«3I/ATLAS»، پیام‌رسان میان‌ستاره‌ای/ ردیابی جرمی عجیب فراتر از منظومه شمسی

خبرآنلاین/ اخترشناسان و فیزیکدانان با دنباله‌دار میان‌ستاره‌ای 3I/ATLAS، مهمانی مرموز از فراسوی منظومه شمسی، روبرو هستند. این جرم کیهانی با ویژگی‌های غیرمعمول خود، از جمله فقدان دم، ترکیب شیمیایی منحصر به فرد و شتاب غیرگرانشی، بحث‌های داغی را میان دانشمندان برانگیخته و برخی احتمال منشأ غیرطبیعی آن را مطرح می‌کنند.

نوید احمدپور: در اعماق بیکران فضا، جایی که مرزهای فهم ما پیوسته به چالش کشیده می‌شود، جسمی آسمانی به نام 3I/ATLAS توجه جامعه علمی و عموم مردم را به خود جلب کرده است. این دنباله‌دار میان‌ستاره‌ای، که ویژگی‌های منحصر به فردی از خود نشان می‌دهد، به یکی از داغ‌ترین موضوعات بحث در حوزه نجوم تبدیل شده است. از ساختار غیرعادی تا حرکت‌های نامتعارف، 3I/ATLAS مجموعه‌ای از پرسش‌ها را مطرح کرده که پاسخ به آن‌ها می‌تواند درک ما را از کیهان دگرگون سازد.

---

بازار

---

سن و ترکیب شیمیایی غیرمعمول

یکی از برجسته‌ترین گمانه‌زنی‌ها در مورد 3I/ATLAS به سن آن مربوط می‌شود. فیزیکدان نظری برجسته، میچیو کاکو، معتقد است که ویژگی‌های خاص این دنباله‌دار را می‌توان به سن بسیار زیاد آن نسبت داد، نه اینکه آن را یک سفینه فضایی بیگانه پنداشت. کاکو بر این باور است که 3I/ATLAS احتمالاً حدود 7 میلیارد سال قدمت دارد، که آن را بسیار قدیمی‌تر از دنباله‌دارهای معمولی منظومه شمسی می‌کند که معمولاً بین 3 تا 4 میلیارد سال عمر دارند.
کاکو این سن بالا را دلیلی برای ترکیب شیمیایی غیرمعمول 3I/ATLAS می‌داند. او توضیح می‌دهد: "همین است که برای مثال، میزان نیکل در این دنباله‌دار خارج از حد معمول است. ترکیب شیمیایی آن چیزی نیست که یک دنباله‌دار عادی باید داشته باشد، و من فکر می‌کنم این به این دلیل است که در طول 7 میلیارد سال، زمان زیادی برای جمع‌آوری گازهای مختلف، عناصر گوناگون و قرار گرفتن در محیط‌های متفاوت داشته است." وی نتیجه می‌گیرد که این توضیح بسیاری از رازهای این دنباله‌دار را روشن می‌کند.

گمانه‌زنی‌های یک چهره جنجالی

دکتر آوی لوئب، اخترفیزیکدان دانشگاه هاروارد که پیش از این به خاطر گمانه‌زنی‌هایش درباره جسم میان‌ستاره‌ای 'اوموآموآ' شناخته شده است، مشاهدات خود از 3I/ATLAS را با جزئیات منتشر کرده است. او اشاره می‌کند که این دنباله‌دار نه تنها فاقد دم است، بلکه امضای نیکل غیرطبیعی از خود ساطع می‌کند.

لوئب همچنین به "شتاب غیرگرانشی" اشاره کرده است که 3I/ATLAS در هنگام عبور از نزدیک‌ترین نقطه به خورشید از خود نشان داد. این حرکت را نمی‌توان صرفاً با نیروی گرانش توضیح داد. علاوه بر این، دنباله‌دار از خود یک درخشش آبی‌رنگ ساطع کرد که برای یک دنباله‌دار طبیعی بسیار غیرمعمول است. به جای تشکیل یک دم نورانی، تصاویر تلسکوپی جدید یک توده درخشان و فشرده را نشان می‌دهند که گمانه‌زنی‌ها را درباره ترکیب واقعی آن برانگیخته است. برخی از ستاره‌شناسان پیشنهاد می‌کنند که ممکن است عمدتاً از مواد فلزی یا بسیار بازتابنده تشکیل شده باشد که تحت تابش خورشید رفتار متفاوتی از خود نشان می‌دهند.

