دانستنیهایی در مورد شتر، حیوان نشخوار کننده

آسموني/ شتر حيوان نشخوار کننده ، بدون شاخ و زوج سمي است که به گروه پستانداران تعلق دارد . شتر داراي چهار اندام خلفي و قدامي بلند و قوي است که هر کدام به کف پائي عريض و خشن منتهي مي گردد که داراي ناخن هائي ضعيف و رشد نايافته بوده و براي راه رفتن بر روي شن هاي صحرا سازگاري يافته است اين حيوان داراي گردني دراز و منحني است . سر شتر مستطيل شکل و لب هاي بالائي او شکافته است . دندان هاي پيش و نيش وي قوي و برنده است و توانائي گاز گرفتن عميق را به حيوان داده است . شتر آسيائي دو کوهانه است که کوهان اول بر روي کمر و کوهان دوم بر روي کپل حيوان قرار دارد و شتر در آن اقدام به ذخيره سازي غذا مي کند . رنگ پشم اين گونه شترها سرخ – خاکستري است و پشم ها به صورت انبوه و بلند در پشت گردن و در اطراف بخش بالائي اندام هاي خلفي و قدامي رشد مي کنند. تعداد زيادي از اين گونه شترها در منطقه آسياي ميانه وجود دارد که برخي از آنها جهت سواري مورد استفاده قرار مي گيرند. گونه ديگر شتر ، شتر عربي يا يک کوهانه است که اين شتر در صحراهاي کشورهاي عربي و آفريقائي وجود دارد . شتر حيوان مفيدي است وکاربردهاي فراواني دارد . اين حيوان علاوه بر اينکه وسيله اصلي رفت و آمد ساکنين صحراست ، از سوئي ديگر مي تواند غذاي آدمي و وسايل مورد نياز ديگر را به انسان عرضه کند و انسان مي تواند بوسيله تغذيه با شير شتر و گوشت شتر ، تا هفته ها در صحرا زنده بماند . هم چنين مي توان از چربي کوهان به جاي کره استفاده کرد و پشم شتر را در ساختن خيمه ها ، پتو ، فرش ،‌لباس هاي پشمي ،‌طناب و ريسمان به کار برد . هم چنين مي توان از مدفوع خشک شده شتر براي روشن کردن آتش استفاده کرد و پس از کشتار شتر مي توان از پوست آن براي ساختن کفش ، و مشک و غيره ، ….استفاده کرد . شتر از حيواناتي است که با محيط هاي خشک و بي آب و علف و صحرا سازگار شده واين سازگاري باعث شده است که به خوبي قادرباشد آب و هواي گرم و خشک ، بي آبي و کم غذائي را تحمل نمايد . کوهان ، عضوئي قابل توجه در شتر است که فقط از چربي و عضلات تشکيل شده و در آن استخواني وجود ندارد و شتر درشرايط بي غذائي تا چندين روز مي تواند با اعتماد به وجود اين چربي و سوخت و ساز آن زنده بماند. کف پاي شتر حالت مخصوص به خود دارد و از دو بخش تشکيل شده است و کلفت و پهن است و مانع از اين مي شود که پاي شتر درشن هاي ريز صحرا فرو رود . چشم هاي شتر داراي مژگان هاي بلندي است که به همراهي پلک ها ، چشم ها را از طوفان هاي شني و از تابش شديد آفتاب محافظت مي کند . منخرين شتر داراي شکاف هاي طولي است که شتر در هنگام تنفس مي تواند بيني را به خوبي از هم باز کند و بيشترين ميزان هوا را وارد ريه هاي خود کند و در هنگام بروز طوفان هاي شني بيني خود را ببندد . هم چنين شتر داراي فک درازي است که به طور جانبي حرکت مي کند و مي تواند عمل جويدن را به خوبي انجام دهد . شتر مي تواند بيشتر از هر حيوان ديگر بي آبي را تحمل کند ‌و اکنون آشکار شده است که شتر به علت اختلاف زياد درجه حرارت بدنش مي تواند آب بدن خود را حفظ نمايد . زيرا که از اين آب براي خنک کردن بدن استفاده نمي کند . درجه حرارت بدن شتر ثابت نيست و به آهستگي همراه با ارتفاع درجه حرارت محيط بالا ميرود و اين بدان معني است که شتر آب بدن خود را از دست نمي دهد تا بدن خود را سرد نگه دارد ( که اين کار در انسان از طريق عرق کردن صورت مي گيرد ) و در هنگام شب ، هنگامي که درجه حرارت محيط پايين مي رود درجه حرارت بدن شتر نيز کاهش يافته و در هنگام صبح در پايين ترين درجه خواهد بود . دماي بدن شتر مي تواند در محدوده 7 درجه فارنهايت بالا و پايين برود