رشته دانشگاهی «نجوم» غریبه‌ای آشنا

ايسنا/ با وجودي که کشورمان از ديرباز سابقه طولاني در علم"نجوم" داشته و منجمان زيادي را در دل خود پرورانده ، اما متاسفانه در دهه‌هاي اخير رشته" نجوم" در دانشگاه‌ها و مراکز علمي کشور مورد غفلت واقع شده و سرمايه‌گذاري جدي در اين زمينه صورت نگرفته، اين در حالي است که بسياري از کشورهاي توسعه يافته با بهره‌گيري از دستاوردهاي دانشمندان ايراني نظير ابوريحان بيروني، خواجه نصيرالدين طوسي و... به پيشرفت هاي بزرگي در علم نجوم دست يافتند و دانشمندان بزرگي را پرورش داده‌اند. رشته نجوم يا اخترشناسي، علم بررسي موقعيت، تغييرات، حرکت و ويژگي‌هاي فيزيکي و شيميايي پديده‌هاي آسماني از جمله، ستاره‌ها، سياره‌ها، دنباله‌دارها، کهکشان‌ها و پديده‌هايي مانند شفق قطبي و تابش زمينه کيهاني است که منشأ آنها در خارج از جو زمين قرار دارد که اين علم با علوم فيزيک، شيمي و رياضي ارتباط نزديکي دارد، فردي که اطلاعات گسترده و تخصص در حوزه نجوم داشته و روي اجرام آسماني مانند ستارگان، سيارات و کهکشان‌ها مطالعه مي‌کند را منجم يا اخترشناس مي گويند. منجمان به دو گروه حرفه اي و آماتور تقسيم مي شوند. منجمان حرفه اي افرادي هستند که در يکي از شاخه هاي نجوم تحصيلات دانشگاهي دارند و از اين راه در زندگي امرار معاش مي کنند يعني به عنوان شغل به آن مي نگرد. منجمان آماتور نيز افرادي هستندکه صرفا بر اساس علاقه دنبال مسايل نجوم هستند و تحصيلات دانشگاهي ندارند. در اين راستا دکتر محمدجواد کلايي رئيس بخش خورشيدي و نجوم دانشگاه تهران در گفت‌وگو با ايسنا، به تشريح جزئيات رشته تحصيلي «نجوم» در دانشگاه‌هاي کشور پرداخت و اظهار کرد: نجوم يکي از معدود شاخه‌هاي علمي است که به دليل جذابيت خاصي که دارد علاقه‌مندان زيادي را در بين مردم، دانش‌آموزان و جوانان به خود اختصاص داده است و از طرف ديگر اين رشته يکي از کهن‌ترين علومي است که در پيشبرد و توسعه مابقي علوم نقش عمده‌اي دارد بنابراين به واسطه همين جايگاه ويژه علاقه مندان زيادي دارد و اساتيد بسيار مجرب و مطرحي در اين رشته در دانشگاه‌هاي بزرگ کشور فعاليت مي‌کنند. کمبود امکانات آموزشي رشته "نجوم" در دانشگاه‌ها وي در ادامه با بيان اينکه توسعه و حفظ جايگاه علمي رشته نجوم در دانشگاه‌ها و جامعه نيازمند همدلي و همزباني مسئولين جهت گسترش و توسعه اين علم است، تصريح کرد: اگر ما اين رشته را به عنوان يک علم قبول داريم بايد بهاي بيشتري نيز براي حفظ جايگاه آن پرداخت کنيم. متاسفانه علم و نجوم در وهله اول در دانشگاه‌هاي ما از کمبود امکانات رنج مي‌برند و ما انتظار داريم مسئولين اهميت بيشتري به علوم پايه از جمله فيزيک و نجوم بدهند و بستر مناسب جهت توسعه اين علم را فراهم کنند. دانشگاه‌هايي که رشته‌"نجوم" دارند اين عضو هيات علمي دانشگاه تهران درخصوص تاريخچه پذيرش دانشجويان رشته نجوم در دانشگاه‌هاي کشور نيز تاکيد کرد: از زماني که دوره‌هاي کارشناسي ارشد و دکتري در کشور راه‌اندازي شد رشته نجوم، اخترفيزيک و کيهان‌شناسي نيز به عنوان يک گرايش مستقل در دوره‌هاي کارشناسي ارشد و دکتري راه‌اندازي شد و در حال حاضر اين رشته بيشتر در دانشگاه‌هاي بزرگ کشور از جمله تهران، مشهد، تبريز، اصفهان، شهيد بهشتي، زنجان و شيراز تدريس مي‌شود اگرچه برخي دانشگاه‌هاي غيردولتي و واحد هاي دانشگاه‌ آزاد نيز اين گرايش را راه‌اندازي کردند. محدوديتي براي تحصيل در رشته "نجوم" وجود ندارد دکتر کلايي درخصوص جايگاه فعلي رشته نجوم در جامعه نيز گفت: همانطور که اشاره شد اين رشته به دليل جذابيت‌هايي که دارد جايگاه ويژه‌اي را در بين عامه مردم بخصوص جوانان به خود اختصاص داده است.