کودکان بدون اتاق؛ قربانیان خاموش فقر اقتصادی!

رکنا

بروزرسانی 1403/11/18 - 18:05

کودکان بدون اتاق؛ قربانیان خاموش فقر اقتصادی!

رکنا/ در حالی که مسئولان بر طبل فرزندآوری می‌کوبند، بسیاری از زوج‌های جوان حتی توان تبدیل خانه یک‌خوابه خود به یک واحد دوخوابه را ندارند. اجاره‌های نجومی، هزینه‌های سنگین خرید مسکن و نبود حمایت‌های مؤثر، فرزندآوری را به رؤیایی دست‌نیافتنی تبدیل کرده است.آرین عمرانی، دانشجوی کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی دانشگاه تهران گفت: اگر کودک فضای شخصی، از جمله اتاق اختصاصی خود را نداشته باشد، ممکن است در یادگیری و رعایت حد و مرزهای شخصی دچار مشکل شود. این مسئله می‌تواند بر توانایی او در تعیین و حفظ مرزهای خود در تعامل با دیگران و همچنین احترام به مرزهای دیگران تأثیر بگذارد.

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، در حالی که مسئولان کشور با جدیت بر طبل فرزندآوری می‌کوبند و نسبت به کاهش جمعیت هشدار می‌دهند، واقعیت زندگی جوانان نشان می‌دهد که بسترهای اولیه حتی برای ازدواج هم مهیا نیست، چه برسد به فرزندآوری. هزینه‌های سرسام‌آور مسکن، اجاره‌بهای نجومی و نبود حمایت‌های کافی از زوج‌های جوان، بسیاری را از فکر تشکیل خانواده منصرف کرده یا آن‌ها را در خانه‌های کوچک و نامناسب زندانی کرده است.

ازدواج در قوطی کبریت
این روزها جوانانی که قصد ازدواج دارند، باید خود را برای زندگی در خانه‌هایی آماده کنند که به‌سختی نیازهای اولیه را تأمین می‌کند. واحدهای ۳۰ تا ۴۰ متری در کلان‌شهرها حالا نه‌فقط برای مجردها، بلکه برای خانواده‌های تازه‌تشکیل‌شده هم به یک گزینه اجباری تبدیل شده است. هزینه اجاره چنین خانه‌هایی در تهران، بسته به موقعیت مکانی، از ۱۰ میلیون تومان در ماه شروع می‌شود و این رقم برای مناطق مرکزی و شمالی به ارقامی غیرقابل‌تصور می‌رسد و آنجا باید به ۳۰ تا ۴۰میلیون تومان فکر کرد.

دو خوابه، رؤیای دست‌نیافتنی!
برای بسیاری از زوج‌های جوان، حتی داشتن یک خانه یک‌خوابه هم یک امتیاز محسوب می‌شود، اما اگر زوجی بخواهد به فرزندآوری فکر کند، طبیعی است که نیاز به فضای بیشتری دارد. درحالی‌که سیاست‌های تشویقی در این زمینه بسیار کم‌رمق است، هزینه خرید یا اجاره یک واحد بزرگ‌تر چنان سنگین است که حتی خانوارهای دارای مسکن نیز از پس آن برنمی‌آیند.
گزارش‌های میدانی نشان می‌دهد که افزایش یک اتاق به خانه، برای مستأجران به معنای چند برابر شدن مبلغ اجاره و برای مالکان به معنای وامی است که بازپرداخت آن از توان بسیاری خارج است. در چنین شرایطی، زوج‌ها ناچارند از فرزندآوری صرف‌نظر کنند یا با استرس مضاعف در یک خانه تنگ و کوچک زندگی کنند.

حمایت‌های کاغذی، مشکلات واقعی
درحالی‌که دولت هر از گاهی وعده‌هایی درباره وام مسکن، تسهیلات اجاره و بسته‌های حمایتی ارائه می‌دهد، اما این حمایت‌ها در عمل یا به دست متقاضیان واقعی نمی‌رسد یا به‌قدری ناچیز است که در برابر تورم افسارگسیخته بی‌اثر می‌شود. وام ودیعه مسکن که قرار بود کمکی برای مستأجران باشد، با نرخ سود بالا و اقساط سنگین، عملاً به یک بدهی دیگر برای زوج‌های جوان تبدیل شده است.

