خورشید خاوران در آینه شعر و ادب

ایرنا/ اردبیل - ایرنا - مرقد نورانی و مضجع مطهر امام رضا (ع) در سرزمین ایران، بزرگترین نشانه روابط عاطفی و اعتقادی عمیق ایرانیان با اهل بیت عصمت و طهارت (ع) است و این شور و شیدایی نسبت به آستان غریب‌الغربا از زبان شعرا شنیدنی است.

به گزارش ایرنا، طبق گواهی تاریخ، حضرت علی بن موسی بن جعفر (ع) امام رضا هشتمین امام شیعیان در ۵۵ سالگی و آخر ماه صفر سال ۲۰۳ قمری در طوس با دسیسه و دست مأمون به شهادت رسید و حرم آن امام صاحب کرامت، در شهر مشهد واقع زیارتگاه رندان جهان و مسلمانان سرزمین های دور و نزدیک است.

---

بازار

---

سیر تطور و تحول شعر فارسی مبین این حقیقت است که زمانی که شعر به واسطه تحولات سیاسی و اجتماعی از دربار فاصله گرفت و با عرفان در آمیخت و به اصطلاح به جای زمین گیر شدن، آسمانی شد، وصف و مجد اولیای الهی در سروده های شعرا فراوانی یافت و شعرای نامداری در این عرصه قلم‌فرسایی و ابراز ارادت کردند.

سنایی غزنوی از شاعران نامی قرن پنج و شش هجری است که شعر عرفانی از دوره و با نقش پررنگ او در گستره زبان و ادبیات فارسی رواج یافته است و او یکی از ارادتمندان سترگ حضرت شمس الشموس است و ابیات نابی در وصف مولایش سروده است؛

دین را حرمی است در خراسان
دشوار ترا به محشر آسان

از معجزه های شرع احمد
از حجت‌ های دین یزدان

همواره رهش مسیر حاجت
پیوسته درش مشیر غفران

راه او و مسیر پربرکت او همواره حاجت حاجتمندان را روا می کند و نیاز نیازمندان را رفع می گرداند و در و بارگاهش، برای مغفرت و غفران باز است و بخشش و مغفرت را فراهم می کند و تدبیر می نماید.

هم فر فرشته کرده جلوه
هم روح وصی درو به جولان

از رفعت او حریم مشهد
از هیبت او شریف بنیان

در نظر شاعر، حریم مشهد از رفعت و بلندی امام هشتم، اوج و عظمت یافته و همچنین خاک طوس از برکت هیبت و بزرگی گنج مدفون در آن، شرف و آبرو پیدا کرده است.

از حرمت زایران راهش
فردوس فدای هر بیابان

قرآن نه درو و او الوالامر
دعوی نه و با بزرگ برهان

از خاتم انبیا درو تن
از سید اوصیا درو جان

از جملۀ شرط‌های توحید
از حاصل اصل‌های ایمان

اندر پدرت وصی احمد
بیتی است مرا به حسب امکان

تضمین کنم اندرین قصیده
کین بیت فرو گذاشت نتوان

ای کین تو کفر و مهرت ایمان
پیدا به تو کافر از مسلمان

در دامن مهر تو زدم دست
تا کفر نگیردم گریبان

سنایی در ابیات پایانی این شعر، کینه و محبت نسبت به امام رضا (ع) را مرز کفر و ایمان می شمارد و از فرط محبت و دلدادگی به مولای خود می گوید هر کس به تو کینه داشته باشد، در کفر وارد شده و هر کسی به تو عشق و مهر بورزد، مومن می شود.تعبیر دیگری نیز می توان از این شعر داشت؛ یعنی با محک مهر یا خشم تو کافر و مسلمان بودن شخص هویدا می شود.

شاعر به خاطر فرار از دست کفر و وسوسه شیطان، چنگ در دامان مهر و ولای امام رئوف می زند تا گریبانش از چنگال کفر و الحاد در امان و آسوده باشد.

ارادت خاقانی به امام هشتم

افضل الدین خاقانی شروانی قصیده سرای بی نظیر قرن ششم نیز از دلباختگان حضرت امام رضا (ع) بوده و دو شعر بلند در قالب قصیده برای معشوق آسمانی خویش ساخته است.

متاسفانه او به سبب شرایط زندگی و در دوره ای که می زیسته، موانع و مشکلاتی داشته و آرزوی زیارت مشهد را برای او دشوار می کرده است و امکان سفر به مشهد را نداشته است.

