نگاهی به رویداد تاریخی ۱۳ آبان سال ۱۳۴۳

صدا و سیما/ امام خمینی(ره) در ۱۳ آبان سال ۱۳۴۳ دستگیر و به شهر آنکارا در ترکیه تبعید شدند.

به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکزی؛ به دنبال افشاگری و سخنان آتشین و اعلامیه صریح امام خمینی علیه لایحه کاپیتولاسیون در ۴ آبان ۱۳۴۳ و توزیع گسترده آن در تهران، اقدام ننگینی که رژیم پهلوی درصدد مخفی نگه داشتن آن بود، آشکار شد و موجی از انتقاد علیه رژیم پهلوی به راه افتاد. متعاقب آن رژیم پهلوی در ۱۳ آبان ۱۳۴۳ امام خمینی را دستگیر و به ترکیه تبعید کرد. تبعید امام خمینی واکنش مردم را برانگیخت، اما در این میان، باعث خوشحالی مقامات امریکایی شد.

---

بازار

---

حجت‌الاسلام والمسلمین مرحوم روح‌الله حسینیان در بخشی از کتاب «سه سال ستیز مرجعیت شیعه در ایران» که توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده است، درباره جزئیات دستگیری و تبعید امام خمینی در ۱۳ آبان ۱۳۴۳ و واکنش امریکا نسبت به این اقدام می‌نویسد: بعد از سخنرانی مهم امام خمینی در ۴ آبان ۱۳۴۳، اعتراضات گسترده‌ای در میان مردم شکل گرفت. این وقایع منصور کم ظرفیت و ناتوان را سخت به وحشت انداخت. سرلشکر فردوست معاون وقت ساواک نقل می‌کند که شب ۱۳ آبان منصور با عده‌ای دیگر مهمان شاه بود. منصور نیم ساعت با محمدرضا شاه صحبت کرد. شاه فردوست را صدا زد و گفت‌: ببین نخست‌وزیر چه می‌خواهد؟ منصور گفت‌: هر چه سریع‌تر آیت‌الله خمینی باید به ترکیه تبعید شود. فردوست با سرلشکر پاکروان رئیس ساواک تلفنی صحبت کرد. آن‌گاه پاکروان تلفنی با شاه صحبت کرد و دستور تبعید امام خمینی را گرفت. همان شب به سرهنگ مولوی رئیس ساواک تهران مأموریت دادند تا به همراه نیروهایی از هوابرد به قم برود و ایشان را دستگیر و به تهران آورده و صبح فردا با هواپیما به ترکیه تبعید نمایند.

بدیهی است که سخنان فردوست نمی‌تواند دقیق باشد؛ زیرا دستگیری شخصیتی مانند حضرت امام به این راحتی نیست که شب تصمیم بگیرند و نیمه شب عمل کنند و صبح با هواپیما به یک کشور بیگانه تبعید کنند. لااقل برای هماهنگ کردن با دولت ترکیه چند روزی فاصله نیاز بوده است. به احتمال زیاد شب ۱۳ آبان نخست‌وزیر گزارش پیشرفت کار را می‌داده است و به دلیل مخفی‌کاری، فردوست را در جریان امر قرار نداده بودند.

بر اساس اسناد موجود، رژیم پهلوی در مورد دستگیری امام خمینی در ۱۳ آبان بر اساس تجربیات گذشته دو اصل را مبنای کار قرار داد: ۱ ـ اقدامات احتیاط‌آمیز برای پیشگیری از بحران ۲ ـ اصل مخفی‌کاری.

طبق گزارش رئیس شهربانی قم «از نظر اهمیت مأموریت، از چهار روز قبل منزل آقای خمینی به‌وسیله این مأمورین اطلاعات در ۲۴ ساعت تحت مراقبت قرار گرفت»، مأموران عملیات دستگیری حضرت امام «تا ساعت ۳ صبح» همان روز از مأموریت مطلع نبودند و مأمورین را به عنوان ایراد «از نحوه خدمتی» از ساعت ۱۲ شب «به‌منظور مؤاخذه» نگه داشته‌اند و ساعت ۳ بامداد موضوع را به آنها ابلاغ کرده‌اند. «کلیه ارتباط تلفنی داخلی و کاریر به علت عیب فنی» تا ساعت ۸:۳۰ از کار افتاده بوده و ظاهراً این کار توسط ساواک انجام شده که خبر به بیرون درز نکند.

