خط و نشان طلاق، اعتیاد و آسیب‌های زندگی مدرن برای نهاد خانواده‌ در استان یزد

ایرنا/ در سال‌های اخیر، افزایش برخی آسیب‌های اجتماعی و تغییرات در سبک زندگی، بنیان خانواده‌ را در اکثر مناطق کشور با چالش‌های جدی مواجه کرده، افزایش آمار طلاق، اعتیاد، خشونت خانوادگی و کاهش نرخ باروری، زنگ خطر این آسیب‌ها را در استان یزد نیز به صدا درآورده است.

در دنیای امروز که تغییرات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی با سرعت بالایی رخ می‌دهد، بنیان خانواده بیش از پیش در معرض تهدید قرار گرفته، جامعه ایران نیز از این قاعده مستثنا نیست و آمارها حاکی از رشد نگران‌کننده برخی از آسیب‌های اجتماعی و تضعیف روابط میان اعضای خانواده‌ها است.

---

بازار

---

استان یزد، با وجود سابقه فرهنگی غنی و ساختارهای سنتی حاکم بر آن، در سال‌های اخیر با تحولات نگران‌کننده‌ای در این حوزه مواجه شده یکی از نشانه‌های آشکار این بحران، افزایش نرخ طلاق در برابر ازدواج‌ است؛ به طوری که به ازای هر سه ازدواج، یک مورد طلاق در استان یزد به ثبت می‌رسد این آمار به‌تنهایی زنگ خطری جدی برای آینده اجتماعی، روانی و جمعیتی این استان به شمار می‌رود.

ازدواج و طلاق، دو نقطه حساس در چرخه زندگی اجتماعی هر فرد و جامعه‌اند؛ اما وقتی پیوند زناشویی بدون آموزش‌های پایه‌ای آغاز می‌شود و جدایی بدون مداخلات پیشگیرانه رخ می‌دهد، نتیجه چیزی جز بحران خاموش نیست و این بحران، امروز در استان یزد شکلی نگران‌کننده به خود گرفته، بخش قابل توجهی از این بحران ریشه در تغییرات سریع فرهنگی و اجتماعی دارد و آینده جمعیتی و روانی جامعه را در معرض خطر قرار داده است.

براساس آمار ارائه‌شده از سوی مدیرکل بهزیستی استان یزد، نرخ طلاق در این استان به سطح هشداردهنده رسیده و اکنون به ازای هر سه ازدواج، یک مورد طلاق در یزد به ثبت می‌رسد، در کنار این موضوع، نبود آموزش‌های کافی پیش از ازدواج، تأثیرات منفی فضای مجازی و ضعف در آموزش‌های مهارت زندگی، از دیگر عوامل تشدیدکننده وضعیت کنونی است.

سازمان بهزیستی با بهره‌گیری از ظرفیت روانشناسان، خطوط مشاوره، طرح‌های آموزشی و برنامه‌های حمایتی، تلاش دارد تا نقش مؤثری در کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی ایفا کند، با این وجود، بسیاری از متخصصان معتقدند که اقدامات فعلی اگرچه مؤثرند، اما کافی نیست مشکلات ساختاری، کمبود بودجه در حوزه پیشگیری، نبود آموزش‌های همگانی، نبود نهاد متمرکز خانواده‌محور و عدم همکاری میان نهادها، از موانع اصلی حل بحران‌های خانوادگی در کشور بوده و همچنین، سبک زندگی جدید و الگوهای ارتباطی ناسالم ناشی از فضای مجازی، نقش خانواده را در تربیت و حمایت روانی به چالش کشیده است.

همچنین کارشناسان حوزه خانواده و روانشناسی معتقدند تا زمانی که نگاه کلان به موضوع خانواده به‌عنوان محور اصلی توسعه اجتماعی شکل نگیرد و ساختارهای سیاست‌گذاری اصلاح نشوند، روند فعلی قابل مهار نخواهد بود.

