چگونه از تلویزیون سر در می‌آورند؟!

اما به راستي علت چيست و چرا عروسک هاي ساخته شده براي ايفاي نقش در برنامه هاي تلويزيوني، در حال حاضر نمي توانند موفقيت همتايان قبلي خود در دهه هاي ۶۰ و ۷۰ را تکرار کنند. 

در همين رابطه عادل بزدوده ـ عروسک ساز باسابقه و مدرس و کارگردان تئاتر ـ  با اشاره به نقش مهم تهيه کنندگان در ساخت برنامه‌ها و انتخاب عوامل برنامه ساز، عنوان کرد: ‌متاسفانه من شديدا به اين مساله اعتراض دارم، بزرگواراني که به عنوان تهيه‌کننده در صداوسيما کار مي‌کنند، اطلاع و آگاهي از عروسک ندارند. عروسک يک فلسفه بسيار همزاد با انسان و کره زمين دارد. تاثيرپذيري و همذات پنداري، شاخصه‌هاي بسيار مهمي است که در فرهنگ‌هاي مختلف جا باز کرده است. اگر از اين مساله اطلاعات دقيقي نداشته باشند مي‌شود يک عارضه بسيار بزرگ. مطمئنا در اين قضيه تهيه‌کننده و برنامه ريز نقش مهمي دارد که بايد توجه کند با چه آيتم و با چه ابزاري براي کودک و نوجوان توليد محتوا کند.

بزدوده که ساخت عروسک‌هاي خاطره ‌انگيزي همچون «زي زي گولو» و «پسر خاله» را در کارنامه هنري اش دارد و در طراحي و ساخت عروسک‌هاي «شهر موش‌ها» و «خونه مادربزرگه» هم مشارکت داشته است، با بيان اينکه «براي ساخت عروسک انتخاب يک چهره مهم است و ساخت و ساز آن چهره فوق‌العاده مهم است»، ادامه داد: مهم است که ما به چه کسي مي‌گوييم عروسک بسازد و آن عروسک چه پيام‌هايي را  مي‌تواند به درستي ارسال کند و به درستي ميان بينندگان و شنوندگان تاثيرگذار باشد.

اين عروسک ساز و عروسک گردان با بيان اينکه بايد نوع عروسک، نوع مخاطب شناسي‌اش، نوع تاثيرگذاري و اهداف آن دقيقا مشخص شود، يادآوري کرد:‌ من و دوستاني که خالق عروسک‌هاي «شهر موش‌هاي ۱و۲» و «خانه مادر بزرگه» و ديگر عروسک‌ها هستيم تمام اين مسائل را شديدا رعايت مي‌کرديم. اگر قرار بود که يک عروسک خُل و چِل بسازيم، نمي‌آمديم اين افراد را مسخره کنيم که به شدت عارضه خطرناکي است. در بين مخلوقات خداوند کساني هستند که ايراد دارند اما ما حق نداريم به قصد توهين، عروسک بسازيم. چه براي نقش منفي زن و چه مرد و چه بچه نبايد اين کار را کرد؛ پيرمردها و پيرزن ‌ها را هم نبايد مسخره کرد. اگر به قصد مسخره کردن اين اتفاق افتاده است، واقعا فاجعه است. بايد يقه تمام برنامه سازان آن کار گرفته شود و مراجع ذي صلاح پيگيري کنند و بگويند وقتي شما مي خواهيد يک آدم بد را معرفي کنيد آن آدم بد بايد با صورت بد معرفي شود؟! طبيعتا نه. کار حطرناکي است؛ شکستن تمام هنجارهاي اجتماعي و جامعه شناختي است.

براي ساخت مخمل در «خونه مادربزرگه» جنگ و دعواها داشتيم

عروسک ساز «زي زي گولو» ادامه داد: ما در ساخت عروسک‌ها سناريو و فيلم‌نامه را مي‌خوانديم شخصيت را مي‌شناختيم و چندين بار تجزيه و تحليل اجتماعي و زيبايي شناختي مي‌کرديم و بعد ماکت سازي مي‌کرديم. مثلا براي ساخت «مخمل» (گربه خونه مادربزرگه) نرفتيم يک گربه بسازيم. گربه بود اما چه گربه‌اي؟ براي ساخت اين گربه ساعت ها جلسه و بحث و جنگ و دعوا داشتيم تا مخمل شد مخمل. سر خود کار نکرديم. شخصيت را تحليل کرده و بعد ساختيم. قبل از اينکه مخاطبان اظهار نظر منطقي و کلاسيکشان را داشته باشند ما خودمان پوست خودمان را مي‌کنديم تا عروسک شخصيتي باشد که بتواند پيام‌هاي درست آن برنامه را منتقل کند.