سیاست‌های جمعیتی در خلأ اقتصادی
تشدید بحران مسکن، در کنار افزایش هزینه‌های زندگی، باعث شده که جوانان حتی از ازدواج کردن هم منصرف شوند. بر اساس آمارهای رسمی، سن ازدواج و نرخ فرزندآوری در ایران کاهش یافته است، اما در برابر این روند، مسئولان همچنان بر سیاست‌های تشویقی‌ای تأکید دارند که هیچ تناسبی با واقعیت‌های اقتصادی ندارد.
فرزندآوری بدون تأمین حداقل‌های معیشتی و مسکنی، تنها در حد یک شعار باقی می‌ماند. زوج‌های جوان نه‌تنها به تشویق‌های کلامی نیاز ندارند، بلکه انتظار دارند سیاست‌گذاران ابتدا برای تأمین بسترهای اولیه، از جمله مسکن مناسب، چاره‌ای جدی بیندیشند. در غیر این صورت، بحران جمعیتی که مسئولان از آن سخن می‌گویند، نه به دلیل بی‌توجهی مردم، بلکه به خاطر بی‌عملی تصمیم‌گیران روزبه‌روز عمیق‌تر خواهد شد.

کودکان بدون اتاق؛ قربانیان خاموش فقر اقتصادی!
آرین عمرانی- دانشجوی کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی دانشگاه تهران در گفت و گو با رکنا در خصوص مشکلاتی که نبود اتاق مجزا برای کودک ایجاد می کند اینگونه گفت: در شرایط فقر اقتصادی، تأثیر این وضعیت بر روند تحول روانی و روان‌شناختی کودکان اهمیت بسیاری دارد. در این بحث، تمرکز اصلی بر این نکته است که چگونه مشکلات اقتصادی می‌توانند مسیر رشد روانی فرد را تحت تأثیر قرار داده و باعث ایجاد تغییرات اساسی در فرآیندهای شناختی، عاطفی و رفتاری کودک شوند. یکی از مسائل کلیدی که در این زمینه مطرح می‌شود، مسئله «فضای شخصی» برای کودک است. نداشتن اتاق اختصاصی یا محیطی که کودک بتواند در آن استقلال و حریم فردی خود را تجربه کند، می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای برای رشد روانی او داشته باشد. این موضوع از منظر روان‌شناختی و به‌ویژه از دیدگاه نظریه‌های تحول روانی، بسیار حائز اهمیت است.

آرین عمرانی در ادامه با گفتن از اینکه یکی از مراحل مهم رشد روانی انسان، فرآیند «تمایز خود از دیگری» است گفت: این مرحله به کودک کمک می‌کند که میان دنیای درونی خود، که شامل افکار، احساسات، خواسته‌ها و خلاقیت‌های شخصی اوست، و دنیای بیرونی، که مجموعه‌ای از قوانین، انتظارات اجتماعی، حقوق و مسئولیت‌ها را در برمی‌گیرد، تفکیک قائل شود. وجود تعادل میان این دو فضا برای رشد سالم روانی ضروری است. در صورتی که این تعادل به هم بخورد، فرد ممکن است یا کاملاً تحت سلطه دنیای بیرونی قرار گرفته و از هویت و احساسات درونی خود غافل شود، یا برعکس، به‌طور کامل به دنیای درونی خود عقب‌نشینی کند، که نمونه بارز آن را می‌توان در پدیده‌هایی همچون افسردگی مشاهده کرد.

این روانشناس بالینی با تاکید بر اینکه کودکی که از داشتن فضای شخصی محروم است، دائماً باید خود را با محیط عمومی خانه تطبیق دهد افزود: این کودک در طول روز ناچار است به‌طور مداوم با عناصر مختلف محیطی سازگار شود:

تطبیق با انتظارات والدین و سایر اعضای خانواده
کنار آمدن با تنش‌ها و درگیری‌های خانوادگی، از جمله مشاجرات میان والدین

مدیریت تأثیرات محیطی مانند سر و صدای خانه، بوی غذا و دیگر محرک‌های حسی
تلاش برای حفظ تعادل رفتاری به‌گونه‌ای که آرامش نسبی خانواده مختل نشود
یافتن راه‌هایی برای بازی، یادگیری و انجام تکالیف درسی در محیطی که ممکن است همیشه مناسب این فعالیت‌ها نباشد
توانایی کودک در کنار آمدن با این چالش‌ها، وابسته به میزان هوش، ظرفیت شناختی و قابلیت انطباق اوست. کودکانی که از بهره هوشی بالا و توانایی‌های تطبیقی قوی برخوردارند، ممکن است بتوانند حتی در چنین محیط‌هایی، فضایی ذهنی برای خود ایجاد کرده و از این چالش‌ها درس بگیرند. این کودکان قادرند استراتژی‌هایی برای ایجاد یک حریم ذهنی مستقل در پیش بگیرند و حتی در شرایط نامساعد نیز، به رشد خلاقیت و مهارت‌های خود ادامه دهند. اما از نظر آماری، اکثر کودکان دارای هوشی در حد متوسط یا پایین‌تر هستند و توانایی‌های انطباقی آن‌ها نیز در سطح معمولی قرار دارد. در چنین شرایطی، عدم وجود فضای شخصی می‌تواند مشکلات اساسی برای کودک ایجاد کند. این کودکان ممکن است در فرآیند تمایز دنیای درونی و بیرونی خود دچار اختلال شوند و نتوانند چارچوب‌های روانی لازم برای درک و مدیریت احساساتشان را شکل دهند. چنین کودکانی ممکن است در آینده قادر به تحمل تنهایی نباشند، نتوانند از خلوت خود لذت ببرند و همواره به دنبال ایجاد روابط جدید باشند تا جای خالی یک فضای شخصی را پر کنند. در مقابل، گروهی دیگر از این کودکان ممکن است به‌طور کامل از روابط اجتماعی کناره‌گیری کرده و به انزوا و درون‌گرایی شدید دچار شوند.

