بيتوته/ خواب راحت، نعمتي است که تنها افرادي متوجه آن ميشوند که مدتها از بيخوابي يا انواع اختلال خواب رنج ميبرند. درواقع بخشي از سلامت روح و جسم آدمي در گرو خواب آرام شبانه است تا انرژي کافي براي انجام کارهاي روزانه را داشته باشد، ولي گاه به دلايل مختلف از کيفيت خواب افراد کاسته شده و قادر نيستند شبها بدرستي استراحت کنند. يکي از شايعترين اين مشکلات و اختلالات، وقفههاي تنفسي است که اغلب شبها و در طول خواب رخ ميدهد و علاوه بر اختلال ايجاد شده، مشکلات جدي براي فرد ايجاد ميکند.
وقفه تنفسي در خواب که به آپنه شبانه نيز معروف است، معمولا شبها رخ ميدهد و طي آن تنفس فرد براي مدت کوتاهي قطع شده و بار ديگر ادامه مييابد؛ به طور کلي چند نوع وقفه تنفسي وجود دارد که شايعترين آن، وقفه تنفسي انسدادي است. در اين نوع اختلال، ماهيچههاي گلو به تناوب شل شده و هنگام خواب باعث انسداد مسير تنفس ميشود. اين اختلال در همه افراد ممکن است مشاهده شود، ولي اغلب سالمندان و کساني که دچار اضافه وزن هستند، با اين مشکل دست و پنجه نرم ميکنند.
علائمي که بايد جدي گرفت
مبتلايان به وقفههاي تنفسي انسدادي بيشتر چنين علامتهايي دارند:
ـ احساس خوابآلودگي شديد در طول روز
ـ صداي بلند خرخر و ايست تنفس در طول خواب
ـ بيدار شدن از خواب به طور منقطع و نيز تنفس کوتاه
ـ خشکي دهان و بيدار شدن از خواب به همراه خرخر
ـ احساس درد در قفسه سينه هنگام بيدار شدن از خواب
ـ سردردهاي صبحگاهي
ـ دشواري در تمرکز طي روز
ـ تغييرات خلق و خو مانند افسردگي يا تحريکپذيري
ـ دير به خواب رفتن و بيدار ماندن تا پاسي از شب
ـ فشار خون بالا
خرخر کردن معمولا در بسياري از افراد بخصوص ميان سالمندان شايع است و از اين رو، افراد تصور ميکنند طبيعي محسوب ميشود، ولي بررسيها نشان ميدهد خرخرهاي بلندي که باعث بيدار کردن اطرافيان ميشود، طبيعي نيست و فرد بايد به پزشک مراجعه کند. مبتلايان به وقفههاي تنفسي اغلب زماني که به پشت ميخوابند، خرخرهاي بلندي دارند و با تغيير حالت بدن به پهلو، صداي بلند از بين ميرود.
چرا نفس در سينه حبس ميشود؟
وقفههاي تنفسي در خواب زماني رخ ميدهد که ماهيچههاي پشت گلو بيش از حد شل شده و مانع تنفس طبيعي ميشود. اين ماهيچهها از ساختارهايي مانند نرمکام، لوزهها و زبان محافظت ميکنند.
با شل شدن ماهيچههاي گلو، راه هوايي باريک يا مسدود شده و تنفس به مدت 10 تا 20 ثانيه مختل ميشود. اين انسداد تنفسي، ميزان اکسيژن خون را کاهش داده و مغز که احساس نقص در سيستم تنفسي کرده، براي باز شدن مجدد راه هوايي، فرد را از خواب بيدار ميکند. اين حالت در هر ساعت ممکن است 5 تا 30 بار در طول يک شب اتفاق بيفتد؛ البته وقفههايي که در خواب ايجاد ميشود، بسيار کوتاه بوده و اغلب افراد حتي بيدار شدن در طول شب را نيز به خاطر نميآورند، ولي همين مقدار نيز براي ايجاد اختلال خواب و خوابآلودگي در طول روز کافي است و مانع خواب عميق ميشود.
اين افراد بيشتر مراقب باشند
همه ممکن است به وقفههاي تنفسي دچار شوند، ولي برخي افراد بيشتر در معرض ابتلا قرار دارند.
کساني که اضافه وزن دارند، از گروههاي در معرض خطر بوده و به عبارتي، نيمي از مبتلايان به اين نوع اختلال انسدادي چاق بوده يا اضافه وزن دارند. چربيهاي انباشته شده اطراف راه هوايي باعث انسداد تنفس ميشود. افراد چاق مبتلا به وقفههاي تنفسي غالبا اندازه دورکمر زيادي دارند.