در این گزارش با استفاده از دیدگاه‌های مسئولان بهزیستی استان یزد و تحلیل‌های کارشناسان و روانشناسان، سعی شده تا تصویری روشن از وضعیت فعلی خانواده‌، آسیب‌های اجتماعی و راهکارهای علمی و اجرایی برای برون‌رفت از وضعیت موجود ارائه شود و پیامدها و راهکارهای مقابله با بحران‌های خانوادگی مورد واکاوی قرار گیرد.

اعتیاد، خشونت و نبود آموزش؛ سه ضلع تهدید خانواده

مدیرکل بهزیستی استان یزد یکی از مهم‌ترین چالش‌های اجتماعی امروز را گسستگی روابط خانوادگی عنوان کرد و گفت: تغییرات فرهنگی، اعتیاد، خیانت و دخالت اطرافیان از عوامل مؤثر در فروپاشی زندگی‌های زناشویی است.

"نادر هومنیان " افزود: طبق آمارهای رسمی، در استان یزد به ازای هر سه ازدواج، یک طلاق ثبت می‌شود که این رقم برای این استان که قبلا یکی از پایین ترین نرخ طلاق در کشور داشته، نگران‌کننده بوده و نیاز به مداخله فوری را دو چندان ساخته است .

این مقام مسئول در بهزیستی یزد با تشریح نقش منفی فضای مجازی و دسترسی آزاد به اطلاعات ناسالم بر روابط خانوادگی، تصریح کرد: در سال‌های اخیر فقدان آموزش‌های کافی در زمینه مهارت‌های زندگی و الگوبرداری نادرست نسل جوان از روابط ناسالم چالش‌های جدی را در مسیر جامعه قرار داده است.

هومنیان همچنین از مشکلات ناشی از اعتیاد و تاثیر آن بر بروز خشونت و جرایم خانوادگی یاد کرد و ادامه داد: مقابله با این آسیب‌ها نیازمند همکاری بین بخشی دستگاه‌های مختلف و تلاش مستمر در زمینه آموزش و حمایت‌های روانی است.

مدیرکل بهزیستی استان یزد با بیان اینکه کشور ما هنوز در مرحله رشد اجتماعی قرار دارد و به توسعه پایدار نرسیده است، گفت: برای درک بهتر این موضوع می‌توان این روند را مانند رشد یک گیاه تصور کرد؛ ابتدا یک شاخه سبز جوانه می‌زند که در ادامه به چند شاخه و نهایتاً به چتری گسترده و سایه‌دار تبدیل می‌شود، این چتر گسترده همان مرحله توسعه است که هنوز به آن دست نیافته‌ایم.

هومنیان تصریح کرد: در کشور ما ساختارها، عملکردها و فرهنگ سه ضلع اصلی توسعه هستند که برخی از زمینه ها گاهی ساختارها موازی به صورت متناقض عمل می‌کنند که فرآیند تصمیم‌گیری را طولانی و پیچیده می‌کند به عنوان نمونه، استعلام پرونده‌ در بهزیستی گاهی تا ۴۰ روز طول می‌کشد که این موضوع نیازمند اصلاح است.

توسعه پایدار بدون خانواده سالم ممکن نیست

مدیرکل بهزیستی یزد اضافه کرد: برای رسیدن به توسعه پایدار، باید ابتدا جامعه‌ای سالم و بدون آسیب‌های اجتماعی داشته باشیم تا زمانی که مسائل مربوط به آسیب‌های اجتماعی به عنوان اولویت برنامه‌ریزان تلقی نشود، نمی‌توانیم رشد مناسبی داشته باشیم.

هومنیان درباره اهمیت حمایت از خانواده‌ نیز گفت: یکی از مشکلات اساسی ما نرخ بالای طلاق و ازدواج‌های ناموفق است که به طور مستقیم روی رشد جمعیت تأثیر می‌گذارد، در سال گذشته نرخ باروری استان یزد حدود ۱.۹۲ بوده است که کمتر از حد مطلوب است این یعنی زوجین کمتر از دو فرزند دارند و جمعیت استان در آینده با کاهش مواجه خواهد شد.

وی ادامه داد: بهزیستی با پوشش بیش از ۹۸ هزار نفر و حمایت از نزدیک به ۲۲۰۰ زن سرپرست خانوار، تلاش می‌کند مشکلات این قشر آسیب‌پذیر را کاهش دهد این زنان اغلب جوان و با مشکلات شغلی و معیشتی روبرو بوده و نیازمند توجه ویژه هستند.

