برگزیده

سرمایه از بورس ایران گریخت

تعادل

بروزرسانی 1404/08/29 - 21:47

تعادل/در تازه‌ترین گزارش فدراسیون بورس‌های جهان (WFE)، تصویری جامع از عملکرد بیش از ۸۰ بازار سرمایه در سه قاره اصلی در اختیار تحلیل‌گران قرار گرفته است؛ تصویری که جهان بورس را در نقطه عطفی نو نشان می‌دهد.

در تازه‌ترین گزارش فدراسیون بورس‌های جهان (WFE)، تصویری جامع از عملکرد بیش از ۸۰ بازار سرمایه در سه قاره اصلی در اختیار تحلیل‌گران قرار گرفته است؛ تصویری که جهان بورس را در نقطه عطفی نو نشان می‌دهد.
داده‌های این گزارش، بازتاب تحولی کم‌سابقه در ارزش معاملات و آرایش قدرت بورسی کشورها تا پایان سپتامبر ۲۰۲۵ است؛ تحولاتی که از جهش‌های سه‌رقمی در امریکای لاتین تا فرسایش ارزش در بازار ایران را در بر می‌گیرد.بر اساس این گزارش، میانگین جهانی ارزش معاملات بازارهای سهام در فاصله ژانویه تا سپتامبر سال ۲۰۲۵ رشد خیره‌کننده‌ای معادل ۱۲۶ درصد را تجربه کرده است.
چنین افزایش گسترده‌ای، در دوره‌ای که اقتصاد جهان هنوز از پسِ فشارهای تورمی، نرخ‌های بهره بالا و نااطمینانی سیاسی می‌کوشد، نشانه‌ای از تغییر مسیر سرمایه‌گذاران به سمت دارایی‌های مالی و بازیابی بخشی از اعتماد از دست‌رفته است. اما در پس این ارقام حیرت‌انگیز، شکاف‌های عمیق منطقه‌ای نیز دیده می‌شود؛ جایی که برخی بورس‌ها رکوردهای تاریخی ثبت کرده‌اند و برخی دیگر، در سراشیبی سقوط معاملات گرفتار مانده‌اند.

امریکا؛ بین صعود‌های پرسرعت و سقوط‌های دردناک
براساس گزارش صدای بورس، در بزرگ‌ترین منطقه بورسی جهان یعنی قاره‌های امریکا، فدراسیون ۱۵ بازار را مورد بررسی قرار داده است. نتایج نشان می‌دهد ارزش معاملات در مجموع این کشورها ۳۸.۱ درصد نسبت به آغاز سال افزایش یافته است. رشد نقدینگی در بازارهای سهام امریکای شمالی و جنوبی، انعکاس هم‌زمان دو روند متقابل بوده است: از یک سو احیای بخشی از اعتماد سرمایه‌گذاران پس از رکود تورمی سال قبل، و از سوی دیگر، هجوم معامله‌گران خرد به بازار برای جبران زیان‌های گذشته.در این میان بورس شیلی با جهشی بی‌سابقه ۹۷.۹ درصدی، عنوان سریع‌ترین رشد ارزش معاملات در منطقه را به خود اختصاص داده است. اقتصاد شیلی که به مدد ثبات سیاسی و افزایش قیمت مس توانسته جذب قابل‌توجهی از سرمایه خارجی داشته باشد، اکنون در کانون توجه تحلیل‌گران امریکای لاتین قرار گرفته است. در مقابل، بورس کاستاریکا با افت ۹۱.۵ درصدی حجم معاملات، به نماد بحران اعتماد سرمایه‌گذاران در کشورهای کوچک‌تر تبدیل شده است.
دو غول تثبیت‌شده این منطقه، یعنی بورس نیویورک (NYSE) و نزدک (NASDAQ) نیز مسیر متفاوتی را پیموده‌اند. نیویورک در سپتامبر با رشد ۵۲.۲ درصدی نسبت به ژانویه، ارزش معاملاتی بالغ بر ۳۹۸۱ میلیارد دلار را ثبت کرد. نزدک نیز با رشد ۳۰.۶ درصدی، همچنان دومین سنگر بزرگ بازارهای سرمایه امریکا باقی ماند. این دو بازار علاوه بر حفظ موقعیت خود، نشان داده‌اند که برخلاف نگرانی‌ها درباره رکود تکنولوژی و کاهش سود شرکت‌های فناوری، هنوز سرمایه‌گذاران جهانی به سهام امریکایی اعتماد دارند.
در پایان سپتامبر، ارزش بازار دو بورس بزرگ نیویورک و نزدک تقریبا برابر بود: ۳۲.۱۹ تریلیون دلار در NYSE و ۳۲.۲۷ تریلیون دلار در نزدک. اما نکته قابل‌توجه کاهش جزئی تعداد شرکت‌های پذیرفته‌شده است؛ تنها ۰.۱ درصد افت نسبت به سال قبل، یعنی ثبت عدد ۱۱,۴۰۴ شرکت در مجموع. این کاهش اندک در غول‌های بورسی جهان، نشانه‌ای از تمرکز بیشتر بر کیفیت و سودآوری نسبت به کمّیت پذیرش شرکت‌هاست.

