پنجاه‌سالگی پیشتازان فضا

سيناپرس/ نيم قرن پيش پخش سريالي از يکي از شبکه هاي تلوزيوني شروع شد که تا امروز به حيات خود ادامه داده و الهام بخش بسياري از مردم شده است پنجاه سال پيش در چنين روزي (8 سپتامبر 1966) نخستين اپيزود از مجموعه تلويزيوني پيشتازان فضا (استار ترک) از شبکه ان.بي.سي. ايالات‌متحده پخش شد. اين اپيزود که با عنوان «جايي که هيچ انساني پيش‌تر به آنجا نرفته است» پخش شد، آغازگر دنيايي شگفت‌انگيز و الهام‌بخش در فرهنگ‌عامه بود که تأثيرات آن تنها بر بازه جغرافيايي ايالات‌متحده محدود نماند. زماني که پخش اين سريال آغاز شد، هنوز انسان بر ماه فرود نيامده بود اما کاوش‌هاي فضايي در اوج دوران رقابت شرق و غرب به اوج خود رسيده بودند. رقابت‌هاي فضايي ميان شرق و غرب به مسئله‌اي مهم براي مردم بدل شده بود و چشم‌انداز آينده کاوش‌هاي فضايي از يک‌سو اميدوارکننده و الهام‌بخش و از سوي ديگر هراس‌انگيز بود. در همان دوران اما تنش‌هاي اجتماعي و فرهنگي موجود در جامعه کم‌کم خود را بيش از قبل آشکار مي‌کرد داستان‌هاي علمي تخيلي با توجه بيشتري به اين موضوعات مي‌پرداختند. در چنين زماني بود که پيشنهاد ساخت مجموعه پيشتازان فضا مطرح شد. شبکه سي.بي.اس، طرح اوليه آن را رد کرد و شبکه ان بي سي بعد از ديدن اپيزود اول آزمايشي از آن راضي نبود و درخواست کرد که اپيزود اوليه‌اي ديگري با بازيگران ديگري ساخته شود. اين اتفاق غيرمعمولي بود که شبکه براي اپيزود آزمايشي دوم سرمايه‌گذاري کند. اپيزود دوم با گروه بازيگران جديد ساخته شد. ويليام شتنر در نقش کاپيتان کرک، لئونارد نموي در نقش آقاي اسپاک و دِفورست کلي در نقش لئونارد مک‌کوي گروه اصلي بازيگران بودند که در کنار جورج تاکائيي در نقش آقاي سولو و جيمز دوهان در نقش اسکات بار اصلي داستان‌گويي پيشتازان را بر عهده داشتند. اين بار اپيزود آزمايشي مورد تاييد قرار گرفت و پخش اين مجموعه آغاز شد. در دوراني که اميد به آينده فضا از يک‌سو، نگراني از رقابت‌هاي فضايي از سوي ديگر و چشم‌انداز مسائل فرهنگي و اجتماعي ذهن مردم را به خود مشغول کرده بود پيشتازان شروع به روايت داستان و چشم‌اندازي متفاوت از آينده کرد. آينده‌اي که دنياي پيشتازان فضا پيش روي انسان قرار مي‌داد برخلاف عمده آينده‌نگري‌هاي آن زمان دنيايي تاريک و جنگ‌زده و آخر زماني نبود، زمين و سياره‌هاي متحد در فدراسيون متحد سياره‌ها، به مرحله‌اي از تکامل رسيده بودند که بسياري از مشکلات امروزي خود را پشت سر گذاشته بودند. مرزهاي جغرافيايي، اختلاف طبقاتي، ارتش‌هاي رزمي براي چيرگي بر ديگران و حتي مبادلات پولي داستاني مربوط به گذشته بود. انسان‌ها به لطف فناوري پيشرفته توانسته بودند بر بسياري از مشکلات خود غلبه کنند، آن‌ها در همکاري با ساير نژادها و اقوام سياره‌هاي متحد ناوگاني عظيم به نام ناوگان ستاره‌اي تأسيس کرده بودند که هدف اصلي آن کشف تازه‌هاي جهان بود. اگرچه اين سفينه‌هاي فضايي توان نظامي بالايي داشتند اما براي کاوش دنياهاي جديد طراحي‌شده بودند. انسان هدفي براي سلطه در سر نداشت و قصدش دميدن هواي تازه بر آتش کنجکاوي بود. داستان سريال پيشتازان فضا (که امروزه از آن به زنجيره اصلي يا اوريجينال نام برده مي‌شود) به ماجراهاي خدمه فضاناوي به نام اينترپرايز مي‌پرداخت. اين سفينه بخشي از ناوگان فضاناوهاي فدراسيون بود که به مأموريتي 5 ساله براي کشف مرزهاي ناشناخته فضا رفته بود. خلاصه داستان و فلسفه اين مجموعه