اما متاسفانه ديدگاه‌ها به اين رشته همانند ساير رشته‌هاي علوم پايه در طول زمان تغيير يافته است مثلا در طول سال‌هاي قبل بسياري از جوانان، متفکران و نوابغ مايل بودند رشته‌هاي علوم پايه از جمله فيزيک و رياضي را به عنوان رشته تحصيلي انتخاب کنند اما در حال حاضر کمتر اين پديده و تمايل به چشم مي‌خورد اگرچه هيچ محدوديتي از جهت اينکه افراد ديگر به جز نوابغ نيز در رشته نجوم تحصيل کنند، وجود ندارد. نحوه پذيرش دانشگاه‌ها در رشته" نجوم" رئيس بخش خورشيدي و نجوم دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: نحوه پذيرش دانشجويان در رشته نجوم در دانشگاه‌ها به اين شکل است که در دوره کارشناسي اين رشته به صورت يکسري واحدهاي تخصصي و اختياري ارائه مي‌شود ولي در دوره‌هاي تحصيلات تکميلي و دکتري به عنوان يک گرايش از گرايش‌هاي رشته فيزيک در دانشگاه‌ها دانشجو جذب مي‌شود و تعداد پذيرش دانشجو در اين رشته‌ها نيز براساس نسبت اساتيد در دانشگاه‌ها متفاوت است. وي به نحوه آموزش رشته نجوم در دانشگاه‌ها اشاره کرد و افزود: آموزش رشته نجوم در دانشگاه‌ها بستگي به گرايش رشته انتخابي مثل فيزيک نجومي يا گرايش کيهان‌شناسي متفاوت است، چراکه برخي گرايش‌ها تئوري بيشتري و برخي نيز درس‌هاي عملي دارند اما به طور کلي آموزش در اين رشته‌ها بسته به امکانات دانشگاه‌ها متفاوت است. به گفته اين استاد فيزيک فضا، برخي از دانشگاه‌هاي کشور امکانات رصدخانه‌اي در اختيار دارند که مي‌توانند پروژه‌هاي رشته نجوم را براساس امکانات خود تعريف کنند اما در برخي رشته‌ها نيز اين امکانات وجود ندارد بنابراين بيشتر مباحث تئوري اين رشته‌ها ارائه مي‌شود. به طور کلي رصدخانه يکي از اصلي‌ترين تجهيزات پژوهشي آموزشي رشته نجوم است چراکه اين علم به عنوان علم تجربي و مشاهداتي بر داده‌هاي تجربي تکيه بيشتري دارد. طبيعي است هرچه امکانات بيشتر باشد پيشرفت و گسترش آن نيز بيشتر خواهد بود. بي توجهي به آموزش رشته‌هاي علوم پايه در ايران دکتر کلايي تاکيد کرد: متاسفانه سرمايه‌گذاري جدي در زمينه آموزش رشته نجوم و فضا در دانشگاه‌ها صورت نمي‌گيرد و بسياري از دانشگاه‌هايي که اين رشته را تدريس مي‌کنند يا امکانات و تجهيزات آموزشي نظير رصدخانه‌ها در اختيار ندارند و يا اينکه تجهيزات موجود بسيار فرسوده هستند. اگرچه اين ديدگاه درخصوص تمامي رشته‌هاي علوم پايه وجود دارد. اين عضو هيات علمي دانشگاه تهران به جايگاه رشته نجوم در کشورهاي پيشرفته اشاره کرد و گفت: در کشورهاي توسعه‌يافته رشته‌هاي علوم پايه از جمله نجوم از اهميت بسيار بالايي برخوردار است. به طوري که ما مدام اين خبرها را مي‌شنويم که اين کشورها کاوشگر به فضا پرتاب مي‌کنند يا رصدخانه‌اي فضايي تاسيس کرده‌اند. با اين حال اميدواريم که رصدخانه ملي کشورما هم به کمک مسولين محترم هرچه زودتر به بهربرداري برسد. رئيس بخش خورشيدي و نجوم دانشگاه تهران ادامه داد: متاسفانه علاوه بر مشکل تجهيزات و امکانات آموزشي رشته نجوم در دانشگاه‌ها، يکي از دلايل عدم توسعه و پيشرفت اين علم در جامعه اين است که بسياري تصور مي‌کنند علم چيزي است که نتيجه آن بايد به صورت آني به دست بيايد و از طرف ديگر با توجه به اينکه برخي رشته‌ها بخصوص در رشته‌هاي علوم تجربي وضعيت اشتغال و بازار کار بهتري دارند و در نهايت اين تفکر در جامعه ترويج مي‌شود که رشته‌هاي علوم پايه ناکارآمد هستند. آينده شغلي فارغ التحصيلان "نجوم" دکتر کلايي درخصوص آينده کاري فارغ‌التحصيلان رشته نجوم نيز گفت: اگرچه معضل بيکاري کم و بيش در بين تمامي رشته‌ها وجود دارد و ما احتياج به بازنگري و بازبيني اساسي در همه رشته‌هاي دانشگاهي را داريم که براساس آن ميزان نياز جامعه به مشاغل در رشته‌ها و دوره‌هاي مختلف تحصيلي مشخص شود اما به طور کلي فارغ‌التحصيلان رشته نجوم در دوره‌هاي کارشناسي ارشد بخصوص دکتري مي‌توانند در مراکز تحقيقاتي دانشگاه‌ها، پژوهشکده‌هاي تحقيقاتي و در صورت وجود در رصدخانه‌ها مشغول به کار مي‌شوند. پيشرفته‌ترين کشورها در رشته‌"نجوم" اين استاد فيزيک فضا ونجوم در پايان به کشورهاي مطرح در عرصه نجوم اشاره کرد و گفت: سازمان فضايي ناسا، آمريکا، اتحاديه اروپا، روسيه، ژاپن، چين، فرانسه، انگليس و هند در عرصه نجوم بسيار توسعه يافته‌اند و کشور ايران از لحاظ نيروي انساني و استعداد در رشته نجوم بسيار شاخص است به طوري که بسياري از منجمين و اخترشناسان فعال در کشورهاي توسعه‌يافته فارغ‌التحصيل دانشگاه‌هاي ايران هستند. با کانال تلگرامي «آخرين خبر» همراه شويد