کاهش دبی چشمه کوهرنگ؛ زنگ هشدار برای مدیریت مصرف آب

سید هاشم فاطمی، مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری با اشاره به وضعیت فعلی چشمه کوهرنگ، اظهار کرد: در حال حاضر خط انتقال کوهرنگ با حدود ۹۰ درصد ظرفیت در حال انتقال آب است. دبی چشمه به حدود ۵۰۰ لیتر در ثانیه کاهش یافته و تمام این حجم وارد خط انتقال می‌شود؛ به‌طوری‌که سرریزی وجود ندارد.

وی با بیان اینکه چشمه کوهرنگ از نوع چشمه‌های پیشرفته با نوسانات شدید دبی است، افزود: در ابتدای سال جاری، دبی چشمه حدود ۱۲ متر مکعب در ثانیه بود که ناشی از ذوب برف‌های سطحی بود. اما با گرم شدن هوا و نبود یخچال‌های دائمی، منطقه کوهرنگ اکنون تقریباً عاری از یخ است و همین امر موجب کاهش محسوس دبی شده است.

فاطمی با یادآوری نوسانات طبیعی این چشمه در سال‌های گذشته گفت: در سال ۱۴۰۰ نیز دبی چشمه به حدود ۲۵۰ لیتر در ثانیه رسید. این نوسانات بخشی از ویژگی‌های طبیعی چشمه کوهرنگ است و ارتباط مستقیمی با میزان بارش برف و شرایط اقلیمی دارد.

وی در پاسخ به برخی گمانه‌زنی‌ها درباره تأثیر پروژه‌های انتقال آب بر کاهش دبی چشمه، تصریح کرد: موقعیت مکانی چشمه کوهرنگ از نظر ارتفاعی بالاتر از طرح‌های انتقال آب قرار دارد و فاصله‌ای حدود ۲۵ تا ۳۰ کیلومتر با آن‌ها دارد. بنابراین تأثیر مستقیم این پروژه‌ها بر کاهش دبی چشمه بعید به نظر می‌رسد.

مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری همچنین برداشت‌های بی‌رویه از منابع زیرزمینی را در این منطقه منتفی دانست و گفت: در شعاع ۲۵۰۰ متری چشمه هیچ چاهی وجود ندارد. منطقه کاملاً کوهستانی و سنگی است و به‌دلیل نبود مصرف‌کننده، حفاری صورت نگرفته است. کاهش دبی صرفاً ناشی از تغییرات اقلیمی و کاهش بارش برف در ارتفاعات است.

وی با اشاره به مشکلات فراگیر آب در کشور، افزود: خشکسالی بی‌سابقه سال‌های آبی ۱۴۰۲–۱۴۰۳ و ۱۴۰۳–۱۴۰۴، به‌ویژه در فصل‌های پاییز و زمستان، موجب کاهش شدید منابع آبی شده است. در چنین شرایطی، تنها راهکار مؤثر، سازگاری با وضعیت جدید و مدیریت مصرف در همه بخش‌هاست.

فاطمی با تأکید بر نقش مردم، نخبگان محلی و سازمان‌های مردم‌نهاد در کنترل تنش آبی، اظهار کرد: این موضوع فقط یک مسئله فنی نیست، بلکه نیازمند مشارکت اجتماعی، تغییر الگوهای مصرف و ارتقا آگاهی عمومی است. همه بخش‌ها از کشاورزی تا صنعت باید متناسب با منابع موجود، مصرف خود را مدیریت کنند.

وی در ادامه به اقدامات اجرایی استان اشاره کرد و گفت: طرح‌هایی مانند خط انتقال کوهرنگ و سد غدیر باباحیدر از جمله پروژه‌هایی هستند که با هدف تأمین آب اجرا شده‌اند. اما در شرایط کم‌آبی، این طرح‌ها نمی‌توانند با ظرفیت کامل فعالیت کنند و نیازمند بازنگری در بهره‌برداری هستند.

مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری با اشاره به کاهش ذخایر پایدار کشور، خاطرنشان کرد: در گذشته، سفره‌های آب زیرزمینی، رودخانه‌های پرآب و یخچال‌های طبیعی منابع پایداری برای تأمین آب بودند. اما امروز، به‌دلیل تغییر اقلیم، گرم شدن هوا و بهره‌برداری بیش از حد، این ذخایر دیگر در اختیار ما نیستند.

وی با تأکید بر ضرورت اصلاح الگوی مصرف، گفت: «متوسط سرانه مصرف آب شرب در جهان حدود ۱۲۰ لیتر در شبانه‌روز است، در حالی‌که این رقم در کشور ما گاه به ۳۵۰ لیتر می‌رسد. کاهش این رقم از طریق آموزش، فرهنگ‌سازی و سیاست‌گذاری دقیق، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای عبور از وضعیت فعلی است.»

کشاورزی هوشمند؛ راهکار عبور از بحران آب

مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری، با اشاره به نقش بخش کشاورزی در مصرف عمده منابع آبی کشور، اظهار کرد: برای عبور از معضل آب، باید به سمت کشاورزی هوشمند و بهره‌گیری از روش‌های نوین آبیاری حرکت کنیم. افزایش راندمان و کارایی در واحد سطح، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.

وی با بیان اینکه در سطح جهانی، از هر متر مکعب آب حدود دو کیلوگرم ماده خشک تولید می‌شود، افزود: در کشور ما این عدد به‌طور متوسط حدود یک کیلوگرم است. این نشان می‌دهد که با مدیریت صحیح‌تر و سرمایه‌گذاری هدفمند در کشاورزی، می‌توان ضمن کاهش مصرف آب، تولید را نیز افزایش داد.

فاطمی تأکید کرد: گرچه اقدامات اولیه در این زمینه آغاز شده، اما کافی نیست. باید با اهتمام بیشتر، برنامه‌های اصلاحی را در سطح استان و کشور دنبال کنیم تا بتوانیم با منابع محدود، بهره‌وری بیشتری داشته باشیم.

وی در پاسخ به پرسشی درباره وابستگی تأمین آب شرب به چشمه کوهرنگ، گفت: بخش‌هایی از تأمین آب شرب بهارستان و شهرهای اطراف به این چشمه وابسته‌اند. با توجه به خشکسالی‌های مکرر، جلسات متعددی در سطح استان و منطقه برگزار شده و شرکت آفاق نیز پیش‌بینی‌های لازم را انجام داده است.

وی افزود: منابع جایگزین در حال شناسایی هستند و بخشی از آن‌ها نیز وارد فاز اجرایی شده‌اند. امید داریم با مدیریت دقیق، اقدامات فنی و همکاری مردم، بتوانیم از این شرایط عبور کنیم.

فاطمی با اشاره به آیه ۲۸ سوره شورا که می‌فرماید: «و هنگامی که بندگانم ناامید شوند، باران رحمتم را نازل می‌کنم»، گفت: امیدواریم مشمول رحمت الهی شویم و شاهد بارش‌های مطلوب در ماه‌های پیش‌رو باشیم.

وی در پایان با تأکید بر ضرورت همکاری همه‌جانبه مردم، اظهار کرد: عبور از بحران آب نیازمند همدلی، سازگاری با شرایط جدید و صرفه‌جویی حداکثری در همه بخش‌هاست. اگر هر یک از ما در این مسیر کوتاهی کنیم، نه‌تنها خودمان بلکه دیگران را نیز با آسیب مواجه خواهیم کرد. با مدیریت صحیح و توکل بر خداوند، می‌توانیم از این شرایط دشوار عبور کنیم.