آدمهای بزرگ/ معرفی دانشمند ایرانی «بهرام مبشر»

بيگ بنگ/ دکتر بهرام مبشر که در سال ۱۳۳۷ در تهران متولد شده، ديپلم رياضي را از دبيرستان البرز و ليسانس فيزيک را از مدرسه عالي پارس دريافت کرده و سپس به انگلستان رفته و تحصيلات فوق ‌ليسانس و دکتري خود را در رشته کيهان‌شناسي مشاهداتي در دانشگاه «دورهام» انگلستان پشت سر گذاشته است. وي پس از دريافت درجه فوق‌ليسانس مهندسي اپتوالکترونيک و ديپلم مهندسي ميکروويو از دانشگاه لندن، مدت هشت سال در اين دانشگاه به تدريس و تحقيق اشتغال داشته و از چند سال قبل در موسسه تلسکوپ فضايي هابل در ناسا فعاليت دارد. دکتر مبشر نماينده سازمان فضايي اروپا(ESA) در ناسا و از دانشمندان مسئول آشکارساز Nikmouse تلسکوپ فضايي هابل است. نحوه تحول کيهان و بوِيژه کهکشان ها از آغاز تا کنون، انرژي تاريک و منشا آن، آگاهي يافتن از جايگاه ما در کيهان و آينده عالم از جمله مهم ترين پرسش هاي بنيادي کيهان شناسي است که دکتر مبشر و همکاران وي به دنبال يافتن پاسخي قانع کننده براي آن هستند و تا کنون به پيشرفت هاي چشم گيري در اين زمينه دست يافتنه اند. دکتر بهرام مبشر در سال‌هاي ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۷ به عنوان نمايند‌ه‌ي سازمان فضايي اروپا (ESA) در ناسا مشغول به فعاليت بود. وي شهرتي جهاني در علم اخترفيزيک دارد و در زمينه‌ي کيهان‌شناسي تحقيقات زيادي انجام داده است. مشارکت با گروهي که موفق به کسب “تصوير فراژرف هابل” شده‌اند و کار در زمينه‌ي انرژي تاريک در کارنامه‌ي اين کيهان‌شناس برجسته‌ي ايراني قرار دارد. آقاي مبشر در حال حاضر استاد فيزيک و نجوم رصدي دانشگاه کاليفرنيا در ريورسايد است و در همين دانشگاه نيز تحقيقات خود را ادامه مي‌دهد. علاوه بر اين دکتر مبشر به عنوان يکي از مديران اصلي و محقق در پروژه هاي مهمي از جمله GOODS و COSMOSE همکاري داشته است. GOODS پروژه علمي بررسي آسمان در طيف هاي مختلف الکترومغناطيسي به طور هم زمان است.COSMOSE نيز عظيم ترين پروژه اي است که توسط هابل و ساير تلسکوپ ها انجام شده است. در اين پروژه به بررسي روابط بين مواد تشکيل دهنده کهکشان و فضاي اطرافشان پرداخته شده است. موفقيت‌ها و جوايز • وي تاکنون بيش از ٢٠٠ مقاله علمي نوشته است و به موفقيت‌هاي بسياري دست يافته است • هشت سال تدريس در کالج سلطنتي لندن به عنوان استاد • عضو عالي مؤسسه علوم تلسکوپ فضايي وابسته به سازمان ناسا (تلسکوپ هابل) • نماينده سازمان فضايي اروپا (ESA) در سازمان تلسکوپ فضايي • مسؤول آشکارساز nikmouse تلسکوپ فضايي هابل • عضو اصلي تيمي که توسط تلسکوپ فضايي هابل توانست تصوير فراژرف کهکشان را براي نخستين بار به تصوير بکشد • عضويت در تيمي که موفق به تصوير کشيدن موقعيت تغيير کهکشان‌هاي کوچک شده است. • توسعه تحقيقات اطلاعات وسيع (Big Data) و آموزش موسوم به FIELS. در قالب اين همکاري گسترده، آژانس فضانوردي آمريکا کمک قابل توجه ۴.