یکی از جذاب‌ترین نکات مطرح شده توسط دکتر لوئب، همزمانی ورود 3I/ATLAS به منظومه شمسی ما با جهت سیگنال معروف "واو!" است که در سال 1977 شناسایی شد. اگرچه این دو رویداد تقریباً نیم قرن از هم فاصله دارند و حدود 9 درجه در آ��مان از هم جدا هستند، اما این هم‌راستایی بحث‌ها را دوباره برانگیخته است که آیا ممکن است ارتباطی بین آنها وجود داشته باشد. لوئب با شوخ‌طبعی اما جدی می‌گوید: "این فقط باید ما را کنجکاو کند. ما نمی‌دانیم که آیا طبیعی است یا فناورانه، اما باید به هر دو احتمال باز بمانیم." او حتی فراتر رفته و پیشنهاد کرده است که اگر 3I/ATLAS یک جسم فناورانه باشد، بشر را مجبور خواهد کرد تا جایگاه خود را در کیهان بازنگری کند.

اختلاف نظر علمی

البته، همه دانشمندان با دیدگاه‌های گمانه‌زنی لوئب موافق نیستند. بسیاری در جامعه نجوم استدلال می‌کنند که "غیرمعمول" لزوماً به معنای "مصنوعی" نیست. دکتر کن گایلی، استاد نجوم در دانشگاه آیووا، معتقد است که 3I/ATLAS را هنوز می‌توان با فرآیندهای طبیعی توضیح داد، حتی اگر برخی از انتظارات را به چالش بکشد. او می‌گوید: "ما همیشه با این فرض شروع می‌کنیم که اینها اجرام طبیعی هستند. اگر شواهد قاطعی بر خلاف آن وجود داشته باشد، می‌توانیم گزینه‌های دیگر را بررسی کنیم. اما در حال حاضر، داده‌های زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد این فقط یک دنباله‌دار است که در یک منظومه ستاره‌ای متفاوت تشکیل شده است."

گایلی توضیح می‌دهد که دنباله‌دارهای میان‌ستاره‌ای احتمالاً در ظاهر بسیار متفاوت هستند زیرا در شرایط متنوعی شکل می‌گیرند. آنها ممکن است از مخلوط‌های مختلفی از یخ، غبار یا فلز، بسته به محیطی که در آن تشکیل شده‌اند، تشکیل شده باشند. برای مثال، یک دنباله‌دار که در اطراف یک ستاره کوتوله سرخ متولد شده، می‌تواند غنی‌تر از کربن باشد یا حاوی یخ‌های عجیب و غریبی باشد که در نزدیکی نور خورشید متفاوت رفتار می‌کنند. زمانی که چنین ماده‌ای گرم می‌شود، ممکن است گاز آزاد کند بدون اینکه دم غباری آشنایی که از دنباله‌دارهای منظومه شمسی خودمان انتظار داریم، تولید کند. این می‌تواند به راحتی ظاهر "بدون دم" 3I/ATLAS را توضیح دهد.

مطالعات طیف‌سنجی نشان می‌دهد که 3I/ATLAS ممکن است از یخ آب فراوان مخلوط با نیکل، ترکیبات کربن و سیلیکات تشکیل شده باشد که به آن اثر انگشت شیمیایی متفاوتی نسبت به اکثر دنباله‌دارهای محلی می‌دهد. رنگ مایل به آبی آن می‌تواند نشان‌دهنده وجود دانه‌های فلزی ریز یا گازهای منجمد باشد. این یافته‌ها به یک جسم پیچیده و احتمالاً بسیار قدیمی - شاید میلیاردها سال پیش از تشکیل منظومه شمسی ما - اشاره دارد.

نقش ناسا و درخواست شفافیت

در میان این بحث‌ها، نقش ناسا نیز به موضوعی چالش‌برانگیز تبدیل شده است. این سازمان فضایی اعلام کرده است که تعطیلی دولت فدرال مانع از انتشار عمومی جدیدترین تصاویر با وضوح بالا از 3I/ATLAS می‌شود، حتی در حالی که منتقدان استدلال می‌کنند که شفافیت در کشف علمی بلادرنگ ضروری است.