گرچه گزارش‌های شهربانی و ساواک قم نشانگر رقابت شدید بین این دو سازمان و سعی آن دو برای با اهمیت جلوه دادن کارهای خودشان است، ولی مجموع گزارش‌های ساواک و شهربانی دلالت بر پیشگیری و پنهان‌کاری می‌کند و نشان می‌دهد رژیم از یک هفته قبل تصمیم بر دستگیری حضرت امام داشته و پیش‌بینی‌های لازم را اتخاذ کرده است.

بامداد روز ۱۳ آبان ۱۳۴۳ پاسی از نیمه‌شب گذشته بود که صد‌ها کماندو و چترباز بیت امام خمینی را به محاصره درآوردند. امام خمینی که در آن لحظات مشغول راز و نیاز با خداوند بزرگ بود، با شنیدن سر و صدای مأموران متوجه تصمیم رژیم شد، مهر امضای خود را به بانو سپردند و به خانم فرمودند: «شما را به خدا می‌سپارم» و خود از در اندرونی به کوچه آمدند. مأمورین با مشاهده آیت‌الله دور وی جمع شدند و امام را به اتومبیل راهنمایی کردند.

چند لحظه بعد سرهنگ بدیعی رئیس ساواک قم به تهران در چند جمله کوتاه اعلام کرد: «کار تمام شد. ساعت ۵:۱۵ به طهران اعزام گردید. صحن، مساجد، خیابان‌ها پاس گمارده شد» و افراد اعزامی از تهران و شهربانی قم «در کلیه نقاط حساس شهر گمارده شدند... کلیه منازل آیات تحت کنترل و مراقبت شدید قرار گرفت و از رفت و آمد اشخاص» جلوگیری به عمل آمد. «مدرسه تحت کنترل و مراقبت قرار داده شد». 

امام خمینی را مستقیم به فرودگاه بردند و سوار بر هواپیمای نظامی ۱۳۰ ـ C کردند که از قبل «به فرمان مطاع شاهانه» مقرر بود از تهران به ترکیه پرواز کند. هواپیمای نظامی حامل رهبر نهضت مردم مسلمان ایران ساعت ۸ صبح از فرودگاه تهران به مقصد ترکیه پرواز کرد. اولین کلام امام خمینی خطاب به افسر مأمور، سرهنگ افضلی این بود: «من برای دفاع از وطنم تبعید شدم». 

هواپیما پس از سه ساعت و نیم در فرودگاهی در ۳۵ کیلومتری آنکارا به زمین نشست. یک مأمور ترک امام خمینی و افسر همراه را به «هتل بلوار پالاس، طبقه چهارم، اتاق ۵۱۴ که قبلاً آماده شده بود» برد و فردا از آنجا به یکی از محلات آنکارا در طبقه هشتم منتقل شدند.

ساعت ۲ بعدازظهر ۱۳ آبان رادیو ایران اعلام کرد: «طبق اطلاع موثق و شواهد و دلایل کافی، چون رویه آقای خمینی و تحریکات مشارالیه بر علیه منافع ملت و امنیت و استقلال و تمامیت ارضی کشور تشخیص داده شد؛ لذا در تاریخ ۱۳ آبان ماه ۱۳۴۳ از ایران تبعید گردید».

پس از تبعید امام خمینی کاردار سفارت آمریکا طی پیامی به آمریکا اظهار خوشحالی کرد و نوشت‌: «سرانجام ما توانستیم از شر آن پیرمرد... که چوب لای چرخ ما می‌گذاشت راحت شویم. کله گنده محلی دستور اخراج او را داده بود. در حال حاضر او در یکی از هتل‌های درجه ۲ ترکیه اقامت دارد».

اما هیچ کس نمی‌دانست این مسافر تنها و ساکت روزی توازن قدرت جهان را به هم خواهد زد، رژیم کهن شاهنشاهی را سرنگون خواهد ساخت، منافع آمریکا را قطع‌خواهد کرد و آمریکا را برای همیشه تحقیر خواهد کرد تا جایی که به نابودی کشیده شود.