بلازار چیست؟

بيگ بنگ/ ستاره‌هاي بسيار پُرجرم در پايان عمرشان به ابرنواختر تبديل مي‌شوند. پس از انفجار ابرنواختري، اگر آن‌چه که باقي‌مانده است، جرمش از حدود ۳ برابر جرم خورشيد بيشتر باشد؛ جسمي آن‌قدر فشرده و چگال است که حتي نور هم نمي‌تواند از گرانش آن فرار کند. به همين علت آنها را سياهچاله ناميده‌اند. اما همه‌ي سياهچاله‌ها بازمانده‌ي ستاره‌هاي پرجرم نيستند. در ابتداي تشکيل کيهان که چگالي بسيار زياد بوده است، اَبَرسياهچاله‌هايي پرجرم تشکيل شده‌اند که در مرکز کهکشان‌هاي مارپيچي چنين سياهچاله‌هايي ديده مي‌شوند. براي مثال اخترشناسان سياه‌چاله‌اي را در مرکز کهکشاني بسيار دوردست در فاصله‌ي حدود ۱۲.۵ ميليارد سال نوري يافته‌اند که بيش از ۱۰ ميليارد برابر خورشيد جرم دارد. اين سياه‌چاله‌ي پُرجرم چنان دوردست است که تصور مي‌شود در دوراني ديده مي‌شود که عالم فقط ۶ درصد سنّ فعلي‌اش را داشته است: هنگامي که جهان براي نخستين بار، نور ستاره‌ها و کهکشان‌ها را به خود مي‌ديد. سياهچاله‌ها ‌به خودي خود رؤيت‌پذير نيستند چون هيچ پرتويي نمي‌توانست از آنها خارج شود اما مي‌توان آنها را آشکار کرد. سياهچاله‌، ستاره‌ها و قرص گاز و غبار اطراف خود را مي‌بلعد. اين اجرام با سرعت در حرکتي مارپيچي به مرز سياهچاله نزديک مي‌شوند، جايي‌که به افق رويداد نزديک است و پس از آن کشش گرانشي چنان زياد است که حتي نور هم نمي‌تواند بگريزد‌. در نزديکي افق رويداد يا همان مزر سياهچاله، نيروي کشندي شديد است و فرو ريزش مواد به درون سياهچاله، انرژي چرخشي گرانشي بسيار قوي‌اي توليد مي‌کند که حتي از همجوشي‌هاي هسته‌اي نيز قوي‌تر است. در واقع اين نيروگاه‌هاي عظيم گرانشي، توانمندترين سرچشمه‌هاي شناخته شده‌ي انرژي در جهان‌اند‌. فرو ريزش عظيم مواد انرژي زيادي در سياهچاله توليد مي‌کند. سياهچاله براي حفظ وضعيت خود در يک حالت پايدار، ناگزير است انرژي دروني‌اش را کاهش دهد. اين برون‌داد انرژي به صورت فوران‌هايي از ذرات پُرشتاب که از سياهچاله خارج مي‌گردند، ديده مي‌شود‌. در واقع سياهچاله نمي‌تواند تمام مواد در حال سقوط را يک‌جا ببلعد. بخشي از مواد در نزديکي افق رويداد از سياهچاله انرژي مي‌گيرند و با سرعتي نزديک به سرعت نور به صورت فوران‌هايي که جت هم ناميده مي‌شوند، از دو سوي مرکز سطح قرص برافزايشي (‌صفحه‌اي که در آن مواد خرد شده در اثر نيرو‌هاي گرانش و کشندي به دور سياهچاله مي‌گردند) به فضا پرتاب مي‌شوند. اگر يک سر باريکه ذرات در امتداد خط ديد ما باشد اخترشناسان اين جرم را «بلازار» مي‌نامند. اين جرم، تابش شديدي در تمام طيف‌هاي الکترومغناطيس دارد اما تابش آن‌ها در طول‌موج گاما بسيار شديد است. يکي از دلايل جست‌و‌جوي بلازار‌ها اين است که پس از شناسايي آنها مي‌توان منابع پرتوي گاماي ديگر مثل ستاره‌هاي نوتروني را در کهکشان خودمان تميز داد. مهم‌تر از آن، بلازار‌ها اطلاعات مفيدي از دوران اوليه‌ي تشکيل کهکشان‌ها يعني زمان نوزادي عالم به ما مي‌دهند. نويسنده: فاطمه عظيم‌لو/ مدرس و پژوهشگر نجوم و فيزيک منابع بيشتر: NASA , Blazar , universetoday با کانال تلگرامي «آخرين خبر» همراه شويد