وقتی تکامل هنرمند می‌شود؛ راز تکامل شکم سفید در کوسه‌ها چیست؟

زومیت/ آیا تا به حال دقت کرده‌اید که یک کوسه بزرگ سفید در واقع سفید نیست؟ یعنی به‌جز شکمش، بیشتر بدنش خاکستری است. اما راز تکاملی این ویژگی چیست؟

به نظر می‌رسد کسی که نام «کوسه سفید» را انتخاب کرده، احتمالاً از پائین به این حیوانات نگاه کرده است. موزه تاریخ طبیعی بریتانیا توضیح می‌دهد: «نام کوسه سفید به رنگ شکم آن‌ها اشاره دارد.» اما جدا از این ظاهر نمادین، چرا این شکارچی رأس زنجیره غذایی در دریا باید چنین زیرتنه‌ی رنگ‌پریده‌ای داشته باشد؟ پاسخ به استتار برمی‌گردد و از آنچه فکر می‌کنید هوشمندانه‌تر است.

---

بازار

---

به نقل از موزه تاریخ طبیعی بریتانیا: «طعمه‌های کوسه سفید چه به سمت آسمان روشن نگاه کنند چه به کف دریا، رنگ سفید کوسه‌ها در ترکیب با رنگ خاکستری در بخش بالایی، به‌عنوان استتاری مؤثر عمل می‌کند» این درست است، اما کل ماجرا نیست. این الگوی رنگیِ تیره در بالا و روشن در پایین که «پادسایه» نام دارد، فقط به رنگ مربوط نیست، بلکه روشی برای بهره‌برداری از اثر طبیعی نور و سایه برای تقریباً نامرئی کردن کوسه است.

ابوت هندرسون تایر، هنرمندی که نخستین بار اصل پادسایه را در سال ۱۹۰۹ تشریح کرد، می‌نویسد: «اگر جسمی طوری رنگ‌آمیزی شود که سطوح روشنایی آن درجه‌ای از سایه و رنگ داشته باشد که مخالف درجه‌بندی سایه و رنگ ایجادشده دراثر تابش نور است، با همان نرخ درجه‌بندی کاملاً مسطح به‌نظر خواهد رسید. آن جسم طول و عرض خود را حفظ می‌کند، اما تمام ظاهر ضخیمش را از دست می‌دهد و وقتی در پس‌زمینه‌ای هم‌رنگ و هم‌طرح خود دیده شود، از فاصله نزدیک عملاً غیرقابل تشخیص خواهد بود.»

به بیان ساده‌تر، وقتی در نور طبیعی به یک جسم (در اینجا کوسه) نگاه می‌کنید، معمولاً بخش بالایی روشن‌تر و بخش پایینی تیره‌تر است. اگر برعکس باشد، یعنی بالا تیره و پایین روشن، این تضاد اثر نور طبیعی را خنثی می‌کند و پیدا کردن موقعیت دقیق جسم را برای بیننده بسیار سخت‌تر می‌سازد. دقیقاً به همین دلیل است که برخی هواپیماها، به‌ویژه در جنگ جهانی دوم، زیر بدنه خود را به رنگ روشن رنگ‌آمیزی می‌کردند.

استتار تنها مزیت پادسایه نیست. هانا رولند، پژوهشگر که اکنون استاد ارشد «بوم‌شناسی تکاملی، بوم‌شناسی و رفتار» در دانشگاه لیورپول است، در سال ۲۰۰۸ جنبه‌ای کمتر دیده‌شده از این الگوی رنگ را کشف کرد: او با مدل‌سازی یک استوانه‌ی دارای پادسایه در نور طبیعی دریافت که این الگو همچنین تشخیص لبه‌های جسم را دشوارتر می‌کند. او توضیح داد:

وقتی یک استوانه با رنگ یکنواخت روشن می‌شود و از بالا دیده می‌شود، بازتاب نور در سطح پشتی آن یکنواخت نیست و لبه‌های استوانه تاریک‌تر به نظر می‌رسند. اما در یک استوانه پادسایه‌دار، بازتاب نور در لبه‌های بدنه ممکن است دقیقاً با درجه‌بندی روشنایی از بالا به پایین که نور از آن بازتاب می‌شود، تعدیل شود؛ به‌طوری که مرزهای جسم هنگام مشاهده از بالا محو شوند. این موضوع می‌تواند توانایی شکارچیان در تشخیص لبه‌های حیوان طعمه پادسایه‌دار را وقتی از بالا مشاهده می‌شود، کاهش دهد.

پس دلیل شکم روشن کوسه سفید بزرگ چیست؟ این یک روش استتار بسیار هوشمندانه است؛ اما کوسه‌ها حتی از این هم زیرک‌تر هستند. اخیراً مشخص شده که کوسه‌های سفید بزرگ می‌توانند مزیت پادسایه خود را با تغییر مستقیم رنگ بدن در زمان واقعی تقویت کنند.

میشل جول که رفتار کوسه سفید بزرگ را در موزه‌های دانشگاه ایالتی میشیگان مطالعه می‌کند، در گفت‌وگو با نشنال جئوگرافیک در سال ۲۰۲۲ گفت: «بر اساس تجربه شخصی ما کاملاً متوجه تغییر رنگ آن‌ها می‌شویم. معمولاً این تغییرات درطول چند روز رخ می‌دهد.»

تا پیش از این، فرضیه اصلی این بود که کوسه‌ها صرفاً بعد از گذراندن زمان در آب‌های کم‌عمق برنزه می‌شوند و البته یکی دیگر از مزایای داشتن رنگدانه تیره در بخش بالایی، حفاظت در برابر پرتو فرابنفش است؛ اما شواهد آزمایشگاهی اولیه نشان داد که این تغییر رنگ می‌تواند سریع‌تر و در پاسخ به هورمون‌هایی مثل آدرنالین رخ دهد که ممکن است هنگام دیدن طعمه آزاد شود. جول گفت: «این وضعیت می‌تواند چیزی باشد که خودشان عمداً کنترل می‌کنند تا تیره‌تر یا روشن‌تر شوند و از نظر تکاملی کاملاً منطقی است.»

🔹"آخرین خبر" در روبیکا
🔹"آخرین خبر" در ایتا
🔹"آخرین خبر" در بله