4 گوشه دنیا/ خشک‌ترین صحرای دنیا گلباران شد!

گلباران شدن این صحرای مرتفع در شمال شیلی، نتیجه بارش حدود ۱۱ میلی‌متر باران است که در طول پائیز در این منطقه از نیمکره جنوبی باریده و حالا و در اوایل فصل زمستان در شیلی، این دشت را با گل‌های رنگارنگ مزین کرده است. ترکیب بارش نادر باران در این منطقه که با مه صبحگاهی (کامانچاکا به زبان محلی) همراه بود، باعث فعال شدن پوشش گیاهی نادری در این منطقه شد که شاید تا پانزده سال دیگر چنین پدیده‌ای را شاهد نباشیم.

دو نمونه از اولین گونه‌های گیاهی که این صحرای خشک را رنگ‌آمیزی کردند، Cistanthe grandiflora و Nolana baccata است.

گلزاری به وسعت ۳۰۰ کیلومتر مربع

سزار پیزارو، رئیس بخش حفاظت از تنوع زیستی و تحقیقات علمی در شرکت ملی جنگلداری آتاکاما دراین‌باره توضیح داد که این گلزار در وسعت حدوداً ۳۰۰ تا ۴۰۰ کیلومترمربعی پدیدار شده و این در حالی است که در فصل بهار در نیمکره جنوبی (بین ماه‌های سپتامبر تا اکتبر، بین شهریور تا آبان)، به دلیل بارش‌های زمستانی، وسعت این بیابان پر گل ممکن است تا پانزده هزار کیلومترمربع گسترش بیابد و در آن زمان بیش از ۲۰۰ گونه گیاهی در آن گل‌دهی خواهند کرد.

معمولاً در سال‌هایی در این منطقه شاهد رشد گل‌های بیابانی در فصل بهار خواهیم بود که بین ماه‌های ژوئن، جولای و آگوست (خرداد، تیر و مرداد) حداقل ۱۵ میلی‌متر باران باریده باشد و این اتفاق معمولاً به پدیده ال‌نینیو مربوط می‌شود که باعث افزایش بیش از حد متوسط باران در شیلی خواهد شد.

آخرین بار در سال ۲۰۱۵ ، بارش باران در ماه مارس (اسفند) باعث فعال شدن پوشش گیاهی این صحرا در فصل زمستان شد؛ دقیقاً مشابه آنچه حالا شاهدش هستیم. در آن سال نیز در ماه‌های جولای و آگوست (تیر و مرداد) بارش باران در این صحرا را شاهد بودیم و با آغاز فصل بهار در نیمکره جنوبی، صحرای آتاکاما گل‌باران شده بود.

البته هنوز مشخص نیست که آیا امسال هم شاهد اتفاق مشابهی خواهیم بود یا خیر. پیش‌بینی اداره ملی اقیانوسی و جوی (NOAA) حکایت از آن دارد که شرایط کنونی ENSO (شرایطی خنثی، یعنی دوره‌ای که نه پدیده ال‌نینو و نه لانینیا را شاهد هستیم)، احتمالاً یک ماه دیگر پابرجا خواهد بود و پس‌ازآن، پدیده لانینیا آغاز خواهد شد. این بدان معناست که با بازگشت خشک‌سالی، صحرای آتاکاما رطوبت کافی برای فعالیت مجدد پوشش گیاهی در طول چرخه را نخواهد داشت.

اما اگر در هفته‌های آینده شاهد بارش در این منطقه باشیم، رطوبت اتمسفر بالاتر از حد نرمال خواهد شد و این به‌صورت بالقوه باعث ایجاد دشتی از گل در ماه سپتامبر می‌شود که البته این اتفاق اصلاً قابل پیش‌بینی نیست.

لانینیا و لغو شدن جشن گلباران

به گفته فرانسیسکو اسکئو، رئیس موسسه اکولوژی و تنوع زیستی IEB و محقق زیست‌شناسی دانشگاه لاسرنا، درصورتی‌که به زودی شاهد وقوع پدیده لانینا باشیم، احتمالاً گل‌هایی که حالا در این صحرا شکوفا شده‌اند، احتمالاً آخرین گل‌های آتاکاما در این دهه خواهند بود (به دلیل چرخه‌های دو پدیده ال‌نینو، لانینا) و بدین ترتیب گل‌دهی عظیم در بهار آینده در کار نخواهد بود.

ماریا فرناندا پرز، دانشیار بوم‌شناسی دانشگاه پاپی کاتولیک شیلی اعلام کرده که عوامل متعددی گل‌دهی زمستانی نادر در صحرای آتاکاما را به خطر می‌اندازند؛ مثلاً در شرایطی که گرده‌افشان‌ها به همان سرعتی که گیاهان به باران واکنش نشان می‌دهند، به صحرا نرسند. او دراین‌باره توضیح داد: «اگر گیاهان جوانه بزنند و گل بدهند، اما گرده‌افشان‌ها به‌موقع نرسند، بذرها و دانه‌ها به هدر می‌روند و در صحرا پخش نخواهند شد.»

پیزارو معتقد است که احتمالاً امسال نیز شاهد چنین اتفاقی خواهیم بود؛ چراکه در حال حاضر و با توجه به دمای پائین هوا در این صحرا، هیچ زنبور، پروانه، سوسک یا گرده‌افشان دیگری در این منطقه رؤیت نشده و تنها جانورانی مثل کنه‌ها و چند خزنده، پرنده و پستاندار دیده‌شده‌اند.

بعضی از گیاهان علفی (برخی از گیاهانی که در صحرای آتاکاما گل می‌دهند) مکانیسم خود گرده‌افشانی دارند که درصورتی‌که در زمان مشخص، گرده‌افشان به سراغ گل‌ها نیایند، به‌صورت خودکار فعال می‌شوند، اما این اقدام در اواخر دوران گل‌دهی اتفاق می‌افتد.

دراین‌بین سؤال بی‌پاسخی وجود دارد که اگر این فاصله زمانی بین گل‌دهی گیاهان و حضور گرده‌افشان‌ها، به هر دلیلی طولانی شود ، چه اتفاقی رخ خواهد داد؛ چراکه این‌گونه، هیچ بذری به ذخیره بذرها برای فعالیت مجدد بعدی اضافه نخواهد شد. در حقیقت این خاک بسیار خشک، گنجینه‌ای را در خود جای‌داده است: بانکی از بذر.

اما در هر حال، با افزایش تغییرات آب و هوایی، احتمال افزایش رویدادهای غیرعادی مثل گل‌های زمستانی در صحرا افزایش خواهد یافت.