قنات‌های خراسان‌شمالی در آستانه مرگ خاموش

ایرنا/ قنات‌های خراسان شمالی که روزگاری با شبکه‌ای گسترده بیش از ۳۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی را سیراب می‌کرد، امروز در آستانه خشک شدن قرار دارند و کاهش ۴۰ درصدی آب‌دهی این منابع ارزشمند کهن، زنگ خطری برای امنیت غذایی و زندگی روستایی در استان به صدا درآورده است.

کاهش محسوس بارندگی، تداوم خشکسالی و افت سفره‌های زیرزمینی در سال‌های اخیر موجب کاهش شدید آب‌دهی قنات‌ها در خراسان شمالی شده و بسیاری از این منابع کهن آبی، اکنون در آستانه خشک شدن کامل قرار دارند.

---

بازار

---

بنابر اعلام مدیران حوزه آب و خاک، آب‌دهی ۶۵۳ رشته قنات شناسه‌دار استان حدود ۴۰ درصد کاهش یافته و این روند نگران‌کننده، امنیت آبی بخش کشاورزی و سکونت روستایی را با تهدید جدی مواجه کرده است.

بر اساس آمارهای رسمی، منابع آبی استان شامل سه هزار و ۳۶۶ حلقه چاه عمیق با تخلیه سالانه ۴۰۳.۹ میلیون مترمکعب، سه هزار و ۶۶ دهنه چشمه با تخلیه سالانه ۳۵۶ میلیون مترمکعب و ۶۵۳ رشته قنات با تخلیه سالانه ۸۶.۲ میلیون مترمکعب است.

خراسان شمالی با ۳۴۴ هزار هکتار اراضی کشاورزی و بیش از ۸۰ هزار بهره‌بردار یکی از استان‌های مهم در حوزه تولیدات زراعی و باغی محسوب می‌شود و حدود ۴۴ درصد از جمعیت آن در روستاها سکونت دارند.

با توجه به سهم ۳۷ تا ۴۲ درصدی اشتغال بخش کشاورزی در این استان، کاهش منابع آب سنتی همچون قنات‌ها می‌تواند تبعات اقتصادی، اجتماعی و مهاجرتی گسترده‌ای به همراه داشته باشد.

کاهش ۴۰ درصدی آب قنات ها

خشکسالی در خراسان شمالی دیگر یک واژه تکراری در اخبار هواشناسی نیست؛ واقعیتی تلخ و دردناک است که با هر روز بی‌بارش، بیشتر در جان زمین ریشه می‌دواند.

آب‌دهی ۶۵۳ رشته قنات شناسه‌دار استان حدود ۴۰ درصد کاهش یافته و اکنون میزان آبدهی سالانه این قنات‌ها به حدود ۷۴ میلیون مترمکعب رسیده است

سال‌های اخیر، میزان بارندگی در این استان ۳۰ تا ۵۰ درصد نسبت به میانگین بلندمدت کاهش یافته و سال آبی ۱۴۰۲-۱۴۰۳ نیز به عنوان یکی از خشک‌ترین سال‌های یک دهه گذشته ثبت شد.

این افت بارش، مستقیم منابع سنتی و زیرزمینی آب را نشانه گرفته است و قنات‌هایی که روزگاری با صدای زلال خود مزارع را سیراب و باغ‌ها را زندگی می‌بخشیدند، اکنون یا به زمزمه‌ای ضعیف بدل شده‌اند یا برای همیشه خاموش شده‌اند.

سامان محمدی، مدیر امور آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: آب‌دهی ۶۵۳ رشته قنات شناسه‌دار استان حدود ۴۰ درصد کاهش یافته و اکنون میزان آبدهی سالانه این قنات‌ها به حدود ۷۴ میلیون مترمکعب رسیده است، در حالی‌ که این میزان در سال‌های پرآب به بیش از ۱۲۰ میلیون مترمکعب می‌رسید.

قنات‌هایی که دیگر نمی‌رسند

در روستای "پیرشهید" از توابع شهرستان شیروان، مردی ۷۰ ساله در سایه دیوارهای گلی خانه‌اش نشسته و به دهانه‌ خشک‌شده قنات خیره است.

