صالح بن موسی بن الکاظم؛ امامزاده‌ای با ۲ مرقد در ۲ شهر ایران

تسنيم/ مرقد مطهر امامزاده صالح بن موسي بن الکاظم در دو شهر کشور خودنمايي مي‌کند به طوري که سر اين امامزاده در تجريش مدفون است و بدن وي نيز در آرامگاهي در اردبيل آرميده است. حضرت صالح بن موسي بن موسي الکاظم بنابر قول مشهور و با استناد به کتب رياض الانساب، کنزالانساب، ناسخ التواريخ، حياه الامام موسي بن جعفر(ع) و بسياري ديگر از کتاب‌هاي تاريخي فرزند امام هفتم حضرت امام موسي کاظم(ع) و برادر امام علي بن موسي الرضا(ع) محسوب مي‌شود. بارگاه اين ‎امامزاده در شهر دارالارشاد اردبيل قرار دارد که در حومه آن نيز چندين مقبره و بقعه معروف به همين امامزاده وجود دارد. اين مقبره‌هاي موجود در اطراف بارگاه امامزاده صالح(ع) در بين مردم اردبيل به فرزندان حضرت امام موسي کاظم(ع) معروف است که در اين ميان و در بين مقبره‌ها تعدادي قبور اجداد شيخ صفي‌الدين اردبيلي نيز قرار دارد. بيشتر اطلاعات موجود و در دسترس، شفاهي و اطلاعات خيلي کم و پراکنده‌اي در منابع راجع به امامزاده‌هاي شهر اردبيل و حومه آن در دست است که از اين امامزاده‌ها، دو امامزاده در شهر اردبيل وجود دارد که يکي از آنها به اوغلان ايمامزاده‌سي ( امامزاده پسر) و ديگري به قئز ايمامزاده‌سي (امامزاده دختر) معروف هستند. امامزاده دختر در جوار مسجدي است که مرحوم حاج ميرصالح مجتهد انواري آن را ساخته و محل فعلي آن بين محله اوچدکان و بازار اردبيل قرار دارد اما مقبره امامزاده صالح در نزديکى ميدان شيخ صفى‌الدين واقع است. ديگر برادر اين دو بزرگوار نيز حمزه است که مرقد وي در کلخوران اردبيل و در جنوب آرامگاه شيخ جبرئيل واقع شده است که به همراه برادران خود به اردبيل آمده و ترويج دين مي‌کند و در همين شهر نيز از دنيا مي‌رود. ‎مزار شريف وي از دوره‌هاي گذشته مورد توجه خاص و عام بوده و خاندان جليل القدر صفويه نسبت به آن حضرت ارادت ويژه‌اي داشتند. بنا بر قول مشهور اساس اين نامگذاري و اين که چرا به اين اسامي معروف هستند معلوم نيست؛ همچنين معلوم نيست که از چه زماني به اين اسامي معروف گشته‌اند، به دليل نبود منابع مکتوب در خصوص امامزاده‌هاي اردبيل و بخصوص اين دو امامزاده نمي‌توان اطلاعاتي در اين باره به دست آورد. بقعه امامزاده صالح (ع) در ميدان عالي قاپوي اردبيل قرار دارد که امام‌زاده صالح يا ‌‏اوغلان امامزاده‌سى نام دارد که مالکيت اثر وقفي بوده و هم اکنون در اختيار اداره کل اوقاف و امور خيريه استان اردبيل و هيئت امناي مسجد است. اين بنا شامل رواق حرم صحن و مسجد بوده که نماي جنوبي آن مرکب از ايواني با تاق نيم گنبد و تزئينات کاشي کاري است، تنها قسمت باقيمانده از بناي قديمي يک ساختمان هشت ضلعي است که ضريح در آن قرار دارد و تاريخچه ساخت اين بنا به دوره صفويه برمي‌گردد که البته يک بناي نوساز مستطيل شکل نيز در ‏سال‌هاي اخير ‏به حرم اضافه شده است. بر اساس اشعاري که روي کاشي‌هاي ايوان ورودي نوشته شده بنا در زمان شاه عباس اول به سال 1130هجري ساخته شده است. در آن کاشي‌ها اشعار و تاريخ ساختمان يا تعمير بنا به اين شرح نوشته شده است: به عهد دولت عباس شاه دين پرور که هست بنده اولاد خاندان على‏ اساس روضه شهزاده صالح از سر صدق‏ بنا گذاشت حسن، چاکر ولى على‏ رقم زدم پى تاريخ آن، خرد گفتا: مبارکست ز حب بناى حُسن على مصرع آخر که ماده تاريخ است بحساب ابجد 1031 مي‌شود و بيت دوم حکايت از آن دارد که اساس روضه شهزاده بنا گذاشته شده است ولى چون قبل از آن تاريخ نيز بقعه اين امامزاده بسترى براى پناهندگان بوده است، چنين به نظر مي‌رسد که اساس‏ بنا ايجاد نگشته بلکه تعمير يا تجديد بنا شده و يا قسمتى بر بناى قديمى اضافه گشته است (بابا صفري،1370: 2/192) بقعه داراى رواق مستطيل با تاق و تويزه است. دو سوى ورودى بنا و ورودى حرم که روبروى هم قرار دارند، ‌ هشت تاق نما ساخته شده و پنجره‌هايى که در تاق‌نماهاى جنوبى ساخته شده است، نور داخل رواق را تأمين مى‌کند، ايوان ورودى حرم داراى تزئينات مقرنس‌کارى و آئينه‌کارى محدود است؛ حرم بقعه، در شمال رواق قرار دارد و داراى طرح هشت ضلعى با هفت تاقنما در هفت ضلع است و در سه تاقنماى جنوبى، شرقى و غربى، پنجره‌هايى براى نورگيرى نصب شده است، ضريح آهنى بقعه در وسط