یکی از مشکلات اساسی ما نرخ بالای طلاق و ازدواج‌های ناموفق است که به طور مستقیم روی رشد جمعیت تأثیر می‌گذاردمدیرکل بهزیستی استان یزد گفت: مستمری‌ حمایتی به طور متوسط بین ۴۰۰ هزار تومان تا میلیون و ۴۰۰ هزار تومان متناسب با اندازه خانواده پرداخت می‌شود، این مبلغ کافی نیست و باید توجه بیشتری به بهبود شرایط خانواده‌های آسیب پذیر شود.

افزایش آسیب‌های اجتماعی؛ ضرورت مداخله روانشناسان

مدیرکل بهزیستی یزد با بیان فعالیت ۲۰۷ روانشناس در قالب تیم‌های محب در استان، اظهار داشت: این تیم‌ها خدمات روان‌شناسی حضوری و غیرحضوری ارائه می‌دهند و با مسائل پیچیده‌ای در زمینه آشفتگی روانی، مشکلات خانوادگی، خیانت، اعتیاد و دخالت اطرافیان درگیر هستند.

کمبود آموزش پیش از ازدواج؛ عامل اصلی طلاق

یک روانشناس و مشاوره خانواده در یزد به گزارشگر ایرنا گفت: بر اساس بررسی‌های به عمل آمده یکی از مهم‌ترین دلایل طلاق در جامعه، فقدان آموزش کافی پیش از ازدواج است، طبق آخرین آمار، حدود ۱۳ تا ۱۴ درصد ازدواج‌ها به طلاق منجر می‌شوند، هنوز نرخ طلاق بالاست و این موضوع نگرانی بزرگی است.

"محمدعلی صادقی‌پور" افزود: مدلی که از سوی مشاوران طراحی شده، مداخله‌ای و ملموس است؛ یعنی انرژی و منابع را بیشتر صرف کسانی می‌کنیم که در معرض طلاق قرار دارند، البته معتقدم مداخله در حین طلاق ضروری است، اما مسئله اصلی این است که چه میزان انرژی و بودجه باید صرف پیشگیری و ارتقای سلامت خانواده‌ها شود.

وی اضافه کرد: سال‌ها پیش در یکی از جلسات استان بیان کردم که با بودجه فعلی نمی‌توان اعتیاد یا آسیب‌های اجتماعی را به درستی کنترل کرد، بودجه پیشگیری از اعتیاد بسیار ناچیز است و این باعث شده تمرکز بیشتر بر درمان باشد تا پیشگیری، در حالی که باید تعادل بین مراحل چهارگانه مداخله شامل ارتقا، پیشگیری، درمان و کاهش آسیب برقرار شود.

صادقیان ادامه داد: در کشور ما، تمرکز زیادی بر مسائل درمانی و کنترل بحران‌ها وجود دارد و کمتر به آموزش‌های پایه و پیشگیری توجه می‌شود به عنوان مثال، وزارت بهداشت بودجه‌های هنگفتی را صرف درمان بیماری‌ها می‌کند، اما آموزش‌های سلامت عمومی که می‌تواند ریشه مشکلات را کاهش دهد، کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد.

وی تصریح کرد: اگر بخواهیم به توسعه پایدار و سلامت اجتماعی برسیم، باید به سمت آموزش‌های اساسی و ارتقای سلامت روانی خانواده‌ها حرکت کنیم، مردم نیز به تدریج این اهمیت را درک کرده‌اند و خودشان به دنبال آموزش‌های پیشگیرانه می‌روند، که این نشانه خوبی است.

این روانشناس افزود: طرح‌هایی از سال گذشته آغاز شده که با همکاری سازمان‌ها، رویکردهای اجتماعی برای ارتقای سلامت روان و کاهش آسیب‌ها را زنده کرده‌ است، نکته مهم این است که مردم باید در برنامه‌ریزی، اجرا و نظارت این طرح‌ها مشارکت فعال داشته باشند و نقش تسهیل‌گر را ایفا کنند.