باريکي و پهن بودن گردن نيز ميتواند شاخصي براي ابتلا به وقفههاي تنفسي باشد؛ به طوري که هرچه گردن فرد پهنتر باشد، راه هوايي باريکتر بوده و شانس ابتلا به اين اختلال نيز افزايش مييابد. درواقع گردن پهن، نشانه وزن بالاي افراد است و اين يکي از عوامل خطرساز به شمار ميرود. دور گردن بالاتر از 43 سانت براي مردان و بالاتر از 40 سانت براي زنان با افزايش خطر وقفههاي تنفسي همراه است. افرادي که فشارخون بالايي دارند نيز در معرض خطر ابتلا به وقفههاي تنفسي هستند.
کساني که به طور ژنتيک و مادرزادي راههاي هوايي باريکي در ناحيه گلو داشته و لوزههاي بزرگي دارند، به دليل تنگ شدن مسير جريان هوا، بيشتر دچار اين اختلال ميشوند.
وقفههاي تنفسي در مبتلايان به گرفتگي بيني که معمولا شبها بسختي نفس ميکشند، دو برابر بيشتر اتفاق ميافتد که به دليل باريک شدن راههاي هوايي ايجاد ميشود. اين اختلال در مبتلايان به ديابت نيز شيوع بالايي دارد.
مردان و سياهپوستان زير 35 سال بيشتر با اين بيماري دست و پنجه نرم ميکنند و به طور کلي وقفه تنفسي بين سنين 18 تا 60 سال بيشتر اتفاق ميافتد.
استعمال دخانيات از جمله سيگار و مصرف مشروبات الکلي از عوامل پرخطري است که بروز اين اختلال را افزايش ميدهد. علاوه بر موارد گفته شده، سابقه خانوادگي ابتلا به وقفههاي تنفسي، خطر بروز آن را زياد ميکند.
وقفه تنفسي را جدي بگيريد
پزشکان معتقدند وقفههاي تنفسي شايد در ظاهر جدي به نظر نيايند، ولي اگر بموقع درمان نشوند، مشکلات جدي براي فرد ايجاد ميکنند. مشکلات قلبي ـ عروقي از اصليترين عارضههاي ناشي از اين اختلال به شمار ميرود که ميتواند جان افراد را تهديد کند. کاهش ناگهاني ميزان اکسيژن خون به دنبال وقفه تنفسي باعث بالا رفتن فشار خون و اختلال سيستم قلبي ـ عروقي ميشود. شدت هرچه بيشتر اختلال وقفه تنفسي، خطر بروز حملات و بيماريهاي قلبي را افزايش ميدهد.
مصرف داروهاي مسکن، داروهاي بيهوشي و بيحسي مورد استفاده در عملهاي جراحي باعث شل شدن ماهيچههاي راههاي هوايي و در نتيجه تشديد علائم وقفههاي تنفسي در افراد مبتلا بخصوص پس از عمل جراحي ميشود.
تغييرات لازم در سبک زندگي
در موارد خفيف وقفههاي تنفسي، پزشک معمولا با اعمال تغييرات کوچکي در سبک زندگي بيماران، درمان را ادامه ميدهد. کاهش وزن در افرادي که اضافه وزن دارند، ورزش منظم، ترک سيگار، استفاده از اسپريهاي احتقان بيني در مبتلايان به گرفتگي بيني، تغيير عادت نوع خوابيدن(به عنوان مثال نخوابيدن به پشت) ميتواند بروز اين اختلال را تا حد زيادي کاهش دهد.
در صورت شديدتر بودن حملات و چنانچه راهکارهاي گفته شده مؤثر نباشند، پزشک از روشهاي ديگر براي بهبود اختلال استفاده ميکند.
فشار مثبت راه هوا
در افرادي که دچار وقفه تنفسي انسدادي ميشوند، استفاده از دستگاهي که هواي فشار مثبت توليد ميکند ميتواند موثر باشد. اين دستگاه داراي ماسکي است که حين خواب روي بيني يا بالاي بيني و دهان قرار ميگيرد و هواي فشار مثبت را به داخل مسيرهاي هوايي فرد ميفرستد تا کمبود اکسيژن بدن را جبران کند و از طرفي، دفعات وقفه تنفسي را کاهش ميدهد، مانع خُرخُرهاي شبانه و خوابآلودگي در طول روز شده و کيفيت زندگي افراد را بهبود ميبخشد.