آسیا-اقیانوسیه؛ صحنه خیزش تازه بازارهای شرقی
اگر امریکا نماد ثبات و قدرت شناخته می‌شود، منطقه آسیا-اقیانوسیه (APAC) در سال ۲۰۲۵ به نماد سرعت و پویایی تبدیل شده است. در این محدوده شامل ۲۶ بورس فعال، ارزش معاملات ماهانه در ۹ ماه نخست سال رشد چشمگیر ۶۴.۶ درصدی یافت و از حدود ۴۵۷۰ میلیارد دلار در ژانویه به ۷۵۲۱ میلیارد دلار در سپتامبر رسید.پدیده بزرگ این منطقه، بورس هوشی‌مین ویتنام بود که با جهشی خیره‌کننده ۳۳۳ درصدی در ارزش معاملات، از یک بازار نوپا به یکی از سریع‌ترین پلتفرم‌های مالی جنوب‌شرق آسیا تبدیل شد. اقتصاد صادرات‌محور و جذب سرمایه‌های فناوری از چین و کره جنوبی، بستر این جهش را فراهم ساخته است.بازارهای چین نیز بار دیگر مهر تأییدی بر رهبری آسیایی خود زدند. بورس هنگ‌کنگ با ۱۷۳ درصد رشد، بورس ملی چین (شانگهای) با ۱۶۰ درصد رشد و بورس تایوان با ۱۰۹ درصد رشد همگی رکوردهای قابل‌توجهی را به ثبت رساندند.
این آمارها نشان می‌دهد که شرق آسیا باوجود تهدیدهای ژئوپلیتیکی و چالش‌های زنجیره تأمین، توانسته بار دیگر موقعیت خود را در جذب سرمایه جهانی تثبیت کند.در میان اقتصادهای پیشرفته شرق، ژاپن و کره جنوبی رشد‌های متعادل‌تر اما باثباتی را تجربه کردند؛ با ۳۲.۶ درصد و ۳۰.۳ درصد افزایش معاملات در طی ۹ ماهه اول سال. این دو کشور با سیاست‌های پولی کنترل‌شده و تمرکز بر بازگشت تولید به داخل مرزها، توانسته‌اند مسیر پایدارتری نسبت به برخی همتایان در جنوب قاره طی کنند.البته منطقه بدون افت و خسران هم نبود. بورس آستانه (قزاقستان) با افت ۲۲.۹ درصدی در ارزش معاملات، یادآور غیبت سرمایه‌گذاری خارجی در اقتصادهای وابسته به انرژی است. این رکود، هشدار دیگری درباره شکنندگی بورس‌هایی است که پشتوانه متنوع اقتصادی ندارند.
در پایان سپتامبر ۲۰۲۵، نردبان بورسی شرق به ترتیب چنین چیده شد: شانگهای، ژاپن، هنگ‌کنگ، شنژن و هند در صدر بزرگ‌ترین بازارهای منطقه قرار گرفتند. تعداد شرکت‌های پذیرفته‌شده در مجموع بورس‌های آسیا‌ـ‌اقیانوسیه نیز با ۱.۶ درصد رشد نسبت به سال قبل، به عدد ۳۸ هزار و ۳۴۷ شرکت رسید؛ رقمی که نشانگر گسترش فضای سرمایه‌گذاری و تمایل فزاینده بنگاه‌های کوچک به حضور در بازارهای مالی است.