را مي‌توان در اين جمله معروف تعريف‌کننده داستان پيشتازان پيدا کرد: «فضا: آخرين سرحدات. اين مجموعه داستان‌هاي فضاناو اينترپرايز است. مأموريتي پنج‌ساله: براي کاوش دنياهاي شگفت جديد. براي جستجوي حيات‌هاي تازه و تمدن‌هاي جديد، براي دليرانه رفتن به‌جايي که هيچ انساني پيش‌تر به آن سفر نکرده است.» در هر اپيزود خدمه اينترپرايز با چالشي تازه مواجه مي‌شدند گاهي با دشمنان فدراسيون سياره‌ها و نژادها و گونه‌هاي متخاصم برخورد مي‌کردند و گاهي با دنياهاي غريبي که کشف آن‌ها با خطرات زيادي براي آن همراه بود. اين مجموعه اما در لايه‌اي زيرين، به مناسبات فرهنگي و اجتماعي نيز مي‌پرداخت و سعي مي‌کرد روايت و داستاني از مشکلات موجود در جهان آن روز را بيان کند. چنين فضايي به‌خصوص با استفاده از قدرت شگفت‌انگيز رسانه‌اي مانند تلويزيون بود که ذهن افراد مختلف را در سراسر جهان به خود شيفته کرد. بسياري از دانشمندان و مهندسان امروزي تعريف مي‌کنند با ديدن پيشتازان فضا بود که مشتاق ورود به دنياي شکفت انگيز علم شدند، در ايران انوشه انصاري با ديدن اين مجموعه بود که تصميم گرفت روزي به فضا سفر کند و درنهايت به نخستين زن و نخستين ايراني‌تباري بدل شد که به شکل خصوصي به فضا رفته است. آينده‌نگري‌هاي اين مجموعه فراتر از تصور بود از ابزارهاي تشخيص درمان تا موتورهاي چين‌خوردگي فضا، از ابزارهاي ارتباطي هوشمند و بي‌سيم (موبايل) تا تبلت هاي الکترونيکي همگي ذهن افراد را تحت تأثير قرار مي‌داد و بسياري را وادار مي‌کرد تا آن رؤيا را براي واقعي کردن آن‌ها دنبال کنند. در دوراني که فناوري هراسي مهر رايج زمان بود و سايه نبردي هسته‌اي بر سر جهان افتاده بود، پيشتازان فضا، چشم‌اندازي جايگزين و ممکن از جهان تکيه کرده بر علم و فناوري را به جهان نشان مي‌داد که مي‌تواند برخلاف تصوير آن روزها دنيايي روشن، مترقي، خردمند و کنجکاو و بهره‌مند باشد. پيشتازان به‌زودي به خرده‌فرهنگي در سراسر جهان تبديل شد. علاقه‌منداني چنان شيفته که وقتي قرار شد ايالات‌متحده نخستين شاتل خود را نام‌گذاري کند به اصرار آن‌ها نام اين سفينه جديد خود را اينترپرايز گذاشت. نيم‌قرن است که ايده يک نمايش تلويزيوني علمي تخيلي به الهام بخشي مردم و به‌خصوص جوانان و نوجوانان ادامه مي‌دهد. اين مجموعه و اين دنيا تاکنون در قالب 13 فيلم سينمايي، 7 سريال تلويزيوني و صدها کتاب و داستان مصور ادامه پيداکرده است. هرساله همايش‌هاي بزرگي از سوي هواداران اين مجموعه برگزار مي‌شود و هنوز هم نوجوانان بسياري را مشتاق به ادامه فعاليت در حوزه علوم و فضا مي‌کند. بسياري از فناوري‌هاي آينده‌نگرانه‌اي که در اين مجموعه نشان داده شده بود امروز به واقعيت رسيده‌اند و بسياري از آن‌ها را کساني توسعه داده و ساخته‌اند که زماني با تماشاي اين مجموعه مشتاق علم شده بودند. اين قدرت يک روايت خوب است. پيشتازان فضا نمونه خوبي از تأثير فرهنگي يک اثر علمي – تخيلي است. دنيايي که از علم الهام گرفته بود و چشم‌اندازي فانتزي از آينده انسان مدرن و علم را به تصوير مي‌کشيد چرخه خود را کامل کرد و باعث تربيت نيروهايي شد که آن رؤياها را جامه عمل بپوشانند. توسعه علمي در دنياي درهم‌تنيده امروز تنها درون مرزهاي فرضي محيط آکادميک رخ نمي‌دهد. شبکه‌اي درهم‌تنيده از رويدادهاي فرهنگي و اجتماعي لازم است تا مفهوم علم را پيش ببرد و فرهنگ‌عامه بخشي از اين زنجيره است. با کانال تلگرامي «آخرين خبر» همراه شويد