هوشیاری در عصر انفجار اطلاعات؛ چگونه در دام اخبار جعلی گرفتار نشویم؟

ایرنا/ بجنورد-ایرنا- جهان امروز با حجم بی‌سابقه‌ای از داده‌ها و اطلاعات مواجه است؛ وضعیتی که مرز میان واقعیت و جعل را بیش از هر زمان دیگری کمرنگ کرده است و در چنین فضایی، تشخیص حقیقت از اخبار جعلی به چالشی جدی برای مردم تبدیل شده و ضرورت تقویت سواد رسانه‌ای به عنوان ابزاری حیاتی برای حفاظت از ذهن جامعه بیش از پیش احساس می‌شود.

به گزارش ایرنا، جهان امروز بیش از هر زمان دیگری با پدیده‌ای به نام انفجار اطلاعات مواجه است؛ وضعیتی که در آن حجم عظیمی از داده‌ها و محتوا در بازه‌های زمانی بسیار کوتاه تولید و منتشر می‌شود.

---

بازار

---

این وضعیت اگرچه در نگاه نخست به معنای دسترسی سریع و گسترده به اطلاعات به نظر می‌رسد، اما در بطن خود، چالشی جدی به نام اخبار جعلی، تحریف واقعیت و سردرگمی مخاطبان را به همراه دارد؛ چالشی که کارشناسان رسانه از آن با عنوان ورود به عصر پساحقیقت یاد می‌کنند.

برای بررسی ابعاد مختلف این پدیده و راهکارهای مواجهه صحیح با آن با دکتر محسن داوری، دکتری علوم ارتباطات و امین صادقی، معاون خبر صداوسیمای خراسان شمالی و کارشناس رسانه به گفت‌وگو نشستیم.

جامعه شبکه‌ای؛ زیست در عصر پساحقیقت

دکتر محسن داوری در ابتدای این گفت‌وگو با تشریح ویژگی‌های جامعه امروز اظهار داشت: یکی از مشخصه‌های بارز جامعه شبکه‌ای، ورود به عصر پساحقیقت است؛ عصری که در آن، به دلیل وفور بی‌سابقه داده‌ها، تنوع و تکثر منابع خبری و دسترسی گسترده به ابزارهای انتشار محتوا، مرز میان حقیقت و جعل به شدت مخدوش شده است.

وی افزود: در چنین فضایی، عموم مردم به طور ناخودآگاه در معرض اخبار و محتواهایی قرار می‌گیرند که لزوماً مبتنی بر واقعیت نیست. نکته نگران‌کننده اینجاست که بسیاری از افراد بدون آنکه متوجه باشند، این اطلاعات نادرست را مصرف می‌کنند و حتی با اطمینان کامل در شبکه‌های اجتماعی و گروه‌های مجازی بازنشر می‌دهند؛ زیرا تصور رایج این است که هر خبری که منتشر می‌شود، واقعیت دارد.

فناوری‌های نوین؛ ابزاری دو لبه

دکتر داوری با اشاره به تاثیر فناوری‌های نوین بر این فضا تصریح کرد: امروز فناوری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی، امکان تولید تصاویر، ویدئوها، صوت‌ها و محتواهای جعلی را با کیفیتی فوق‌العاده بالا فراهم کرده‌اند. به گونه‌ای که حتی تشخیص محتوای واقعی از جعلی، برای افراد متخصص نیز به چالشی جدی تبدیل شده است.

وی تاکید کرد: در این شرایط، ذهن انسان و مهارت تفکر انتقادی او، مهم‌ترین فیلتر برای مواجهه با اطلاعات است. هیچ ابزار فناورانه‌ای جایگزین پرسشگری، تحلیل انتقادی و ارزیابی آگاهانه مخاطب نخواهد شد.

بسترهای شکل‌گیری و گسترش اخبار جعلی

امین صادقی، معاون خبر صداوسیمای خراسان شمالی نیز در ادامه با اشاره به ابعاد اجتماعی این پدیده اظهار کرد: اخبار جعلی در خلأ شکل نمی‌گیرد. این پدیده به‌ویژه در شرایطی تشدید می‌شود که جامعه با بحران‌هایی نظیر جنگ، بلایای طبیعی، اپیدمی‌ها یا بحران‌های اقتصادی روبه‌رو است و یا به دلایل مختلف، اعتماد عمومی به رسانه‌های رسمی و معتبر دچار خدشه شده است.