اروپا، خاورمیانه و آفریقا؛ منطقه‌ای متنوع و پرتحرک
منطقه سوم گزارش WFE، موسوم به EMEA (اروپا، خاورمیانه و آفریقا)، با ۴۳ بازار بورسی، از نظر تعداد بورس‌ها شلوغ‌ترین محدوده جهان است. اما در همین شلوغی، الگوهای متفاوتی نهفته است. تا پایان ماه سپتامبر، مجموع ارزش معاملات در بازارهای این منطقه ۲۴.۱ درصد رشد داشت و به سقف ۱۰۴۶ میلیارد دلار رسید؛ رشدی نه چندان چشمگیر در قیاس با آسیا، ولی به‌مراتب پایدارتر از مناطق پرنوسان امریکای لاتین.در این منطقه گسترده، نام بلاروس غیرمنتظره‌ترین چهره گزارش بود. بورس ارز و سهام بلاروس با جهشی معادل ۱۱۷۵ درصد، از معاملاتی معادل ۴۰ هزار دلار در ژانویه به بیش از ۵۱۰ هزار دلار در سپتامبر رسید.
هرچند از نظر کل رقم، این بازار همچنان کوچک است، اما جهش هزاردرصدی آن نماد بازگشت تدریجی اقتصادهای اروپای شرقی به مدار تجارت پس از سال‌ها محدودیت و تحریم است.در صدر فهرست ارزش معاملات، طبق انتظار، یورونکست (دفتر مرکزی در پاریس) با ۲۷۰ میلیارد دلار در سپتامبر قرار گرفت؛ شبکه‌ای که شامل بورس‌های چندگانه اروپا‌ست و بیش از هر بورس دیگری توانسته اثر هم‌زمان تورم مهارشده و افزایش نرخ بهره را بر ارزش معاملات خنثی کند. پس از آن، Cboe Europe با ۲۴۹ میلیارد دلار، دویچه بورس فرانکفورت با ۱۱۶ میلیارد دلار و بورس استانبول با ۱۱۵ میلیارد دلار در رتبه‌های بعدی ایستاده‌اند. صعود استانبول به جمع چهار بازار برتر EMEA، بازتابی از نقش ترکیه به عنوان پل میان اروپا و خاورمیانه در جریان سرمایه است.

بازار ایران؛ جزیره رکود در میان موج جهانی رشد
در انتهای این جدول جهانی، نام ایران با رنگی متفاوت دیده می‌شود؛ رنگ افت. در حالی که میانگین جهانی ارزش معاملات بورس‌ها تقریبا دو برابر شده است، بازار سرمایه ایران در ۹ ماه نخست سال ۲۰۲۵ با کاهش شدید ارزش معاملات و افت بازار مواجه بوده است؛ نشانه‌ای روشن از سایه سنگین نااطمینانی سیاسی، تورم بالا و ضعف اعتماد سرمایه‌گذاران بر پایه داده‌های رسمی فدراسیون بورس‌های جهان، ارزش معاملات بورس تهران در پایان سپتامبر با ۴۰.۷ درصد کاهش نسبت به ماه ژانویه، از ۳ میلیارد و ۱۳۸ میلیون دلار به ۱ میلیارد و ۲۶۷ میلیون دلار سقوط کرد. کاهش بیش از ۱.۸ میلیارد دلاری در کمتر از یک‌سال، حجمی از خروج نقدینگی است که در حافظه بازار ایران بی‌سابقه نیست، اما در مقابل عملکرد مثبت سایر کشورها، معنایی نمادین دارد: انزوا.فرابورس ایران نیز مسیری مشابه پیمود و با افت ۴۲.۸ درصدی از یک میلیارد و ۳۵ میلیون دلار به ۵۹۲ میلیون دلار رسید.
در واقع، مجموع دو بازار اصلی سرمایه کشور در فاصله کمتر از ۹ ماه، نزدیک به نصف ارزش معاملاتی خود را از دست داده‌اند. چنین افتی نه‌تنها ناشی از وضعیت اقتصادی داخلی، بلکه نتیجه مستقیم کاهش تعاملات بین‌المللی و محدودیت ورود سرمایه خارجی است.برای مقایسه، در همان بازه‌ای که بورس شیلی نزدیک به صد درصد رشد معاملات را تجربه کرده، بورس تهران نیمی از حجم خود را از دست داده است.
این شکاف، به‌خوبی عمق تفاوت ساختارهای اقتصادی و پیامدهای سیاست‌گذاری بلندمدت را نشان می‌دهد. در حالی که بسیاری کشورها با اصلاح مقررات، شفافیت مالی و جذب سرمایه جهانی توانسته‌اند بازارهای خود را بازسازی کنند، ایران همچنان میان نظام ارزی کنترل‌شده و سیاست‌های پرنوسان گرفتار است.