وی اضافه کرد: فضای اجتماعی و محیطی که خانواده‌ها در آن زندگی می‌ک��ند بسیار تاثیرگذار است، اگر محیط شهری و اجتماعی ما پر از استرس و پرخاشگری باشد، سلامت خانواده‌ها به خطر می‌افتد، بنابراین، فراهم کردن فضاهای امن و آرام برای زندگی خانوادگی باید در اولویت باشد.

صادق پور ادامه داد: برخی از طرح‌های گذشته به این دلیل شکست خورده‌اند که در آنها به واقعیت‌های اجتماعی توجه کافی نشد، مقاومت‌ها و مشکلات موجود نشان می‌دهد که لازم است رویکرد علمی و مبتنی بر شواهد را در پیش بگیریم علوم انسانی، به ویژه روانشناسی اجتماعی، باید محور برنامه‌های ما باشد تا بتوانیم به نتایج مؤثر دست پیدا کنیم.

ضرورت آموزش و تقویت ارتباط موثر در خانواده

معاون سلامت اجتماعی بهزیستی استان یزد گفت: خانواده سالم ویژگی‌ها و شاخص‌های مشخصی دارد که در منابع مختلف به آنها اشاره شده، یکی از این شاخص‌ها، تمایل اعضای خانواده به سپری کردن وقت و زمان با یکدیگر است، ممکن است بتوانیم پدیده طلاق را کنترل کنیم، اما اگر شاخص‌های کیفیت خانواده را نداشته باشیم، آن رضایت‌مندی و احساس خوشنودی واقعی در خانواده شکل نمی‌گیرد. به همین دلیل است که بسیاری از طلاق‌ها به خاطر نبود این احساس رضایت و خوشنودی رخ می‌دهد.

"حسینعلی دهقانی زاده" افزود: یکی دیگر از ویژگی‌های خانواده موفق این است که اعضای آن به رشد یکدیگر بها می‌دهند؛ یعنی برای رشد روانی، عاطفی و ابعاد مختلف زندگی همسر و فرزندشان ارزش قائل هستند و به رشد هم کمک می‌کنند.

وی تصریح کرد: در خانواده‌های موفق، توانایی حل مسئله نیز وجود دارد مثلاً اگر والدین بفهمند که فرزندشان در سن ۱۵ سالگی سیگار می‌کشد یا درگیر رفتارهایی شده که با ارزش‌های خانواده‌ در تضاد است، باید توانایی مدیریت این بحران و حل مسئله را داشته باشند، در واقع، خانواده‌ای که توانایی حل مسائل را به شکل مؤثر ندارد، در برابر چالش‌های زندگی آسیب‌پذیر خواهد بود.

دهقانی زاده گفت: یکی دیگر از ویژگی‌های خانواده سالم، وجود ارتباط مؤثر میان اعضا است؛ خانواده‌ای که می‌تواند در تعاملات خود نیازهای همدیگر را درک کند و چالش‌ها را به خوبی مدیریت نماید، در روابط زوجین، تفاوت اصلی زوج موفق و ناموفق در توانایی حل مسئله است، نه نداشتن مشکل.

وی اضافه کرد: سبک‌های ارتباطی سالم، بر پایه همدلی، درک نیازهای طرف مقابل و تلاش برای ترمیم روابط است در مقابل، سبک‌های ناسالم با سرزنش، توهین و تحقیر همراه است، البته این مسائل نیازمند آموزش است، اما صرف آموزش به تنهایی پاسخگو نیست، نیازهای عاطفی و روانی بنیادینی در افراد وجود دارد که با ورود به خانواده و ازدواج باید به آنها توجه شود.

یکی دیگر از ویژگی‌های خانواده سالم، وجود ارتباط مؤثر میان اعضاست؛ خانواده‌ای که می‌تواند در تعاملات خود نیازهای همدیگر را درک کند و چالش‌ها را به خوبی مدیریت نماید

وی ادامه داد: در برخی کشورها، شکل‌های مختلف ازدواج وجود دارد و قوانین حمایتی آنها متفاوت است، اما به طور کلی افراد قبل از ازدواج احساس بهتری نسبت به هم دارند و پس از ازدواج، مشکلات و اختلافات شروع می‌شود، علت اصلی این است که افراد تصور می‌کنند ازدواج باید تمام نیازهای آن‌ها را برآورده کند، در حالی که چنین نیست و این تصور باعث بروز احساس ناکافی بودن و نارضایتی می‌شود.

