مراتب علمی استادان دانشگاه را می‌دانید؟

آخرين خبر/ بسياري از افراد علاقه مند هستند که در مورد مرتبه علمي و استخدامي مدرسين دانشگاه و اعضاي هيأت علمي اطلاع بيشتري داشته باشند. اين نوشته کوتاه به اختصار مراتب علمي و استخدامي کساني را که در دانشگاه ها تدريس مي کنند، بيان مي کند. کساني که در دانشگاه تدريس مي کنند از حيث رابطه استخدامي با دانشگاه محل تدريس به دو گروه «مدعو» و «عضو هيأت علمي» تقسيم مي ­شوند. مدرسين مدعو به موجب قرارداد حق التدريس در دانشگاه مورد نظر تدريس مي کنند. مدرسين مدعو ممکن است در دانشگاه ديگري عضو هيأت علمي باشند ولي در دانشگاه مورد نظر به صورت حق التدريسي به امر تعليم اشتغال داشته باشند. بسياري از مدرسين مدعو، در هيچ دانشگاهي عضو هيأت علمي نيستند و فعاليت آنها در دانشگاه صرفا به صورت حق التدريسي انجام مي شود. «عضو هيأت علمي» دانشگاه به کساني اطلاق مي­شود که به موجب قرارداد پيماني، رسمي آزمايشي يا رسمي قطعي در دانشگاه خاصي استخدام شده و در آنجا به فعاليت آموزشي و يا پژوهشي مشغول هستند. بر حسب وظايف محوله، عضو هيأت علمي ممکن است «عضو هيأت علمي آموزشي» يا «عضو هيأت علمي پژوهشي» باشد. اکثريت قاطع اعضاي هيأت علمي دانشگاه آموزشي هستند که وظيفه آنها در درجه اول آموزش است در حالي که تعداد کمي نيز پژوهشي هستند که عمده فعاليت آنها انجام فعاليت هاي پژوهشي است. اعضاي هيأت علمي از حيث مرتبه به ترتيب از مرحله پايين تر به مرحله بالاتر به «مربي (Instructor)»، «استاديار(Assistant Professor) »، دانشيار(Associate Professor)» و «استاد (Professor)» تقسيم مي شوند. کساني که فاقد مدرک دکتري (PhD) هستند اما داراي مدرک کارشناسي ارشد هستند و عضو هيأت علمي دانشگاه مي شوند به عنوان مربي استخدام مي شوند (امروزه به ندرت دانشگاه ها حاضر مي شوند کسي را به عنوان مربي استخدام کنند). معمولا ارتقاي يک مربي به مرتبه بالاتر منوط به اخذ مدرک دکتري است ولي در برخي موارد استثنايي مربيان با داشتن امتيازات پژوهشي لازم و دفاع از يک رساله به مرتبه بالاتر ارتقاء مي يابند بدون اين که ضرورتا مدرک دکتري اخذ کنند. مربياني که در طول استخدام مدرک دکتري اخذ مي کنند، با چاپ يک يا دو مقاله علمي پژوهشي به مرتبه استادياري ارتقاء پيدا مي کنند. کساني که داراي مدرک دکتري (PhD) هستند در بدو استخدام به عنوان استاديار عضو هيأت علمي مي شوند. ارتقاي استادياران به مرتبه دانشياري منوط به گذشت حداقل چهار سال و کسب امتيارات لازم آموزشي و پژوهشي و اخيرا فرهنگي طبق آيين نامه ارتقاي اعضاي هيأت علمي به تشخيص هيأت مميزه دانشگاه مربوط است. اعضاي هيأت علمي دانشگاه هاي فاقد هيأت مميزه بايد تقاضاي خود را به هيأت مميزه مرکزي در وزارت علوم ارسال کنند. هيچ استادياري نمي تواند مستقيما و بدون اخذ درجه دانشياري به مرتبه استادي ارتقاء يابد. دانشياران در صورتي مي توانند به مرتبه بالاتر يعني استادي يا استاد تمامي نايل شوند که حداقل چهار سال (در اکثر موارد عملا بيش از پنج سال) در مرتبه دانشياري توقف داشته و حداقل امتيارات لازم آموزشي و پژوهشي و فرهنگي را به تشخيص هيأت مميزه دانشگاه مزبور طبق آيين نامه ارتقاي اعضاي هيأت علمي کسب کرده باشند. هيات مميزه ها معمولا در اعطاي