وی تاکید کرد: کاهش سرمایه اجتماعی، افزایش شکاف میان مردم و رسانه‌ها، و محدود شدن جریان آزاد اطلاعات، از جمله عواملی هستند که زمینه را برای گسترش اخبار جعلی فراهم می‌کنند. در این شرایط، فضای مجازی به محلی برای جولان شایعات و اطلاعات تاییدنشده تبدیل می‌شود.

فضای مجازی؛ فرصت یا تهدید؟
صادقی با اشاره به نقش فضای مجازی گفت: شبکه‌های اجتماعی از یک سو بستری برای دسترسی سریع و گسترده به اطلاعات فراهم کرده‌اند، اما از سوی دیگر به محلی برای رشد و انتشار محتواهای نادرست و شایعات بدل شده‌اند.

وی افزود: وجود حساب‌های ناشناس، کانال‌ها و صفحات بدون شناسنامه و تولیدکنندگان محتوای غیرمسئول، موجب شده است که هر فرد عملاً خود به یک رسانه تبدیل شود؛ رسانه‌ای که الزاماً به اصول حرفه‌ای و اخلاقی پایبند نیست.

نقش رسانه‌های رسمی در مقابله با اخبار جعلی

امین صادقی در این بخش گفت‌وگو، با تاکید بر نقش رسانه‌های معتبر اظهار داشت: رسانه‌های رسمی و شناسنامه‌دار، به دلیل پایبندی به اصول اخلاقی و حرفه‌ای و همچنین برخورداری از سازوکارهای دقیق راستی‌آزمایی، همچنان اصلی‌ترین مرجع برای دسترسی به اطلاعات معتبر و صحیح هستند.

وی تصریح کرد: برخلاف برخی تصورهای موجود، رسانه‌های رسمی حاضر نیستند به آسانی سرمایه اجتماعی و اعتبار حرفه‌ای خود را با انتشار محتوای تاییدنشده یا جعلی خدشه‌دار کنند. این در حالی است که بسیاری از کانال‌ها، صفحات مجازی و منابع غیررسمی، بدون هیچ تعهدی نسبت به صحت اطلاعات، صرفاً برای افزایش بازدید و جذب مخاطب، به انتشار اخبار غیرواقعی اقدام می‌کنند.

توصیه‌های کاربردی به مخاطبان
امین صادقی در بخش پایانی این گفت‌وگو، با اشاره به ضرورت هوشیاری عمومی گفت: «مردم باید بدانند که وایرال شدن یا تعداد بالای بازدید یک محتوا، به هیچ وجه نشانه صحت آن نیست. علاوه بر این، تاکید می‌شود که مخاطبان از بازنشر اخبار و محتواهایی که از صحت آن‌ها اطمینان ندارند، به طور جدی پرهیز کنند؛ زیرا این کار، ناخواسته به چرخه گسترش اخبار جعلی کمک می‌کند.

وی افزود: در شرایط بحرانی، مراجعه به منابع رسمی، خبرگزاری‌های معتبر، صداوسیما و رسانه‌های شناسنامه‌دار، اقدامی هوشمندانه و مسئولانه است. این رسانه‌ها به دلیل برخورداری از ابزارهای فناورانه، بخش‌های راستی‌آزمایی و نیروهای متخصص، توانایی بیشتری در تشخیص صحت اطلاعات دارند.

جمع‌بندی؛ آگاهی، مهم‌ترین سپر در برابر اخبار جعلی

دکتر محسن داوری در پایان این گفت‌وگو تاکید کرد: جهان امروز، جهان اطلاعات است و همراه با فرصت‌های بی‌نظیر، تهدیدهایی جدی نیز در کمین است. اخبار جعلی و اطلاعات نادرست، بخشی از واقعیت دنیای امروز هستند که نمی‌توان آن‌ها را نادیده گرفت.

وی خاطرنشان کرد: در چنین شرایطی، آگاهی، تفکر انتقادی و سواد رسانه‌ای، مهم‌ترین سپرهای دفاعی هر شهروند در برابر این تهدیدهاست. اگر جامعه‌ای بتواند این مهارت‌ها را در خود نهادینه کند، قطعاً کمتر در معرض فریب، شایعه و اخبار جعلی قرار خواهد گرفت و می‌تواند در فضای رسانه‌ای پیچیده امروز، مسیر حقیقت را از جعل تشخیص دهد.