«چغاگلان» ایلام؛ جایی که بشر ایستاد و تمدن آغاز شد

ایرنا/ ایلام - ایرنا - تصور کنید انسان‌هایی که میلیون‌ها سال در دل غارها زیسته‌اند در نقطه‌ای از زاگرس در دشت امیرآباد مهران، ناگهان تصمیم می‌گیرند بمانند، زمین را بشکافند، دانه‌ای در خاک بکارند و نخستین روستا را بسازند، اینجا همان جایی است که تاریخ بشریت ورق می‌خورد و روایت کشاورزی و یکجانشینی آغاز می‌شود.

به گزارش خبرنگار ایرنا، بیش از ۱۲ هزار سال پیش در جایی میان کوه‌ها و دشت‌های ایلام امروز، نخستین گروه‌های انسانی تصمیم گرفتند زندگی غارنشینی را رها کنند در دشت‌ها بمانند و برای نخستین بار زمین را شخم بزنند، جو و گندم بکارند و دام‌های خود را اهلی کنند.

---

بازار

---

این نقطه آغاز داستانی است که آینده بشر را تغییر داد، اکنون محوطه باستانی «چغاگلان» در ایلام با شواهدی روشن از این دگرگونی بزرگ به یکی از مهم‌ترین ظرفیت‌های میراثی کشور تبدیل شده است و می‌تواند در فهرست جهانی یونسکو جای گیرد.

چغاگلان نه تنها بخشی از تاریخ ایلام که آغاز فصل تازه‌ای در تاریخ بشریت است؛ ظرفیتی که امروز می‌تواند ایران را بار دیگر در مرکز توجه جهانی قرار دهد.

در دشت تفتیده امیرآباد مهران، دیرینه‌شناسان در سایت چغاگلان لایه‌ به‌ لایه خاک را کنار می‌زنند و هر بار بخشی از تاریخ بشر آشکار می‌شود از نخستین بذرهای گندم و جو گرفته تا دیوارهای خشتی و پیکرک‌های انسانی.

چغاگلان امروز همچون دفتری گشوده پیش روی ماست؛ قصه نخستین کشاورزانی که بذر آینده را کاشتند، اگر این گنجینه به ثبت جهانی برسد ایلام نه تنها میزبان یک محوطه باستانی که میزبان آغاز تاریخ بشریت خواهد بود.

مهران؛ خاستگاه نخستین کشاورزان تاریخ

رییس هیات کاوش سایت چغاگلان مهران و عضو هیات علمی دانشگاه رازی کرمانشاه در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: این محوطه ظرفیت بی‌نظیری دارد و می‌تواند مهمترین گزینه در استان ایلام برای ثبت جهانی در یونسکو باشد، یافته‌ها نشان می‌دهد که آغاز کشاورزی و دامپروری مهم‌ترین رخداد در تاریخ بشریت است و از این حیث ایران به ویژه زاگرس و ایلام قدیمی‌ترین و بهترین شواهد جهان را در اختیار دارد.

محوطه‌ای ۵.۵ هکتاری با پیشینه ۱۲ هزار ساله

تپه چغاگلان با گستره ۵.۵ هکتار بزرگ‌ترین محوطه شناسایی‌شده در نوع خود در ایران است، این محوطه در دشت امیرآباد بخش صالح‌آباد، ۳۰ کیلومتری شمال شهر مهران و چهار کیلومتری جنوب روستای گلان واقع شده و دسترسی به آن از جاده اصلی ایلام به مهران آسان است.

دارابی توضیح داد: این محوطه میان زمین‌های کشاورزی با خاکی خاکستری قرار گرفته و کاوش‌ها از پاییز سال ۱۴۰۲ در بخش بالایی آن آغاز شده است، این مکان منحصر به فرد در کنار سایر آثار شناسایی‌ شده، محوریت اصلی را دارد و می‌تواند به سایت‌موزه و پارک باستان‌شناسی تبدیل شود.

پیشینه تاریخی و کاوش‌های علمی

این محوطه نخستین بار توسط زنده‌یاد علی‌محمد خلیلیان باستان‌شناس برجسته ایلامی شناسایی و معرفی و پس از آن توسط دکتر جبرئیل نوکنده تعیین عرصه شد و لایه‌نگاری و تاریخ‌گذاری سال‌های ۱۳۸۸ و ۱۳۸۹ توسط یک هیات ایرانی نشان داد که استقرار انسان‌ها در چغاگلان به حدود ۱۲ هزار سال پیش بازمی‌گردد.

این باستان‌شناس ایلامی ادامه داد: اینجا برای نخستین بار جو، گندم و عدس کشت شده و بقایای جانوری به دست آمده که نیازمند تحقیقات بیشتر است.

وی افزود: کاوش‌ها در این مکان نشان می‌دهد انسان‌های نخستین تغییرات در رفتار اجتماعی، معماری، فناوری، معیشت و زندگی روزمره را تجربه کرده‌اند، لایه‌های متراکم معماری، دیوارهای خشتی، کوره‌های گچ‌پزی، ابزارهای سنگی و پیکرک‌هایی از زنان با کودک در آغوش نمونه‌هایی منحصر به فرد در جهان هستند.

دارابی گفت: در این محوطه، کف‌ها و دیوارها با گچ پوشانده شده‌ و شواهد مستقیم مربوط به کوره‌ گچ‌پزی قدیمی‌ترین نمونه‌ای است که تاکنون در جهان کشف شده است، لایه‌های پایین‌تر معماری و ابزارهای سنگی، سفال‌ها و پیکرک‌ها نشان می‌دهد انسان‌ها چندین نسل پی در پی در اینجا زیسته‌اند و فرهنگ خود را منتقل کرده‌اند.