دکتر لوئب یکی از منتقدان اصلی عدم انتشار داده‌ها توسط ناسا است. او می‌گوید: "حقیقت توسط اقتدار تعیین نمی‌شود. ناسا هیچ اقتداری بر طبیعت ندارد که به ما بگوید طبیعت چیست. منظورم این است که، توسط داده‌ها تعیین می‌شود." او افزود: "این برای ناسا واقعاً عجیب است، نوعی امضای یک بدنه بوروکراتیک است که سلسله مراتب تعیین می‌کند چه کاری انجام شود، و به نوعی، کسی در رهبری تصمیم گرفت بدون توجه به داده‌ها، بیانیه بسیار جسورانه و قوی ارائه دهد."

در حالی که ناسا در ارتباطات عمومی خود محدود است، برنامه فضایی چین داده‌های بصری از این دنباله‌دار را اندکی پس از آن منتشر کرد. سازمان ملی فضایی چین اعلام کرد که مدارگرد "تیان‌ون-1" آن، مجموعه‌ای از تصاویر 3I/ATLAS را بین 1 تا 4 اکتبر از جمله یک فریم ثابت واضح‌تر در 3 اکتبر ثبت کرده است. این تصاویر بر توجه بین‌المللی به مسیر و ترکیب این جسم افزوده‌اند.

آینده 3I/ATLAS و درس‌هایی برای ما

ستاره‌شناسان به ردیابی 3I/ATLAS ادامه خواهند داد. اگرچه این جسم در نزدیک‌ترین فاصله با زمین هنوز میلیون‌ها کیلومتر دورتر خواهد بود و خطری ایجاد نمی‌کند، اما این دوره بهترین فرصت را برای مطالعه ترکیب و حرکت آن با استفاده از تلسکوپ‌های پرقدرت روی زمین و در فضا فراهم می‌کند. رصدخانه‌هایی مانند هابل، تلسکوپ فضایی جیمز وب و تأسیسات مختلف زمینی، انتظار می‌رود داده‌ها را برای اصلاح مدار آن و تجزیه و تحلیل انتشارات آن جمع‌آوری کنند.

مطالعه 3I/ATLAS می‌تواند بینش‌های جدی ارائه دهد. ای�� می‌تواند نحوه تشکیل و تکامل اجرام کوچک در منظومه‌های ستاره‌ای دیگر، مواد تشکیل‌دهنده آنها و نحوه انتقال آب و ترکیبات آلی - همان عناصر سازنده حیات - را در فواصل وسیع کیهانی آشکار کند.

ناسا توضیح می‌دهد که دنباله‌دارها بر اساس کاشفانشان نامگذاری می‌شوند، به همین دلیل این دنباله‌دار نام ATLAS را حمل می‌کند. حرف "I" در نام آن به معنای "میان‌ستاره‌ای" است که منشأ آن را از خارج منظومه شمسی ما تأیید می‌کند. این سومین جسم از نوع خود است، پس از 1I/'اوموآموآ و 2I/بورسف، که هر دو نیز درس‌های ارزشمندی را درباره اجرام متولد شده در اطراف ستارگان دیگر به دانشمندان آموختند. هر یک از این برخوردها، پنجره‌ای نادر به محیط‌هایی فراتر از دسترس فضاپیمای ما را به روی محققان باز می‌کند.

در نهایت، در حالی که برخی دانشمندان ایده مصنوعی بودن 3I/ATLAS را مطرح می‌کنند، دیدگاه غالب همچنان این است که این یک دنباله‌دار طبیعی - هرچند بسیار عجیب - است. بدنه بدون دم، درخشش عجیب و شتاب کنجکاوانه آن، مدل‌های تثبیت شده رفتار دنباله‌دارها را به چالش می‌کشد و دانشمندان را تشویق می‌کند تا در مورد آنچه ممکن است دوباره فکر کنند. صرف نظر از منشأ آن، این سرگردان میان‌ستاره‌ای یادآوری می‌کند که هنوز چقدر درباره جهان هستی کم می‌دانیم و چقدر باید کاوش کنیم.

در هفته‌های آینده، داده‌های رصدخانه‌های سراسر جهان تعیین خواهد کرد که آیا 3I/ATLAS با دور شدن از خورشید بیشتر شبیه یک دنباله‌دار سنتی رفتار می‌کند یا به چالش کشیدن انتظارات ادامه می‌دهد. نتیجه هرچه که باشد، سفر آن از میان آسمان‌های ما در اواخر سال 2025 به عنوان یکی از جذاب‌ترین رویدادهای کیهانی دهه خواهد بود - یک پیام‌رسان واقعی از یک منظومه ستاره‌ای دیگر و مطرح کننده پرسش‌های عمیق درباره حیات فراتر از جهان ما.

۵۸