حرم قرار دارد و در کنار حرم، اتاقى به چشم‌ مى‌خورد که مدفن دو تن از علما و مراجع عاليقدر گذشته است. مقبره قديمي و با ارزش اين امامزاده در سال‌هاي اخير تخريب و ساختمان جديد در حال احداث است. زيارتنامه ذيل مربوط به امامزاده صالح (ع) است. [السلام علي آدم صفوه الله، السلام علي نوح نبي الله، السلام علي ابراهيم خليل الله، السلام علي عيسي روح الله، السلام عليک يا رسول الله، السلام عليک يا خير خلق الله، السلام عليک يا محمد بن عبدالله خاتم النبيين صلي الله عليه و آله و سلم، السلام علي اميرالمومنين علي بن ابيطالب وصي رسول الله، و علي ائمه المسلمين سلام الله عليهم اجمعين و علي ذريه رسول الله، و رحمه الله و برکاته و عليک السلام ايها الصالح ابن الامام موسي کاظم، عليه آلاف التحيه و الثناء و رحمه الله و برکاته اللهم اني اسئلک ان تختم الي بالسعاده و ترزقني خير الدنيا و الآخره و تقبله بکرمک و عزتک و رحمتک يا ارحم الراحمين و صلي الله علي محمد و آله اجمعين.] اکثر مردم منطقه، آن حضرت را از اولاد يا نوادگان امام موسي کاظم(ع) مي‌دانند. تاريخ ولادت و وفات آن حضرت مشخص نيست و آنچه در اين مورد مي‌توان گفت اين است که اين هر دو امامزاده فرزندان بلافصل حضرت موسى بن جعفر(ع) نبوده‌‏اند و چون کتيبه يا نوشته‌‏اى که حاکى از شجره نسب آنان باشد در دست نيست بايد گفت که آنها از نواده‏‌هاى آن بزرگوار بوده‌اند(بابا صفري،1370: 2/192). همچنين بايد به اين نکته توجه داشت که در شهرهاي مختلف ايران مقابر منسوب به امامزاده صالح فرزند امام موسي کاظم (ع) و برادر امام رضا(ع) وجود دارد ( براي نمونه مقبره امامزاده صالح در تجريش؛ حسين شهيدي 1382 :217 و مقبره امامزاده صالح در غازيان بند انزلي؛ ابراهيم اصلاح عرباني 1374 : 1/565) مسئله وجود چندين امامزاده با نام‌ها و نسب‌هاي مشترک در شهرهاي گوناگون باعث خلط مباحث مربوط به اين امامزاده‌ها شده است. مثلا در «سايت اوقاف و امورخيريه اردبيل» مطالبي در خصوص نسب امامزاده صالح اردبيل آمده است که مربوط به امامزاده صالح تجريش بوده است و اين مسئله در کتيبه امامزاده صالح تجريش به صراحت قيد شده است؛ در حالي که امامزاده صالح اردبيل فاقد چنين کتيبه صريحي است. بنابراين بايد در صحت نسب اين امامزاده(ها) شک کرد و لااقل اينکه آنها فرزندان بلافصل امام موسي کاظم (ع) ندانيم؛ اين فرض با داده هاي کتاب‌هاي تاريخي همچون جلد دوم «تاريخ يعقوبي» و « تاريخ قم » که نام فرزندان آن امام را به دست داده اند محکم‌تر مي‌شود( يعقوبي 1382 : 2/421؛ حسن بن محمد قمي ، 1361 : 199). امامزاده صالح در عهد سلاطين صفوى مورد احترام بود و مقبره او، طبق نوشته آدام اولئواروس و شاردن، بست و دار الامانى براى گناهکاران به حساب مي‌آمد ولى چون محوطه گسترده‌اي براى اقامت طولانى پناهندگان نداشت از اين رو آنها در فرصت مناسبى که در روزهاى اول به دست مي آوردند، عرض ميدانى را که بين آن بقعه و مقبره شيخ صفى‌الدين بود و امروزه به خط مستقيم در حدود صد متر است، مي‌پيمودند و خود را به آستانه در ورودى شيخ مي رسانيدند و تا زماني که بخشوده نمي‌شدند در آنجا مي ماندند و از غذاى مهمانسراى شيخ نيز اطعام مي‌شدند. به طور خلاصه با توجه به مطالب جمع‌آوري شده زيارتگاه امامزاده صالح(ع) که در شهر اردبيل قرار دارد و فرزند بلافصل آن حضرت مي‌باشند در طول تاريخ چندان مورد توجه مردم نبوده است تا اينکه در دوره شاه عباس صفوي، اين مکان تجديد بنا شده و محل بست مردم و دارالامان گناهکارن قرار گرفت و همچنان تا سال‌هاي اخير زياد شناخته شده نبوده است، ولي در سال‌هاي اخير و با همت اداره اوقاف اردبيل اين مکان مورد بازسازي قرار گرفته و فعاليت‌هاي متعددي در راستاي شناساندن اين زيارتگاه انجام گرفته است و نيز برنامه‌هاي ديني و فرهنگي فراواني اجرا شده است. گفته مي‌شود، سر اين امامزاده در تجريش مدفون است و بدن وي نيز در آرامگاهي با نام مشابه در اردبيل آرميده است. همراهان عزيز، آخرين خبر را بر روي بسترهاي زير دنبال کنيد: آخرين خبر در سروش http://sapp.ir/akharinkhabar آخرين خبر در ايتا https://eitaa.com/joinchat/88211456C878f9966e5 آخرين خبر در بله https://bale.ai/invite/#/join/MTIwZmMyZT آخرين خبر در گپ https://gap.im/akharinkhabar