در حالي که در انسان فقط در محدوده 1 درجه فارنهايت بالا و پايين مي رود. خصوصيات شتر لب هاي شتر داراي وسعت حرکتي خو بي است و لب بالائي به دو بخش تقسيم شده است و ملاحظه مي گردد که لب پاييني در شترهاي مسن بوضوح آويزان است . در اين حيوان نيز ، همانند ساير نشخوار کنندگان برروي فک پائيني شتر فقط دندان پيشين وجود دارد و اين دندان ها در فک بالائي وجود ندارد . دهان شتر هميشه باز است و حيوان صداهائ بلند و آزار دهنده اي از خود در مي آورد و هنگامي که حيوان چنين صداهائي از خود در مي آورد اگر به دهان او بنگريم در موخره دهان مي توانيم توده اي سرخ رنگ را ببينيم که احياناً تا بخش جلوئي دهان مي رسد و به نظر مي رسد که وظيفه اين توده مرطوب کردن ناحيه انتهايي حنجره است و در نتيجه کمک مي کند حيوان در برابر تشنگي مقاومت کند . ( اين توده با لاخص درهنگام فصل جفتگيري ، که شتر نر مست بدون دليل به ديگران حمله مي کند ، و بيضه ها و مثانه و اجزاي ديگر بدن را گاز مي گيرد ، در خارج از دهان نيز مشاهده مي گردد ) . شتر در بالاي پس سر خود غده اي نرم و مرطوب دارد که وظيفه ترشحي آ‌ن در هنگام مستي شتر است . در حالي که بقيه اجزاي بدن کاملا خشک مي باشد . در ناحيه مفصل پاها ‌،پوست شتر کلفت و خشن مي گردد که به آن پينه مي گوئيم اين پينه ها بيشتر در جاهائي از بدن مشاهده مي گردد که شتر بر روي آنها مي نشيند تا باقي بدن خود رااز اصطحکاک با زمين محافظت نمايد و هم چنين شتر در ناحيه جناغ سينه نيز پينه بزرگي دارد که شتر را در هنگام نشستن بر روي زمين در حفظ تعادل کمک مي رساند . کوهان شتر يک توده چربي است که حجم آن بر حسب شتر ، سن وي و سلامتي يا بيماري وي تغيير مي يابد . پاهاي شتر به گونه اي آفريده شده است که حيوان را در هنگام راه رفتن بر روي شن هاي نرم ياري کند ، ولي به هر حال اين پاها با هر گونه زميني به جز زمينهاي گل آلود مناسبت دارد . اما سم هاي حيوان واضح و آشکار نبوده و در داخل بافت کراتينه کف پا فرار گرفته است . کف پا محکم بوده و داراي ناخن هاي سخت و کوتاهي در مقدمه است و هنگامي که کف پا بر روي زمين گذاشته مي شود به خوبي منبسط مي گردد و باعث تثبيت پا بر روي شن ها مي گردد و اين در حالي است که شتر با سختي فراوان بر روي زمين هاي گلي و لغزنده راه مي رود . دستگاه گوارش شتر همچون ساير نشخوار کنندگان داراي معده چهارگانه است هر چند که هزار لاي شتر ، رشد وتوسعه چنداني نيافته است . شتر داراي رفتار خاصي است . اين حيوان هر چند که حيواني بردبار و آرام است اما احياناً وبه صورت ناگهاني مهاجم مي گردد (بالاخص در فصل جفت گيري ) و به همين جهت بهتر است که در هنگام کار ،‌شتران نرو ماده از هم جدا گردند در اوقات ديگر شترها مطيع و آرام هستند . علي رغم اينکه در هنگام گرفتن افسار آنان و يا نهادن بار ، از خود صداهاي بلند آزار دهنده در مي آورند خطري نخواهند داشت و معمولا ً شتران اخته شده در مقايسه با شتران نر طبيعي آرام تر هستند . شتر نسبت به تحمل درد و در قبال بيماريها تا حدودي مقاوم تر از ساير دامها ست و هيچگونه علايم خستگي و ناراحتي از خود بروز نمي دهند . به همين جهت بايد که به دقت آن ها را تحت نظر داشت زيرا در هنگام بيماري نيزبدون هيچگونه اظهار ناراحتي هم چنان به کار خود ادامه مي دهند . شتر نر بر خلاف شتر ماده داراي فصل جفتگيري است و اين فصل جفتگيري متناسب با هنگام آمادگي شتر ماده جهت باروري است، و فصل جفتگيري در نيمه کره شمالي در ماه هاي آخرفصل زمستان است و دوره يا فصل مستي شتر ناميده مي شود ودر صورت وجود علوفه کافي فصل جفت گيري ازماه دسامبر آغاز شده و تا ماه مارس ادامه مي يابد . به هرحال شتر در ماه فوريه در حالت هيجان خواهد