«ستاره‌‌ی صبحگاهی» و «ستاره‌ی شامگاهی» چه هستند؟

گنبد مينا/ در اصل، عناوين «ستاره‌ي صبحگاهي» و «ستاره‌ي شامگاهي» تنها براي نوراني‌ترين سياره‌ يعني سياره‌ي زهره(ناهيد) به کار مي‌رفتند. سياره‌ي زهره بسيار درخشان‌تر از ستاره‌هاي حقيقي آسمان بوده، چشمک نمي‌زند بلکه با نوري ثابت و نقره‌فام نورافشاني مي‌کند. رصدگران باستاني که به حرکت ناهيد نسبت به ستارگان پس‌زمينه‌اش( هنگام صبح در افق شرقي و هنگام غروب در افق غربي بود) پي برده بودند، خيلي زود متوجه سيار بودن اين سياره شدند. نيکولاس کاميل فلاماريون، ستاره‌شناس فرانسوي در اواخر قرن ۱۹ و اوايل قرن ۲۰ از سياره‌ي زهره با نام «ستاره‌ي شبان(چوپان)» ياد مي‌کرد، خود من(نويسنده) سياره‌ي ناهيد را «نور شبِ آسمان» مي‌نامم. حال، اگر تنها ناهيد را در نظر بگيريم، فهم ريشه‌ي عناوين ستاره‌ي صبحگاهي و ستاره‌ي شامگاهي آسان‌تر مي‌شود. البته، ناهيد تنها سياره‌ي سيار در آسمان نيست، چهار سياره‌ي ديگر نيز قابل مشاهده با چشم غيرمسلح هستند(پنج سياره، اگر اورانوس را هم که در شب هاي صاف و تاريک به سختي ديده ميشود حساب کنيم). اما تفاوت اين است که، با استثنا قائل شدن براي سياره‌ي مشتري و در اوقات خاصي نيز سياره‌ي مريخ، هيچ سياره‌ي ديگري رفتار ناهيد را از خود نشان نمي‌دهد. گرچه، از زماني به بعد عناوين ذکر شده به صورت جمع مورد استفاده قرار گرفتند تا چهار سياره‌ي ديگر نيز با عناوين «ستارگان صبحگاهي» و «ستارگان شامگاهي» شناخته شوند. در هفته‌ي پيش رو(امروز ۲۰ بهمن ۹۴) هيچ ستاره‌ي شامگاهي نداريم و تنها ستاره‌ي صبحگاهي خواهيم ديد. تفاوت ميان اين دو اصطلاح بسيار دقيق است. براي مثال، طلوع در مشرق ميان ساعات ۱۹:۳۰ و ۲۰:۳۰ به وقت محلي متعلق به سياره‌ي مشتري مي‌باشد. اين سياره بين ساعات ۰۱:۳۰ تا ۰۲:۳۰ بامداد به اوج ارتفاع خود در آسمان جنوبي رسيده و هنگام پايين رفتن در افق غربي هنگام سپيده‌دم همچنان قابل مشاهده است. بنابراين اين سياره‌ي غول‌پيکر در طول شب در موقعيت خوبي براي رصد قرار داشته و مي‌توان تغييرات نوارهاي ابري و چهار قمر آن را مشاهده کرد. حال که مشتري براي بيشتر ساعات شب بالاي افق مي‌باشد واجد شرايط براي دارا بودن عنوان «ستاره‌ي شامگاهي» است، گرچه دقيقا به همين علت نيز ميتوان به آن عنوان «ستاره‌ي صبحگاهي» را داد. سياره‌ي بعدي که مي‌توان مشاهده کرد مريخ است که پس از ساعت ۰۰:۳۰ به وقت محلي طلوع مي‌کند و هنگام طلوع خورشيد در حال عبور از نصف‌النهار جنوبي مي‌باشد. بنابراين سياره‌ي سرخ بايد يک ستاره‌ي صبحگاهي باشد. براي سيارات عطارد و زهره هيچگاه چنين ابهامي وجود ندارد، زيرا سيارات ذکر شده هيچ‌موقع در آسمان فاصله‌ي چندان زيادي از خورشيد نمي‌گيرند. در حقيقت، در دوران پيش از ظهور مسيح، اين دو سياره دو هويت -دو اسم- داشتند، زيرا هنوز اين موضوع درک نشده بود که اين سيارات به نوبت و بصورت متناوب در طرفين خورشيد ظاهر مي‌شوند. عطارد هنگامي که بعنوان يک ستاره‌ي صبحگاهي مي‌درخشيد با نام آپولو و زماني که در آسمان شامگاهي ظاهر مي‌گشت با نام عطارد(Mercury) خوانده مي‌شد. سياره‌ي زهره هنگام صبح با نام Phosphorus و هنگام شب به نام Hesperus خوانده مي‌شد. بايد از جناب فيثاغورث تشکر کنيم که حوالي قرن ۵ پيش از ميلاد متوجه شد که فسفروس و هسپروس در حقيقت يکي هستند. به علت اينکه سيارات عطارد و زهره در مدار نزديکتري نسبت به مدار زمين به دور خورشيد مي‌گردند، اين سيارات با عنوان « سيارات داخلي» شناخته مي‌شوند. کشيدگي به زاويه ميان خورشيد و سياره آنطور که از زمين قابل مشاهده است گفته مي‌شود. هنگامي که عطارد يا زهره کشيدگي غربي با خورشيد دارد، ستاره‌ي صبحگاهي بوده و زماني که کشيدگي شرقي دارد ستاره‌ي شامگاهي مي‌باشد.