درجه استادي دقت بيشتري انجام مي دهند تا مطمئن شوند که فرد مورد نظر واقعا شايسته درجه استادي است. هر عضو هيأت علمي موظف است در هفته حداقل تعداد واحدي را تدريس کند که اين امر حسب مرتبه علمي فرد متفاوت مي باشد. طبق آخرين دستورالعمل، تعداد واحدهاي موظفي اعضاي هيأت علمي آموزشي در دانشگاه محل خدمت به شرح زير است: استاد: ۸ واحد؛ دانشيار: ۹ واحد؛ استاديار: ۱۰ واحد؛ مربي ۱۲ واحد. اعضاي هيأت علمي دانشگاه در صورت انجام فعاليت هاي آموزشي و پژوهشي لازم هر سال مي توانند يک پايه ترفيع کسب کنند. مثلا کسي که «دانشيار پايه ۱۵ دانشگاه تهران» است، اين بدين معنا است که فرد مزبور اولا عضو هيأت علمي دانشگاه تهران است، ثانيا رتبه علمي وي دانشيار است که توانسته تاکنون ۱۵ پايه ترفيع کسب کند. معمولا بين تعداد پايه هاي کسب شده يک عضو هيأت علمي و سال هاي استخدام وي رابطه وجود دارد. در موارد خاص، فرد ممکن است پايه تشويقي و يا يک يا چند پايه ايثارگري دريافت کرده باشد. اصولا هر کسي که عضو هيأت علمي است بايد در معرفي خود در نوشته هاي خود يا در ساير مجامع، مرتبه دانشگاهي خود را بيان نمايد. اما امروزه کتابها يا نوشته هاي زيادي وجود دارد که وقتي روي جلد آنها را نگاه مي کني نويسنده خودش را «استاد دانشگاه» ناميده است. در کنفرانس ها، مصاحبه هاي راديو و تلويزيوني و مطبوعات نيز اين گونه عبارات مبهم به وفور توسط خود افراد يا مجريان براي معرفي افراد بکار گرفته مي شود. وقتي کسي خود را «استاد دانشگاه» معرفي مي کند، معلوم نيست که وي اولا عضو هيأت علمي کدام دانشگاه است و ثانيا مرتبه وي چيست؟ به عبارت ديگر آيا فرد واقعا عضو هيأت علمي دانشگاهي هست و آيا وي واقعا داراي درجه استادي است؟ اگر اين فرد واقعا استاد دانشگاه خاصي است، چرا دانشگاه خود را معرفي نمي کند که مخاطبين بدانند که وي استاد کدام دانشگاه است. مسلما اگر کسي خود را «استاد دانشگاه تهران» خطاب کند، بايد واقعا داراي درجه استادي و عضو هيأت علمي دانشگاه تهران باشد والا زود موضوع تکذيب مي شود. يک راه براي فرار از اين مخمصه، استفاده از عبارت مبهم «استاد دانشگاه» يا «استاد دانشگاه هاي تهران» است که هم به فرد هويت مي دهد و هم امکان تکذيبش به راحتي ممکن نيست. چطور همه دانشگاه ها جمع بشوند و ادعاي وي را تکذيب کنند!؟ برخي از افراد خود را تحت عنوان «پروفسور» معرفي مي کنند يا در رسانه­ها بدين عنوان معرفي مي شوند که معلوم نيست که منظور چيست. اگر منطور اين است که فرد مزبور در خارج از کشور عضو هيأت علمي دانشگاهي است و رتبه آن professor است، اين همان است که معادل آن در فارسي «استاد» يا «استاد تمام» است. البته اين عنوان در برخي از کشورها بعضا به اساتيد دانشگاه که داراي کرسي هستند، اطلاق مي­شود. در هر حال براي ما معلوم نشد که چه کسي پروفسور هست و چه کسي نيست و فرد براي کسب اين درجه چه مراحلي را بايد طي کند. بنظرم اين لقب را رسانه ها به هر که دوست دارند مي دهند و از هر که دوست دارند دريغ مي دارند. البته در دانشگاه تهران، اين امکان براي يک استاد تمام وجود دارد که عنوان «استاد ممتاز» را کسب کند که اين منوط به گذشت ده سال از زمان اخذ مرتبه استادي و کسب امتيازات آموزشي و پژوهشي زيادي است. منبع: سايت دکتر شيراوي