ازدواج با تصورات نادرست

معاون سلامت اجتماعی بهزیستی استان یزد گفت: در فرهنگ ما نیز شاهد این هستیم که افراد پس از ازدواج، بیشتر به نیازهای برآورده نشده خود توجه می‌کنند؛ نیازهایی که سال‌ها در خانواده‌های قبلی یا جامعه نادیده گرفته شده است، بنابراین باید نگرش‌ها به ازدواج و خانواده واقع‌بینانه‌تر باشد؛ خانواده کانون ارضای نیازها و عواطف است اما نمی‌تواند تمام زخم‌های فرد را درمان کند.

وی اضافه کرد: اگر از ازدواج و خانواده به شکل کمال‌گرایانه و ایده‌آل‌سازی شده در جامعه سخن بگوییم، آسیب‌زا خواهد بود، این نگاه باعث می‌شود افراد فکر کنند با ازدواج همه مشکلات حل می‌شود، اما وقتی این اتفاق نیفتد، احساس نارضایتی و ناامیدی ایجاد می‌کند و این احساس می‌تواند منجر به خیانت، اضطراب و در نهایت طلاق شود.

خانواده؛ حلقه مفقوده ساختار سیاست‌گذاری اجتماعی

رییس اداره فوریت‌های اجتماعی و پیشگیری از اعتیاد و آسیب‌های اجتماعی بهزیستی یزد نیز با بیان خلأ جدی در ساختار کلان اجتماعی کشور گفت: در بسیاری از کشورهای دنیا مانند اتریش، مجارستان، آلمان و ترکیه، وزارتخانه‌ای به نام «وزارت خانواده» وجود دارد که مسئولیت متمرکز سیاست‌گذاری، پیشگیری و توانمندسازی خانواده‌ها را بر عهده دارد، در کشور ما، جای چنین نهادی خالی است و همین موضوع باعث شده تا وظایف مرتبط با خانواده به شکل پراکنده و بعضاً موازی در دستگاه‌های مختلف دنبال شود.

"حمیدرضا قامت بلند " افزود: سازمان بهزیستی کشور از سال ۱۳۷۳ با تشکیل «معاونت پیشگیری» تلاش کرد تا بخشی از این خلأ را پوشش دهد و این معاونت، با هدف کاهش آسیب‌های فردی و اجتماعی و افزایش تاب‌آوری خانواده‌ها، ساختاری علمی و چندوجهی برای پیشگیری تعریف کرد.

سه سطح پیشگیری از آسیب‌ها

رییس اداره فوریت‌های اجتماعی و پیشگیری از اعتیاد و آسیب‌های اجتماعی بهزیستی یزد از سطوح پیشگیری در حوزه خانواده سخن گفت و افزود: پیشگیری اولیه (عمومی) شامل آگاه‌سازی عمومی برای جلوگیری از بروز مشکل در تمام افراد جامعه، مانند آموزش مهارت‌های زندگی و انتخاب همسر برای دانش‌آموزان، سربازان و کارمندان مجرد است.

وی با بیان اینکه پیشگیری ثانویه آموزش‌های تخصصی و مشاوره روانشناختی برای افرادی است که دچار تعارض و اختلافات شده‌اند، تصریح کرد: پیشگیری ثالث مداخلات مستقیم برای زوج‌هایی که در آستانه طلاق یا دچار بحران هستند؛ موارد ارائه مشاوره رایگان و خدمات مددکاری محسوب می‌شود.