بود و علايم اين هيجان واضح و آشکار است و احتياج به شرح فراوان ندارد . چرا که در چنين حالتي که کام نر حيوان بزرگ شده و از دهان بيرون مي زند و اين امر بسيار واضح وآشکار خواهد بود . معمولاً بزرگترين و قويترين شتر گله اقدام به باروري شتران ماده مي نمايد ، و چنانچه دو شتر نر در يک زمان وجود داشته باشند ،‌آن دو به جنگ پرداخته و شتر پيروز است که اقدام به جفتگيري با شتران ماده نموده و شتر شکست خورده حالت خود را از دست مي دهد . در اين فصل ، معمولا ًشتر نر به حيوانات ديگر و حتي انسان حمله مي کند و به آنها صدمات فراوان وارد مي کند و در اين فصل شترها کثيف ، آزار دهنده و کم رشد مي شوند و جهت جلوگيري از چنين مسائلي اقدام به اخته نمودن شتران کاري و بارکش مي نمايند. ولي اخته کردن اگر در شتران کمتر از 6 سال سن انجام شود ، خود باعث حدوث تغييرات ناخوشايندي از لحاظ رشد استخوان ها و عضلات و قدرت تحمل شترها مي گردد. از سوئي ديگر اگر اخته کردن بعد از 6 سالگي انجام شود ممکن است که عمل اخته کردن برايش خطرناک باشد و بهترين راه براي کنترل شتران اخته نشده، اين است که آنان را به کار سخت و طاقت فرسا به گمارند . شتر در اين دوره بايد تمامي وظايف خود را انجام دهد و نبايد او را به حال خود رها کرد . معمولا ًخطراتي را که شتر مي تواند به انسان وارد آورد گاز گرفتن است که اين کار به وسيله دندان هاي نيش خود انجام مي دهد و به همين جهت بهتر است که اين دندان ها رابا سوهان سائيده و کند ساخت تا ضرر ناشي از آنها کمتر شود . باروري شتر ماده درسن چهار سالگي شروع مي شود و ممکن است که تا مدت 15 سال به زاد و ولد بپردازد و معمولاً شتر ماده هر دو سال يک بار مي زايد و مدت حاملگي شتر در حدود يک سال به طول مي انجامد و شتر ماده به مدت 6-12 ماه از بچه شتر مراقبت و نگهداري مي کند . بچه شتر در هنگام ولادتش ضعيف و ناتوان است ولي بعد از 24 ساعت از زايمان مي تواند به دنبال مادر خود راه برود و اگر قافله شترها در حالت حرکت باشند و امکان توقف موجود نباشد معمولا ًبچه شتر تازه بدنيا آمده را در داخل خورجيني نهاده و بر پشت شتر ديگري مي بندند و شتر ماده به دنبال اين شتر حرکت خواهد کرد . شتر ماده روزانه (5/4ليتر ) شير مي دهد و اين ميزان شير بر حسب ميزان تغذيه شتر و وضعيت سلامتي او تغيير مي يابد . دوره شير دهي معمولا ً از 7 تا 18 هفته طول مي کشد و بچه شتر معمولا ً در سن 15 ماهگي از شير گرفته مي شود . از شير شتر کره نيزگرفته مي شود . تغذيه شتر حيواني است که در تغذيه علاوه بر علوفه مي تواند از درختان ،‌درختچه ها و علوفه خشک استفاده کند و با اضافه کردن حبوبات به جيره غذايي شتر ديده شد که اين شتران بيشتر از شتران ديگري که فقط بر درختچه ها تغذيه مي کرده اند فعاليت کاري داشته اند . ولي به هر حال تغذيه بيش از حد با حبوبات نيز مي تواند خطر آفرين باشد زيرا که دستگاه گوارش شتر توانائي هضم مقدار زياد حبوبا ت را ندارند به همين جهت بايد در جيره غذايي شتر ميزان کمي ازکنستانتره و حبوبات باشد . همچون ساير نشخوار کنندگان شتر نيز بايد به مقدار کافي علوفه تناول کند و همچنين بايد به شتر بعد از غذا خوردن مدتي استراحت داد تا بتواند نشخوار کند . به هر حال مدت چراي شتر بايد 6 ساعت در روز باشد . شتران خوردن گياهان و درختچه هاي کوچک را ترجيح مي دهند ولي قدرت تميز گياهان سمي را از غير سمي ندارند. کاه و ساقه محصولات کشاورزي از غذاهاي مفيد براي تغذيه شتران به شمار مي روند . شتر توانائي خوردن علوفه و گياهان غير ثابت و متحرک را ندارند يعني فقط مي تواند گياهان و علوفه متصل به زمين يا درختان را بخورد . و به همين جهت براي شتر خوردن گياهان درو شده مشکل است . به هر حال شتران قدرت تميز غذائي ندارند و ممکن است که اقدام به خوردن لباس ،‌گليم ، افسار و لجام بنمايد . اما از لحاظ نوشيدن آب ،‌شتر هر چه بيشتر کار کند به آب بيشتري نياز دارد و شتر مي تواند تا چند روز بدون نوشيدن آب زنده بماند . ولي بهتر است در صورت امکان در هر روز سيراب گردد و اگر شتر در مدت زيادي تشنه بود بايد در هنگام رسيدن به آب از پي در پي و به سرعت آب خوردن وي جلو گيري کرد جهت اين کار بايد در آغاز مقداري آب به او داده شود و سپس مدتي بعد باقيمانده آب را بنوشد . شتران معمولا ً آب راکد را بر آب جاري ترجيح ميدهند وشتر بايد در هنگام ظهر که آب گرم شده است آب بنوشد . تعيين سن دندان هاي شيري فک پايين مدت کوتاهي پس از تولد ظاهر مي گردند و بعد از دو ماه هر 6 دندان پيش کامل مي گردند و بعد از حوالي 12 ماه آن دندان ها سائيده مي گردند ولي هم چنان براي مدت 3 سال باقي مي مانند ولي در اين مدت بسيار سائيده مي گردند و هنگامي که شتر به چهار سالگي رسيد فاصله ميان اين دندانها از هم زياد مي شود و فائده آن در چرا کاهش مي يابد . وقتي شتر به سن 5/4تا 5 سالگي مي رسد دندان هاي دائمي آغاز به ظهور مي کنند و در آغاز دندانهاي پيش دائمي ظاهر مي شود و هر سال دو دندان از دندان پيش ظاهر مي گردد. و هنگامي که شتر به سن 7 سالگي رسيد تمامي دندان هاي فک پائيني او کامل خواهند بود و اضافه بر آن داراي دو نيش نيز خواهد بود که در دو سوي فک پائيني وجود خواهند داشت . اين نيش ها وقت معيني براي ظهور ندارند ولي معمولا ً در سن 8 سالگي کامل مي گردند . اما در فک بالائي سه جفت دندان وجود دارد که در دو سوي فک قرار گرفته اند و شبيه دندان نيش هستند و رشد و نمو آنها در سن 5-6 سالگي شروع شده و در سن 8 سالگي کامل مي گردد . در فک بالائي شتر هم چون گاو دندان هاي پيش وجود ندارد . شتران کار و بارکش شتران کار و بارکش را بايد صبح ها و غروب ها در مرتع رها کرد تا چرا کنند اين شتران را نبايد بيش از 8 ساعت به کار واداشت . هنگامي که شتر سه ساله مي شود مي تواند بارهاي سنگين را به وزن 125 تا 255 کيلوگرم و براي مسافت 23 کيلومتر در روز حمل کند . اين توانائي شتر سالم در حالت شرايط معمولي است و هميشه بايد توجه داشته باشيم که شتر حيوان بردباري است و هيچگونه نشانه اي دال بر خستگي ،‌ناراحتي و تشنگي و گرسنگي و درد از خود بروز نمي دهد و به همين جهت ممکن است که در اثر يکي از آنها ناگهان بر روي زمين بيفتد و تلف شود . سرعت شتر در شرايط مناسب 5/4 کيلومتر در ساعت است . اما شتر سواري مي تواند 125 کيلوگرم بار را بردارد و با سرعت 5/7تا 9 کيلومتر در ساعت حرکت نموده و درروز مسافتي معادل 48 کيلومتر بپيمايد . در هر ساعت بايد ده دقيقه به شتر استراحت داده شود و ادرار شتر به ميزان کم و به تدريج خارج مي شود و اين کار چندين دقيقه به طول مي ا نجامد . شتران در هنگام شب که درجه حرارت محيط پايين مي آيد در برابر سرما حساسيت دارند به همين جهت بايد رو اندازي مخصوص براي آنها فراهم کرد . شتران تا سن 15تا 20 سالگي مي توانند بارهاي سنگين را تحمل کنند و تا سن 30سالگي يا بيشتر مي توانند بعضي از کارهاي سبک را انجام دهند . بعضي از شترها ممکن است تا 50سالگي عمر کنند . در هنگام بارکشي از شتر بايد توجه کرد که زين مناسب باشد و ايجاد زخم بر روي پشت شتر نکند وچه بسا ديده شده که درمان زخم هاي پهلوي شترها تا مدت ها به درازا کشيده شده است و به همين جهت بهتر است که در زير زين پارچه هاي مناسبي قرار داد تا از فشار زين بر روي شتر کاسته شود و هر از چندي بايد اقدام به تعويض اين پارچه ها گردد . اين کار مي تواند تا حدود زيادي از ايجاد زخم و جراحات بر روي پشت شتر جلوگيري نمايد.