از این رو با آه و حسرت فراوان می سراید که ؛

چه سبب سوی خراسان شدنم نگذارند
عندلیبم، به گلستان شدنم نگذارند

نیست بستان خراسان را چو من مرغی
مرغم، آوخ سوی بستان شدنم نگذارند

عیسی ام منظر من بام چهارم فلک است
که به هشتم در رضوان شدنم نگذارند

آری افلاک معالی است خراسان چه عجب
که بر افلاک چو شیطان شدنم نگذارند

خاقانی شروانی مشهد یا خراسان را با تعبیرات و توصیفاتی نظیر افلاک معالی ، فردوس یا روضه پاک رضا ستوده است.

من همی رفتم باری همه ره شادان دل
دل ندانست که شادان شدنم نگذارند

درد دل دارم و درمانش خراسان، ز سران
چون سزد کز پی درمان شدنم نگذارند

جانم آنجاست به دریای طلب غرقه مگر
کوه گیرم که سوی کان شدنم نگذارند

بهر فردوس خراسان به در دوزخ ری
چه نشینم که به پنهان شدنم نگذارند

گوی من صد پی از آن سوی سر میدان شد
گر چه با گوی به میدان شدنم نگذارند

روضه پاک رضا دیدن اگر طغیان است
شاید ار بر ره طغیان شدنم نگذارند

دلم از عشق خراسان کم اوطان بگرفت
وین دل و عشق به اوطان شدنم نگذارند

از وطن دورم و امید خراسانم نیست
که بدان مقصد کیهان شدنم نگذارند

شاعر با وجود حسرتی که از نیافتن فیض زیارت مشهد در دل دارد، اما شوریدگی و دلبستگی خود نسبت به ضامن آهو را نمی تواند پنهان کند و همچنان امیدوار به شوق زیارت مشهد می سراید.

به خراسان شوم ان شاءالله
آن ره آسان شوم ان شاءالله

گرد آن روضه چو پروانۀ شمع
مست جولان شوم ان شاءالله

خاتم الشعرا و امام رضا (ع)

عبدالرحمان جامی شعر بزرگ قرن نهم هجری است و او را به دلایل مختلف از جمله اشتهار و برتری در سرایش شعر، خاتم الشعرا لقب داده اند.

او نیز شرح مشتاقی و مهجوری خود نسبت به سلطان طوس را بارها اقرار کرده و در ابیات ماندگارش، امام خویش را ستوده است.

سلام علی آل طه و یس
سلام علی آل خیر النبیین

سلام علی روضه حل فیها
امام یباهی به الملک و الدین

امام به‌حق شاه مطلق که آمد
حریم درش قبله‌گاه سلاطین

شه کاخ عرفان گل شاخ احسان
در دُرج امکان مه برج تمکین

علی بن موسی الرضا کز خدایش
رضا شد لقب چون رضا بودش آیین

ز فضل و شرف بینی او را جهانی
اگر نبودت تیره چشم جهان بین

اگر چشمهایی که جهان را می بیند کور نباشد و به تعبیر دیگر اگر چشمهایت حسادت و بخل نورزند، وجود مبارک امام هشتم را از فرط شرف و فضیلت، همچون جهانی با عظمت و بیکران خواهی دید.

پی عطر روبند حوران جنت
غبار درش را به گیسوی مشگین

در این بیت تصویر زیبایی خلق کرده و می گوید که فرشتگان بهشت به دنبال عطر و رایحه خوشی که از در بارگاه امام رضا (ع) استشمام می کنند، با گیسوان سیاه و معطر خویش، غبار در حضرت را می روبند.

اگر خواهی آری به کف دامن او
برو دامن از هرچه جز اوست برچین

کم نیستند شاعرانی که در ادوار ادبی در وصف و تمجید حضرت رضا (ع) چامه و چکامه سروده اند و در میان شعرای عرب نیز بزرگانی همچون ابونواس و دعبل خزاعی که از ارادتمندان اولیای الهی بوده اند، در باب امام غریب شعرهای دلکشی ساخته و به یادگار گذاشته اند.

در دوره معاصر ، فهرست بلند بالایی می تواند از اسامی شاعرانی گرد آورد که در موضوع مشهد، خراسان ، خورشید خاوران و امام رضا (ع) شعر سروده اند.

شاید شاعری نتوان یافت که مسلمان باشد و برای امام هشتم شیعیان شعری نساخته باشد و با توجه به برگزاری جشنواره های ادبی و مناظرات رضوی و گسترش محتواهای مذهبی و فعالیت هیات ها و تشکل های آئینی، روز به روز بر آثار ادبی با موضوع ثامن الحجج افزوده می شود.

با اقتباس از تذکره شعرا و تاریخ ادبیات