پسرخاله و کلاه قرمزي کريه المنظر نيستند اما اشتباه مي‌کنند

بزدوده خطاب به تهيه‌کنندگان اين حوزه گفت: آيا شمايي که تهيه کننده هستيد، چنين مشخصاتي داريد که دست به اين کار مي زنيد؟ مثل اين مي‌ماند که بگويند بزدوده تو را در يک استخر مي‌اندازيم که پر از آب است و من شنا بلد نيستم؛ خب معلوم است خفه مي‌شوم. اگر با پرويي تمام بگويم من شنا بلدم اولين کسي که خفه مي‌شود خود من هستم. شناخت مهم است که متاسفانه بعضي از دوستان بزرگوار به عنوان تهيه‌کننده، شناختي از دنياي نمايش عروسکي ندارند و انتخاب‌هايشان هم شديدا غلط است. فقط مي‌گويند ما فلان قدر پول داريم حالا چه کسي را براي ساخت عروسک صدا کنيم؟ اين در حالي است که پشت عروسک، فرهنگ و فلسفه خوابيده است.

سازنده عروسک «پسر خاله» با تاکيد بر اينکه کريه‌المنظر ساختن عروسک‌ها درست نيست، توضيح داد: اين مهم است که من کريه‌المنظر نسازم؛ مثلا پسر خاله و کلاه قرمزي کريه المنظر نيستند اما اشتباهاتي مي‌کنند. چهره‌ي زننده و رقت باري ندارند اما شيطنت‌هاي خردسالان را انجام مي‌دهند. با نگاه بزرگسالانه اين عروسک ساخته شده و در فضا و ذهنيت کودک و نوجوان زنده شده و نقشش را بازي مي‌کند. يک مجري هم هست که کارهايشان را اصلاح مي‌کند.

شايد مي خواهند بگويند زيبايي دليل بر خوب بودن نيست

بزدوده با اشاره به عروسکي که به تازگي انتقادهايي را به همراه داشته است، گفت:‌ نمي‌دانم اين عروسک به چه قصدي و در چه برنامه‌اي ساخته شده و آن برنامه چه اهدافي دارد. اين‌ها همه مهم است. حتي ممکن است عروسکي با چهره نازيبا بسازند تا بگويند زيبايي دليل بر خوب بودن نيست. ممکن است کسي زيبا نباشد اما دل پاک و منزهي داشته باشد. اما اين نوع شکل و شمايل در تلويزيون ما با خطر مواجه مي‌شود، زيرا ذهنيت بچه‌ها به اين سمت مي‌رود که اين عروسک زشت است و خاطره بدي را در ذهن کودک و نوجوان ايجاد مي‌کند که تعويض آن در ذهن بچه‌ها کار سختي خواهد بود و تاثيرگذاري عروسک هم به درستي انجام نمي‌شود. آن صورت نازيبا هم براي هميشه در ذهن بچه‌ها نقش مي‌بندد.

او درباره حضور مجدد در حوزه عروسک سازي براي تلويزيون عنوان کرد:‌ زماني کار را قبول مي‌کنم که سواد تهيه‌کننده در برنامه سازي براي من محرز شده باشد. تهيه‌کننده بايد درباره برنامه‌اش داراي فکر و ايدئولوژي باشد. کسي که بلد کار است زير مجموعه کارش را از کارگردان گرفته تا نورپردازها درست انتخاب مي کند. من مي‌توانم چشمم را ببندم و وقتي پيشنهادي مي‌دهند بگويم اين عروسک را برايتان مي‌سازم اما هيچوقت چنين کاري نکردم.

بزدوده در پايان گفت: تلويزيون مي‌داند ما هستيم اما متاسفانه ساده انگارانه عمل مي‌کند و در نتيجه ما با برنامه‌هايي مواجه مي‌شويم که عاري از اطلاعات کلاسيکي است که براي توليد يک کار عروسکي وجود دارد. يعني برخودار نبودن از مطالعه، تحقيق، تجربه و خيلي کمبودهاي ديگر دست به دست هم مي‌دهند تا بودجه‌اي را هدر دهند. بودجه‌اي که براي ساختن برنامه‌اي فرهيخته در نظر گرفته شده است. وقتي در مسير غلط پيش بروند  و انتخاب‌ها غلط باشد ما به اين ناکجا آباد نزديک مي‌شويم.