از خط ۱۴۸۰ تا خط ۱۲۳؛ مسیر گسترش خدمات مشاوره

رییس اداره فوریت‌های اجتماعی و پیشگیری از اعتیاد و آسیب‌های اجتماعی بهزیستی یزد از گسترش امکانات و خدمات مشاوره روانشناختی در بهزیستی خبرداد و گفت: راه‌اندازی خط تلفنی مشاوره ۱۴۸۰ از سال ۱۳۷۵ و پس از آن، شکل‌گیری مرکز مداخله در بحران در سال ۱۳۷۸، از گام‌های مهم در راستای پیشگیری و کنترل بحران‌های خانوادگی است، همچنین راه‌اندازی خط ۱۲۳ برای مقابله با خشونت‌های خانگی و آسیب‌های اجتماعی مانند فرار نوجوانان، مصادیق دیگری از تلاش بهزیستی برای ورود جدی‌تر به این حوزه است.

موانع پیشگیری و نقش آموزش و پرورش

قامت بلند با انتقاد از فقدان و ضعف همکاری ساختاری بین دستگاهی گفت: یکی از مهم‌ترین دستگاه هایی که باید در حوزه پیشگیری فعال باشد، آموزش و پرورش است؛ اما سال‌هاست که امکان همکاری با این دستگاه مهم به ویژه در آموزش‌های پایه پیشگیری و موضوع مهارت‌های زندگی به دانش آموزان فراهم نشده اگر چه در یک سال اخیر، با پیگیری‌های فراوان، بخشی از این آموزش‌ها اجرا شد.

طرح «بهبود و مراقبت از روابط زوجین »؛ آموزش مستمر پس از ازدواج

رییس اداره فوریت‌های اجتماعی و پیشگیری از اعتیاد و آسیب‌های اجتماعی بهزیستی یزد درباره برنامه‌های جدید بهزیستی گفت: طرح «بهبود و مراقبت از روابط زوجین در پنج سال نخست زندگی » از طرح‌هایی است که زوجین پس از ازدواج به مدت پنج سال زیرپوشش خدمات آموزشی و مشاوره‌ای قرار می‌گیرند، این افراد در طول این مدت از ۱۵ ساعت آموزش رایگان و مهارت‌های زندگی زناشوئی بهره‌مند شده و می‌توانند سالانه تا سه نوبت از خدمات مشاوره‌ای استفاده کنند.

قامت بلند با بیان اینکه گاهی حتی خدمات رایگان نیز به دلیل نبود فرهنگ‌سازی کافی با استقبال مواجه نمی‌شود، اظهار کرد: یکی از انتظارات ما از رسانه‌ها به ویژه رسانه ملی این است که در ترویج این خدمات پیشگیرانه با ما همکاری بیشتری داشته باشند، رسانه‌ها می‌توانند نقش کلیدی در ارتقاء آگاهی عمومی درباره آسیب‌های خانواده و راهکارهای پیشگیری داشته باشند.

استفاده از هوش مصنوعی برای پیش‌بینی آسیب‌های روانی

وی با اشاره به ظرفیت‌های هوش مصنوعی در شناسایی زودهنگام آسیب‌های اجتماعی گفت: برخلاف تصور عمومی، هوش مصنوعی فقط برای جست‌وجوی اطلاعات نیست در برخی کشورها، از سیستم‌های هوشمند برای پیش‌بینی احتمال خودکشی یا بروز اختلالات روانی بر اساس داده‌های رفتاری کاربران در فضای مجازی استفاده می‌شود، این سیستم‌ها قادرند از ۶ ماه قبل، بر اساس پیام‌ها و تعاملات افراد، سطح خطر خودکشی را پیش‌بینی کنند.

وی افزود: امیدواریم بتوانیم در سازمان بهزیستی از این فناوری‌ها برای پیشگیری از طلاق، خودکشی و سایر آسیب‌های اجتماعی و ارائه خدمات متناسب به افراد بهره‌مند شویم، این مسیر البته نیازمند سرمایه‌گذاری، نگاه علمی و حمایت نهادهای بالادستی است.

استان یزد نیز در سال‌های اخیر مانند دیگر مناطق کشور شاهد افزایش آمار برخی آسیب‌های اجتماعی است که با توجه به داده‌های مسائل اجتماعی، برنامه‌ریزان می‌توانند دامنه و آثار این آسیب‌ها را تا حد قابل توجهی کنترل کنند.

آخرین خبر یزد در اینستاگرام :
https://instagram.com/yazd_today