۵ ميليون دلاري به تيم تحت امر پروفسور مبشر اعطا کرد. • سال ۲۰۰۲: جايزه ناسا براي دستاوردهاي برجسته فني در سومين ماموريت تعمير تلسکوپ فضايي هابل – سال ۰۵/۲۰۰۴: قرار گرفتن در بين ۵ درصد از دانشمندان موسسه علوم تلسکوپ فضايي (STScl) با بالاترين موفقيت علمي- سال ۰۵/۲۰۰۴: قرار گرفتن در بين سه عضور برتر دانشمندان STScl -سال ۲۰۰۴: جايزه دستاورد علمي از آژانس فضايي اروپا- سال ۲۰۰۷: دريافت جايزه جشنواره بين المللي خوارزمي – سال ۲۰۰۸ تاکنون: دانشيار موسسه فناوري کاليفرنيا- سال ۲۰۰۸ تاکنون: استاد کمک در پژوهشکده دانش هاي بنيادي (IPM) تهران. در زير مصابحه دکتر مبشر را بخوانيد: در چه سالي به ناسا رفتيد؟ در سال ۲۰۰۰ به آمريکا رفتم و در ناسا روي تلسکوپ فضايي هابل شروع به کار کردم. نماينده‏ ي سازمان فضايي اروپا در سازمان تلسکوپ ‏هاي فضايي هابل بودم. مدت هفت سال در ناسا بودم و در اين مدت شمار زيادي کارهاي تحقيقي در مورد پيدايش کهکشان‏ها و کل جهان انجام دادم. بعد از آن، چندين سال است که به دانشگاه کاليفرنيا آمدم و در حال حاضر در دانشگاه کاليفرنيا در ريورسايد استاد هستم. يعني شما از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۷ در ناسا مشغول کار و تحقيق بوديد؟ بله؛ يک سال هم معاون پروژه “پلانک”، در سازمان فضايي اروپا بودم. بعد از آن به دانشگاه کاليفرنيا آمدم و الان در دانشگاه ريورسايد کيهان شناسي و اخترشناسي تدريس و تحقيق مي‏ کنم. در چه زمينه‏ اي تحقيق مي‏ کنيد؟ تحقيق من در مورد فورماسيون و تحولات کهکشان‏ها است. اين‏که کهکشان‏ها چگونه به ‏وجود مي‏ آيند و در طول عمر جهان چگونه تغيير مي ‏کنند و به جايي مي ‏رسند که امروز رسيده ‏اند. به اضافه‏ اين‏که راجع به اولين نسل کهکشان‏هايي که در جهان به ‏وجود آمدند کار مي‏کنم و سعي مي‏کنم اولين و دورترين کهکشان‏ها را پيدا کنم. چون هرچقدر شما کهکشان‏ هاي دورتر و دورتر را نگاه مي‏ کنيد، در حقيقت در زمان به عقب برمي‌گرديد. اگر دورترين کهکشان‏ها را نگاه کنيد، آن‏قدر در زمان به عقب نگاه مي‏ کنيد که تقريبا به ابتداي جهان نگاه مي‏کنيد. آن‏جاست که شما مسئله ‏ي پيدايش را مي‏ توانيد ببينيد. مي‌بينيد که کهکشان‏ها چگونه به ‏وجود آمده‏ اند و در همان لحظه‏ ي ابتدايي چه شرايطي وجود داشته و چه خواصي داشته‏اند. اين پروژه ‏اي است که من روي آن کار مي‏کنم. به اضافه‏ کار روي شکل گيري ستاره ‏ها در درون کهکشان‏ها و هم‏چنين انرژي تاريک. اين‏که ماهيت انرژي تاريک چيست و چه اثري روي جهان دارد. تحقيق من در اين زمينه است که مثلا کهکشان‏ها چطور شکل و فرم امروزه را گرفته‌اند. يک سري پرسش‌هاي اساسي وجود دارد که فکر بشر را براي سال‏ها و حتي قرن‏ها به خود مشغول کرده است. اين پرسش‌‏ها امروز قابل بررسي و مطالعه هستند. من روي اينها کار مي‏کنم. چه شد که به کيهان‏ شناسي علاقمند شديد؟ کلا هرکسي در زندگي به دنبال واقعيات و حقيقت است و از طرق مختلف سعي مي‏ کند در جست‏وجوي آن باشد، از طريق مذهب، فلسفه و علم. من هم از طريق علم به‏ دنبال واقعيات هستم و علمي که مي‏تواند من را به آن‏جا برساند، کيهان‏شناسي است. علتش فقط همين بود که بتوانم از نظر علمي ببينم انسان از کجا آمده، چرا اين‏جاست و در نهايت چه مي‏شود؟ اين کيهان عظيم از کجا آمد؟ چرا اين شکلي است؟ و چطور همه‏ اين‏ها شروع شدند؟ اين‏ها پرسش‌‏هايي است که علم کيهان‏شناسي به آن‏ها پاسخ مي‏دهد و درست است که کساني که دنبال علم کيهان‌شناسي رفته ‏اند، زياد نيستند و ما ايراني کيهان‏ شناس زياد نداريم، ولي در ايران علاقه‏ ي فوق‏ العاده زيادي به علم کيهان‏ شناسي وجود دارد و من در سفرهايي که به ايران دارم و در صحبت‏ هايي که با دوستان، دانشجويان، استادان و مردم دارم، مي ‏بينم که چه علاقه ‏اي به اين علم وجود دارد، به اين‏که انسان از اين طريق بتواند به واقعيات جهان پي ببرد. برمي‏گرديم به تحقيقات‏ و دست‏آوردهاي‏تان. ممکن است راجع به دست‏اوردهاي‏تان بيشتر توضيح بدهيد؟ زماني که در سازمان فضايي هابل بودم، کار روي مقدار زيادي از پروژه ‏ها را شروع کردم و اين پروژه ‏ها الان به ‏صورت قوي‏ترين پروژه‏ هاي دنيا مطرح هستند. اکثر کيهان‏ شناسان مشاهداتي روي اين پروژه ‏ها و روي داده‏ هايي که ما به‏ دست آورده ‏ايم، مشغول کار کردن هستند. اين‏ کارها از طريق تلسکوپ هابل به‏ دست آمده ‏اند؛ هم‏چنين از طريق ديگر تلسکوپ ‏هاي فضايي مانند اسپيتزر و چندرا که در طول موج ‏هاي مختلف مشاهده مي‏کنند و تلسکوپ‏ هاي روي زمين هستند و همين‏طور از طريق تلسکوپ کک که بزرگ‏ترين تلسکوپ روي زمين است و در هاوايي قرار دارد. اين تلسکوپ‏ها همه استفاده مي‏ شوند و تمام اين داده ‏ها را به‏ دست مي‏ آورند و اکثر کيهان‏شناسان مشاهداتي روي اين داده ها که ما پيدا کرده‏ ايم، کار مي‏ کنند. از دست‏اوردها اگر بخواهم بگويم، من در پيدا کردن يکي از دورترين کهکشان‏ها نقش داشتم که فاصلۀ آن از ما خيلي دور است. يعني شما آن‏قدر در زمان به عقب مي ‏رويد که به ابتداي جهان نزديک مي‏ شويد. ولي مسئله‏ ي مهم آن است که اين کهکشان‏ها جرم خيلي زيادي دارند و سئوال اين‏جاست که چطور اين جرم زياد را در طول مدت بسيار کمي، از ابتداي جهان، توانسته ‏اند پيدا کنند. چه واقعياتي در درون اين کهکشان‏ها صورت گرفته تا توانسته ‏اند اين جرم زياد را پيدا کنند؟ کار اساسي که ما امروز انجام مي‏دهيم، اين است که ببينيم جرم کهکشان‏ها از کجا به ‏وجود آمده است. يعني اين کهکشان‏ها که جرم دارند، و مثلاً ۱۰۰ هزار ميليون برابر خورشيد ما هستند، از کجا اين جرم را به ‏دست آورده ‏اند. عامل اصلي بدست آوردن اين جرم، از طريق شکل‌گيري ستاره ‏ها بوده است که ستاره ‏ها فرم پيدا مي‏کنند و باعث به ‏وجود آمدن اين جرم در کهکشان‏ها و همين‏طور نور در کهکشان مي‏ شوند که شده ‏اند. بنابراين در آن کهکشان‏ها بايد مقدار زيادي ستاره در طول مدت خيلي کمي فرم پيدا کرده و به ‏وجود آمده باشند. چرا و چطور اين‏کار را کرده ‏اند؟ اين سئوالي است که هنوز مبهم است، هنوز معلوم نيست. ولي چنين کهکشان‏ هايي پيدا شده ‏اند و اگر تعداد آن‏ها همين‏طور که ما پيدا مي‏ کنيم، بيشتر و بيشتر معلوم بشوند، تئوري‏ هاي موجود در علم کيهان‏ شناسي، در مورد شکل گيري کهکشان‏ها را مورد سئوال قرار مي‏ دهد. من همچنين جزو گروهي بودم که در سال ۲۰۰۴ عميق ‏ترين تصويري را که تاکنون بشر از جهان گرفته، به ‏دست آورده ‏ام. “تصوير فراژرف هابل” که شايد شنيده باشيد. اين يکي از عميق‏ترين تصويرهايي است که تا به ‏حال بشر از جهان ديده و توسط تلسکوپ هابل گرفته‏ ايم. اين تصوير نمايانگر وضعيتي از اين کهکشان‌ها در ۴۰۰ تا ۸۰۰ ميليون سال پس از بيگ بنگ است. از روي اين تصوير مي ‏توانيم دوباره کهکشان‏ها را در پروسه ‏شکل گيري ببينيم و مطالعه کنيم. هم‏چنين راجع به “انرژي تاريک” کار کرد ه‏ام و عضو گروهي بوده ‏ام که راجع به آن کار کرده‏اند و اين‏که پيدا کرده‏ اند که چه موقع انرژي تاريک در جهان به حدي رسيده که امروز ما مي‏ بينيم و مي‏ توانيم حس کنيم. انرژي تاريک چيست؟ انرژي تاريک، انرژي است که باعث ازدياد سرعت انبساط جهان مي‏ شود. جهان در حال انبساط است، تمام کهکشان‏ها از هم در حال دور شدن هستند و چيزي که اخيرا پيدا شده، اين است که سرعت انبساط جهان در حال افزايش است، يعني سرعت دور شدن کهکشان‏ها از هم‏ديگر در حال زياد شدن است و علت آن همان وجود انرژي تاريک است که به ماده خاصيت دافعه مي‏دهد. ماده خاصيت جذب‏‌کننده دارد، انرژي تاريک به آن خاصيت دافعه مي‏ دهد. يعني کهکشان‏ ها از هم دور مي‏ شوند و دور شدن آن‏ها باعث ازدياد سرعت انبساط جهان مي‏شود. من مقداري راجع به اين مسئله کار کرده‏ ام و به يک سري نتايج خيلي مهمي در اين مورد رسيده ‏ايم. دانشمندان چطور مطمئن شده‌اند جهان بر اثر رويداد بيگ بنگ که حدود ۱۴ ميليارد سال پيش اتفاق افتاده به‌وجود آمده است. شما چطور مطمئن هستيد قبل از بيگ بنگ جهاني امروزي وجود نداشته يا به شکل ديگري وجود داشته است؟ يکي از دلايل مطرح در توضيح بيگ بنگ انبساط جهان است. بر اين اساس کهکشان‌ها از هم دور مي‌شوند و دور شدن کهکشان‌ها متناسب با فاصله آنها نسبت به کهکشان‌ ماست. بنابراين وقتي کهکشان‌ها از هم دور مي‌شوند به اين معني است که زماني نزديک هم بوده‌ است. به عبارتي اين يافته‌ها نشان‌دهنده اين است که اين تغييرات بايد از يک نقطه آغاز شده باشد. يکي از ديگر دلايلي که وجود بيگ بنگ را تائيد مي‌کند وجود تابش پس زمينه‌ کيهاني است. اين نشان مي‌دهد دماي جهان صفر مطلق نيست. اگر به گذشته برويم دماي جهان به چند ميليارد کلوين مي‌رسد. علاوه بر اين، توزيع کهکشان‌ها در دنيا به‌طور يکنواخت و همگن است و اين نشان مي‌دهد همه تغييرات از يک نقطه واحد شروع شده است.[شواهد بيگ بنگ چيست] عمر کيهان چطور محاسبه شده است؟ اينکه عمر کيهان را چگونه محاسبه مي‌کنيم موضوع ديگري است. به روش‌هاي مختلفي مي‌توان عمر کيهان را محاسبه کرد. يکي از اين روش‌ها محاسبه طول عمر ستاره‌هاست. عمر ستاره‌ها براساس روش اندازه‌گيري اسپکتروسکوپي و مقايسه با مدل‌ها برآورد مي‌شود. عمر کيهان بايد بيشتر از عمر ستاره‌ها باشد. با استفاده از اين روش کمترين سن مورد انتظار براي کيهان را مي‌توان تخمين زد. در روش دوم با در نظر گرفتن انبساط کيهان مي‌توان عمر کيهان را تخمين زد. اگر سرعت انبساط کهکشان‌ها را در نظر بگيريد و اين سرعت را بر فاصله کهکشان‌ها از کهکشان ما تقسيم کنيد، يک ثابتي به نام ثابت هابل به‌دست مي‌آيد. ثابت هابل متناسب با عمر جهان است. روش سوم مبتني بر تابش زمينه‌اي است. اين عدد ۱۳٫۸ ميليارد سال نيز بر همين اساس محاسبه شده است و به مدل‌ها و توزيع تابش زمينه‌اي در لحظات ابتدايي ـ که حدود ۳۰۰ هزار سال بعد از بيگ بنگ ديده شده است ـ بستگي دارد. تلسکوپ فضايي «جيمز وب» چه دستاوردهايي دارد؟ تلسکوپ «جيمز وب» که قرار است تا سال آينده در فضا مستقر شده و با قدرت بسيار بيشتر کاوش‌هاي هابل را دنبال کند با هدف نگاه به جهان قبل از دوران تاريک، در حال پيشرفت و تکميل است. قطر آينه اين تلسکوپ فضايي حدود ۵/۶ متر (بيش از سه برابر تلسکوپ هابل) و قدرت آن ۹ تا ۱۰ برابر هابل است. اين تلسکوپ در مداري در فاصله يک و نيم ميليون کيلومتري زمين (وراي ماه) قرار مي‌گيرد تا تشعشعات و حرارت توليد شده از زمين، روي آن تاثير نگذاشته و اختلالي روي دستگاه‌هاي آن ايجاد نشود. تلسکوپ جيمز وب که قابليت تفکيک بسيار بالايي دارد مي‌تواند سيارات در حال تشکيل را مشاهده و سيارات ديگري همانند زمين را پيدا کند، همچنين مي تواند درون کهکشان‌هاي بسيار دور را آشکار کند و برد ديد بشر را تا قبل از دوران تاريک گسترش دهد. با توجه به سال‏ هايي که در اين تحقيقات سپري کرده ‏ايد، فکر مي‏ کنيد چقدر از حقيقت را کشف کرده ‏ايد؟ فکر نمي‏ کنم هيچ‏وقت به حقيقت برسم، اما اين روش، راهي است که انسان دارد. يعني هدف زندگي، زندگي باهدف است. اگر انسان، هدفي در زندگي نداشته باشد، آن زندگي نيست و اين هدفي است که ما داريم. بعضي وقت‏ها به نتيجه مي ‏رسد، بعضي‏ وقت‏ها هم به نتيجه نمي‏ رسد، ولي اين چيزي است که نسل بشر از زمان ابتداي تمدن، چهار هزار سال پيش، به دنبال آن بوده است و هرکسي کاري کرده و همه روي شانه ‏هاي هم‏ديگر ايستاده‏ ايم و توانسته ‏ايم دنيا را عميق ‏تر و عيمق ‏تر ببينيم. اميدوارم نسل‏ هاي آينده بتوانند اين کار را بکنند. اما مسئله‏ ي مهم اين است که ما خيلي خوشبخت هستيم که در زماني در تاريخ بشريت توانستيم زندگي کنيم که چنين مسائلي قابل بررسي و مطالعه‏ ي علمي هستند. يعني ما در زماني داريم زندگي مي‏ کنيم که تلسکوپ‏ هايي که ساخته شده ‏اند آن‏قدر قوي هستند، تکنولوژي آن‏قدر پيشرفت کرده که مي‏تواند به اين مسائل جواب بدهد، سئوال کند و اين مسائل را مشاهده کند. زمان افلاطون راجع به اين مسائل فکر مي‏کردند و الان ما تا حدي مي‏توانيم به اين مسائل پاسخ بدهيم. الان ما مي‏توانيم ببينيم که جهان باز است يا بسته. ما پيدا کرده ‏ايم که جهان باز است يا بسته. يعني به اين سئوال پاسخ داده شده است و وقتي فکر کنيد که يک انسان کوچک مي‏ تواند به چه سئوال‏ هاي عظيمي فکر کند و چه مسائلي را حل کند، خود آن باعث شگفتي بسيار و غرور است. به همين دليل، از اين‏که ما در اين برهه‏ي زماني داريم زندگي مي‏کنيم، بايد متشکر باشيم و حداکثر استفاده را از آن بکنيم؛ و بهتر بتوانيم بفهميم که واقعا جهان چيست و ما از کجا آمده ‏‏ايم. و اين مهم‌ترين ميراثي است که ما مي‏توانيم براي آيندگان و فرزندانمان بگذاريم. با کانال تلگرامي «آخرين خبر» همراه شويد