کلاه نمدی‌اش را روی زانو گذاشته، نگاهی به دوردست می‌اندازد و می‌گوید: وقتی بچه بودم، صدای آب از دهانه قنات مثل لالایی می‌آمد. پدرم می‌گفت که این آب، از دل کوه می‌آید تا زمین ما نفس بکشد. حالا چند سالی‌ است که این صدای زندگی خاموش و هیچکس دلش با قنات نیست، زمین هم دیگر دل‌خوشی ندارد.

چند قدم آن‌سوتر، باغی است که دیگر برگ ندارد و درخت‌های خشکیده سایه‌ای ندارند و خاک ترک خورده است.

مبلغ ۸۰۰ میلیارد ریال اعتبار در قالب سفر رییس جمهور به استان برای احیای قنوات طی سه سال آینده مصوب شد

حاج رمضان ادامه می‌دهد: این درخت‌ها را خودم کاشتم تا همین ۱۰ سال پیش، آب قنات برای این باغ و مزارع پایین‌دست کافی بود و اما حالا هر هفته دعا می‌کنیم شاید بارانی بیاید.

او از وضعیت مرمت قنات روستا هم گله‌مند است و می‌گوید: ما کشاورزها پول نداریم که قنات را لایروبی کنیم و قبلا سالی یک‌بار با کمک اهالی لایروبی می‌کردیم، الان چند سال است که دست به آن نزده‌ایم.

این روایت، تنها صدای یک کشاورز از پیرشهید نیست، بلکه پژواکی از صدها روستاست؛ از باغداران اسفراین تا زعفران‌کاران فاروج، از دامداران راز و جرگلان تا کشاورزان دیم‌کار در مانه و سملقان. قنات‌ها اگر خاموش بمانند، بسیاری از این زندگی‌ها نیز خاموش خواهند شد.

مرمت‌های قطره‌چکانی برای زخم‌های عمیق

در حالی‌که بسیاری از قنات‌های استان در آستانه فروپاشی هستند، مرمت و لایروبی این منابع حیاتی با محدودیت شدید اعتباری روبرو است.

مدیر امور آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی در ادامه اضافه می کند: مبلغ ۸۰۰ میلیارد ریال اعتبار در قالب سفر ریاست جمهوری برای احیای قنوات طی سه سال آینده مصوب شد که تاکنون ۲۰۵ میلیارد ریال آن پرداخت شده است.

لایروبی کامل هر قنات، دست‌کم یک تا ۱.۵ میلیارد ریال اعتبار نیاز است

وی می‌افزاید: همچنین حدود ۱۸۰ میلیارد ریال از محل منابع استانی در سال ۱۴۰۳ به مرمت قنوات اختصاص یافته که امیدواریم در سریع‌ترین زمان ممکن جذب و هزینه شود.

این در حالی است که کارشناسان حوزه آب و خاک بر این باورند که برای لایروبی کامل هر قنات فعال، دست‌کم یک تا ۱.۵ میلیارد ریال اعتبار نیاز است و با اعتبارات موجود تنها می‌توان بخشی از قنوات را به شکل حداقلی حفظ کرد.

زنگ خطر برای معیشت روستایی

قنات‌ها نه فقط منبع تامین آب، بلکه شریان حیات اقتصادی در روستاهای خراسان شمالی هستند و کاهش آب آن‌ها به‌معنای کاهش برداشت محصولات، افت درآمد خانوارهای کشاورز و در نهایت ترک روستاها است.

فشار بر چاه‌های عمیق استان افزایش یافته و باعث افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی شده است

از سوی دیگر، فشار بر چاه‌های عمیق نیز افزایش یافته و باعث افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی شده است و این روند اگر مهار نشود، می‌تواند منجر به نابودی تدریجی بخش کشاورزی در بسیاری از مناطق استان شود.

قنات‌ها، صدای آرام زمین‌اند. میراثی که هزاران سال در دل خاک جان گرفته‌اند و امروز یکی‌یکی در حال خاموشی‌اند.

نجات این رگ‌های زنده‌ زمین، نه‌فقط وظیفه کشاورزان که وظیفه‌ای ملی است و اگر اکنون نشنویم، فردا صدای زمین را برای همیشه از دست خواهیم داد.

خراسان شمالی بیش از هر زمان دیگری نیازمند عزم جدی برای احیای منابع آبی سنتی، مدیریت منابع، حمایت از کشاورزان و افزایش بهره‌وری آبی است؛ پیش از آنکه آخرین صدای قنات در دل خشکسالی گم شود.

آخرین خبر خراسان شمالی در اینستاگرام :
https://instagram.com/bojnord_today