تأثیر فقر بر نیازهای اساسی رشد کودک
آرین عمرانی با گفتن از اینکه به علاوه بر جنبه‌های روان‌شناختی، تأمین نیازهای اولیه جسمی کودک نیز نقش مهمی در رشد او دارد تاکید داشت: از منظر نظریه‌های انسان‌گرایانه، از جمله سلسله‌مراتب نیازهای مازلو، زمانی که نیازهای اساسی فرد تأمین نشود، امکان تحقق نیازهای سطح بالاتر، از جمله رشد شخصیتی و خودشکوفایی، کاهش می‌یابد. نبود فضای شخصی تنها یکی از ابعاد تأثیر فقر بر کودکان است. عوامل دیگری مانند تغذیه نامناسب نیز می‌توانند نقش تعیین‌کننده‌ای در سلامت جسمی و روانی کودک ایفا کنند. اگر کودک در سال‌های اولیه رشد، به مواد مغذی کافی، به‌ویژه پروتئین‌ها که امروزه به دلیل افزایش قیمت، کمتر در دسترس برخی خانواده‌ها قرار دارند، دسترسی نداشته باشد، دستگاه عصبی مرکزی او قادر به رشد طبیعی نخواهد بود.

کمبود مواد مغذی در دوران کودکی می‌تواند پیامدهای بلندمدتی به همراه داشته باشد، از جمله:
کاهش طول عمر و افزایش احتمال ابتلا به بیماری‌های مختلف
رشد ناکافی جسمانی، از جمله کوتاهی قد و کاهش حجم توده عضلانی
کاهش توانایی‌های شناختی و تأخیر در یادگیری
افزایش آسیب‌پذیری نسبت به بیماری‌های مزمن در سنین بالاتر
وی بیان داشت: در چنین شرایطی، کودک ممکن است آن‌چنان درگیر مسائل زیستی و بقا شود که دیگر فرصت و توان روانی لازم برای پرداختن به مسائلی همچون افسردگی، خودشناسی و رشد فردی را نداشته باشد. در واقع، دغدغه‌های اساسی او به‌گونه‌ای شکل می‌گیرد که به‌جای آنکه بر رشد شخصی، آموزش و خلاقیت تمرکز کند، بیشتر درگیر چالش‌های بقا و گذران زندگی روزمره خواهد شد.

عمرانی با بیان اینکه بررسی تأثیر فقر اقتصادی بر کودکان، به‌ویژه از منظر روان‌شناختی و تحول فردی، نشان می‌دهد که نبود فضای شخصی مناسب و عدم تأمین نیازهای اساسی می‌تواند پیامدهای عمیقی بر رشد آن‌ها داشته باشد تاکید دوباره داشت: کودکی که نتواند فضای ذهنی و فیزیکی مستقلی برای خود داشته باشد، در فرآیند تمایز هویتی دچار مشکل خواهد شد و این مسئله می‌تواند به وابستگی شدید به روابط اجتماعی یا برعکس، کناره‌گیری افراطی از اجتماع منجر شود. علاوه بر این، عواملی مانند سوءتغذیه و کمبود مواد مغذی در دوران رشد، تأثیرات غیرقابل‌انکاری بر سلامت جسمی و روانی کودک خواهند داشت.

بنابراین، فقر اقتصادی نه‌تنها چالشی در حوزه معیشتی محسوب می‌شود، بلکه اثرات بلندمدتی بر ساختار روانی و اجتماعی افراد جامعه دارد. برای مقابله با این مسئله، لازم است علاوه بر برنامه‌های اقتصادی و حمایتی، به ابعاد روان‌شناختی و اجتماعی آن نیز توجه ویژه‌ای شود تا بتوان زمینه‌ای مناسب برای رشد سالم و پایدار کودکان در جوامع مختلف فراهم کرد.
آرین عمرانی، دانشجوی کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی دانشگاه تهران در پایان تاکید داشت: اگر کودک فضای شخصی، از جمله اتاق اختصاصی خود را نداشته باشد، ممکن است در یادگیری و رعایت حد و مرزهای شخصی دچار مشکل شود. این مسئله می‌تواند بر توانایی او در تعیین و حفظ مرزهای خود در تعامل با دیگران و همچنین احترام به مرزهای دیگران تأثیر بگذارد.