چشم‌انداز ثبت جهانی و توسعه گردشگری

در کنار اهداف پژوهشی، هدف مهم پژوهشگران تبدیل محوطه چغاگلان به سایت‌موزه، جذب گردشگر و ثبت آن در فهرست میراث جهانی یونسکو است.

دارابی تأکید کرد: این محوطه می‌تواند نقش مهمی در آموزش میراث فرهنگی به مردم و به ویژه کودکان، پژوهش علمی، توسعه گردشگری فرهنگی و رونق اقتصادی منطقه ایفا کند هرچند حمایت مالی در سطوح استانی و ملی مانند مصوب شدن پروژه در برنامه و بودجه استانی کلید تحقق این اهداف است.

وی افزود: اگر اعتبارها و برنامه‌ریزی لازم فراهم شود، چغاگلان نه تنها میراث ایلام بلکه بخش مهمی از هویت بشریت را معرفی خواهد کرد، اینجا می‌تواند به یک مرکز چندمنظوره تبدیل شود که پژوهش، آموزش و تجربه گردشگری را همزمان ارائه دهد.

میراثی برای نسل‌های آینده

دارابی تاکید کرد: این فرصت نه تنها برای پژوهشگران بلکه برای همه مردمی است که می‌خواهند تاریخ، فرهنگ و تمدن بشری را لمس کنند، ثبت جهانی این محوطه می‌تواند در ارتقای ایلام به عنوان قطب گردشگری و آموزش میراث فرهنگی در ایران و جهان گامی مهم به شمار آید.

مالکیت حریم و عرصه نخستین شرط ثبت جهانی

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایلام نیز در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: مالکیت حریم و عرصه سایت چغاگلان نخستین شرط برای ثبت این اثر در فهرست میراث جهانی یونسکو است.

رائد ناصری‌فر افزود: زمین‌های اطراف این سایت به مساحت پنج و نیم هکتار زمین کشاورزی است و برای تملک آن ۲۰ میلیارد تومان نیاز است.

وی یادآور شد: صاحبان برای فروش زمین‌های منطقه اعلام آمادگی کرده‌اند اما برای تامین اعتبار نیازمند کمک مسوولان استان و نمایندگان مردم ایلام در مجلس شورای اسلامی هستیم.

چغاگلان باید به سایت موزه تبدیل شود

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایلام گفت: پس از مرحله تملک زمین باید محوطه باستان‌شناسی چغاگلان به سایت موزه تبدیل شود و بخش‌های مختلف از جمله موزه باستان‌شناسی در آن ایجاد شود.

ناصری‌فر یادآور شد: در صورت اجرای این دو مرحله، پرونده ثبت جهانی چغاگلان تهیه و ابتدا در وزارت میراث فرهنگی بررسی و تأیید می‌شود و پس از رفع نواقص برای ارزیابی و دفاع نهایی به یونسکو ارسال خواهد شد.

وی با بیان این که چغاگلان محوطه‌ای بی‌نظیر و منحصر به‌فرد در جهان است، تأکید کرد: این سایت به دلیل وجود نشانه‌های سکونت بشر در ۱۲ هزار سال پیش از اهمیت بالایی برخوردار است چرا که کمتر محوطه‌ای در دنیا چنین قدمتی دارد و تا زمان کشف نمونه‌ای قدیمی‌تر، چغاگلان به‌عنوان کهن‌ترین محوطه سکونت بشر شناخته می‌شود.

پنج فصل کاوش در سایت چغاگلان انجام می‌شود

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایلام گفت: تا کنون سه فصل کاوش در محوطه باستانی چغاگلان انجام شده و مرحله چهارم نیز به‌زودی آغاز خواهد شد.

ناصری‌فر تاکید کرد: در مجموع پنج فصل کاوش در این محوطه انجام خواهد شد تا مستندهای باستان‌شناسی و مدارک کافی برای ارائه به یونسکو جمع‌آوری و مستندسازی شود.

امروز در دل دشت امیرآباد، هر خشت، هر دانه جو و هر تکه ابزار سنگی، داستانی را از آغاز زندگی مشترک انسان و زمین روایت می‌کند، داستانی که با کاوش، حفاظت و ثبت جهانی می‌تواند به همه جهان گفته شود و ایلام در نقشه جهانی فرهنگ و تاریخ بدرخشد.

محوطه باستانی چغاگلان در دشت امیرآباد مهران، نخستین بار در دهه ۱۳۸۰ توسط زنده‌یاد خلیلیان باستان‌شناس ایلامی شناسایی و معرفی شد، از آن زمان تاکنون چندین فصل کاوش مشترک توسط پژوهشگران ایرانی و خارجی از جمله دانشگاه رازی کرمانشاه، دانشگاه تهران و موزه ملی ایران در این محوطه انجام شده است.

یافته‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد که استقرار انسان در چغاگلان به حدود ۱۲ هزار سال پیش بازمی‌گردد و این منطقه از نخستین کانون‌های کشاورزی و یکجانشینی در جهان به شمار می‌رود.

کشف بقایای گندم، جو و عدس کشت‌ شده، ابزارهای سنگی، دیوارهای خشتی، کوره‌های گچ و پیکرک‌های انسانی از مهم‌ترین دستاوردهای کاوش‌های انجام شده در این محوطه است.

چغاگلان در کنار محوطه‌های همجوار همچون تپه گلان یکی از اصلی‌ترین شواهد آغاز کشاورزی و دامپروری در زاگرس و جهان محسوب می‌شود و به همین دلیل از سوی پژوهشگران به عنوان نخستین روستای جهان یاد می‌شود.