کشف مسیر سیگنال‌دهی ناشناخته عامل میگرن در مغز

یک مکانیسم که پیشتر ناشناخته بوده و مشخص شده است در انتقال پروتئین‌ها از مغز به گروه خاصی از اعصاب حسی نقش دارد، حملات میگرنی را به همراه می‌آورد. این کشف جدید ممکن است راه را برای ارائه درمان‌های جدید میگرن و انواع دیگر سردرد هموار کند.

به نقل از مدیکال اکسپرس، میگرن که با سردرد شدید در یک طرف سر مشخص می‌شود، در حدود یک چهارم از مبتلایان، حملات سردرد همراه با «آئورا»(Aura) را به همراه دارد. آئورا یک اختلال ادراکی و بینایی است که برخی از مبتلایان به صرع یا میگرن آن را تجربه می‌کنند. آئورا اختلالات موقت بینایی یا حسی را به همراه دارد که پیش از حمله میگرنی به مدت پنج تا ۶۰ دقیقه پیش می‌آیند.

اگرچه پژوهشگران می‌دانند که چرا بیماران آئورا را تجربه می‌کنند، اما این که چرا آنها به سردرد دچار می‌شوند و چرا میگرن در یک طرف سر پیش می‌آید، تاکنون کمی مرموز بوده است.

بررسی جدید پژوهشگران «دانشگاه کپنهاگ»(University of Copenhagen) روی موش‌ها، برای اولین بار نشان می‌دهد پروتئین‌های منتشرشده از مغز هنگام بروز میگرن همراه با آئورا، به همراه مایع مغزی-نخاعی به اعصاب سیگنال‌دهنده مسؤول سردرد منتقل می‌شوند.

«مارتین راسموسن»(Martin Rasmussen)، پژوهشگر مرکز اعصاب دانشگاه کپنهاگ و از اعضای این گروه پژوهشی گفت: ما کشف کرده‌ایم که این پروتئین‌ها گروهی از سلول‌های عصبی حسی را در «گانگلیون سه‌قلو»(Trigeminal ganglion) فعال می‌کنند. عصب سه‌قلو مانند یک دروازه برای دستگاه عصبی محیطی عمل می‌کند.

سدی که معمولا از ورود مواد به اعصاب محیطی جلوگیری می‌کند، در ریشه گانگلیون سه‌قلو وجود ندارد و این باعث می‌شود که مواد موجود در مایع مغزی-نخاعی به اعصاب حسی سیگنال‌دهنده درد وارد شوند و در نتیجه، سردرد پدید آید.

پروفسور «مایکن ندرگارد»(Maiken Nedergaard)، پژوهشگر ارشد این پروژه گفت: نتایج بررسی ما نشان می‌دهند که کانال اصلی ارتباط بین مغز و دستگاه عصبی محیطی را شناسایی کرده‌ایم. این یک مسیر سیگنال‌دهی ناشناخته است که برای ایجاد سردرد میگرنی اهمیت دارد و شاید با سایر انواع سردرد نیز مرتبط باشد.

نتایج این پژوهش، اطلاعاتی را در مورد این موضوع ارائه می‌دهند که چرا میگرن معمولا در یک طرف سر پیش می‌آید. پاسخ این پرسش مدت‌ها برای دانشمندان یک راز بوده است. راسموسن گفت: بیشتر مبتلایان به میگرن، سردردها را در یک طرف سر تجربه می‌کنند و این مسیر سیگنال‌دهی می‌تواند علت آن را توضیح دهد. پژوهش ما درباره نحوه انتقال پروتئین‌ها از مغز نشان می‌دهد که مواد موجود در مایع مغزی-نخاعی به کل فضای داخل جمجمه منتقل نمی‌شوند، بلکه عمدتا به سیستم حسی در همان سمت انتقال می‌یابد. این همان عاملی است که به بروز سردرد در یک طرف سر منجر می‌شود.

اگرچه این پژوهش روی موش‌ها انجام شده، اما اسکن ام‌آرآی را از گانگلیون سه‌قلوی انسان نیز شامل می‌شود و به گفته دانشمندان، نشان می‌دهد که عملکرد مسیر سیگنال‌دهی در موش و انسان یکسان است و در انسان نیز پروتئین‌ها توسط مایع مغزی-نخاعی حمل می‌شوند.

پژوهشگران با استفاده از روش‌های پیشرفته مانند طیف‌سنجی جرمی که می‌تواند طیف گسترده‌ای از پروتئین‌ها را در یک نمونه مشخص شناسایی کند، ترکیب مواد منتشرشده در مرحله آئورا را تحلیل کردند.

راسموسن ادامه داد: غلظت ۱۱ درصد از ۱۴۲۵ پروتئین که ما در مایع مغزی-نخاعی شناسایی کردیم، در طول حملات میگرنی تغییر کرد. از این تعداد، ۱۲ پروتئین که غلظت آنها افزایش یافته بود، مانند مواد فرستنده قادر به فعال‌سازی اعصاب حسی عمل کردند. این بدان معناست که وقتی پروتئین‌ها آزاد می‌شوند، از طریق مسیرهای سیگنالی مذکور به گانگلیون سه‌قلو انتقال می‌یابند و در آنجا به گیرنده یک عصب حسی سیگنال‌دهنده درد متصل می‌شوند. سپس، عصب را فعال کرده و حمله میگرنی را پس از علائم آئورا آغاز می‌کنند.

گروهی از پروتئین‌های شناسایی‌شده توسط پژوهشگران، شامل پروتئین «CGRP» بودند که پیشتر مرتبط با میگرن شناخته شده است و در درمان‌های موجود استفاده می‌شود. پژوهشگران یک مجموعه از پروتئین‌های دیگر را نیز کشف کردند که ممکن است راه را برای گزینه‌های درمانی جدید هموار کنند.

راسموسن گفت: امیدواریم پروتئین‌های شناسایی‌شده به غیر از CGRP را بتوان در طراحی درمان‌های پیشگیرانه جدید برای بیمارانی استفاده کرد که به درمان‌های CGRP موجود پاسخ نمی‌دهند. گام بعدی ما شناسایی پروتئین با بیشترین کارآیی است.

راسموسن خاطرنشان کرد که یکی از پروتئین‌های شناسایی‌شده، نقش مهمی را در بروز «میگرن قاعدگی» دارد. میگرن قاعدگی که معمولا روز پیش از قاعدگی یا در طول آن پیش می‌آید، به ‌خاطر تغییر در میزان هورمون‌های استروژن و پروژسترون بدن ظاهر می‌شود.

وی افزود: ما امیدواریم در ابتدا بتوانیم پروتئین‌هایی را شناسایی کنیم که فنوتیپ‌های میگرن را تحریک می‌کنند. سپس، آزمایش‌های تحریک‌آمیز را روی انسان‌ها انجام می‌دهیم تا مشخص کنیم آیا قرار گرفتن در معرض یکی از پروتئین‌های شناسایی‌شده می‌تواند باعث حمله میگرنی شود یا خیر. ایده خوبی است که آزمایش کنیم آیا این پروتئین و سایر پروتئین‌ها می‌توانند به بروز حملات میگرنی در انسان منجر شوند یا خیر، زیرا در صورت امکان می‌توان از آنها به عنوان یک هدف در درمان و پیشگیری استفاده کرد.

این پژوهش در مجله «Science» به چاپ رسید.