زکریا، داروسازی که در جهان تک بود

 رازي، برخلاف بسياري از پزشکان که بيشتر مايل به درمان پادشاهان و اُمرا و بزرگان بودند، با مردم عادي بيشتر سروکار داشت. از نظر او يک پزشک بايد داراي صفات ويژه‌اي مي‌بود. وي همچنين درباره افراد کم‌سواد که خود را طبيب مي‌ناميدند، افشاگري‌هاي متعددي انجام داده و به همين سبب مخالفاني داشته است. او از اولين افرادي است که بر نقش خوراک در تندرستي و درمان پافشاري بسيار دارد. او کتابي درباره خوراک به نام «منافع‌الاغذيه و مضارها» نوشته است که يک دوره کامل بهداشت خوراک به حساب مي‌آيد و در آن به خواص گندم و حبوبات، خواص و ضررهاي انواع آب‌ها و شراب‌ها و مشروبات غيرالکلي٬ گوشت‌هاي تازه و خشک و ماهي‌ها اشاره شده است. فصلي از اين کتاب نيز به هضم غذا٬ ورزش و پرهيزهاي غذايي و مسموميت‌ها اختصاص دارد. زکرياي رازي اسراف در دارو را بسيار مضر مي‌داند و معتقد است مداوا بايد تا حد امکان با غذا و در غير اين‌صورت نيز با داروي منفرد و ساده و در نهايت با داروي مرکب انجام شود. اين جمله به او منسوب است که «هرگاه طبيب موفق شود بيماري‌ها را با غذا درمان کند، به سعادت رسيده‌ است.» جرج سارتن٬ پدر تاريخ علم ٬از زکرياي رازي به عنوان بزرگ‌ترين پزشک ايران و جهان اسلام در زمان قرون وسطي نام مي‌برد. بعضي از خدمات وي در حوزه پزشکي عبارتند از : ابن خلکان، کاستيليوني و ... از رازي به عنوان سر دسته پزشکان عملي و کلينيسين نامبرده‌اند . مي‌توان گفت که رازي جزو اولين پزشکاني است که تجربه و آزمايش وارد علم طب کرده است . رازي قبل از طب به کيميا مشغول بود و اطلاعات زيادي درباره مواد داشته است. او اولين کسي است که استحالات شيميايي را وارد طب کرده است . رازي اولين کسي است که تشخيص تفکيکي بين آبله و سرخک را بيان داشته ‌است. وي در کتاب آبله و سرخک خود به علت بروز آبله پرداخته و سبب انتقال آن را عامل مخمر از راه خون دانسته‌است و ضمن معرفي آبله و سرخک به‌عنوان بيماري‌هاي حاد، نشانه‌هايي از بي‌خطر يا کشنده بودن آن‌ها را بيان مي‌دارد و براي مراقبت از بيمار مبتلا به اين بيماري‌ها روش‌هايي را توصيه مي‌کند از جمله به عنوان اولين طبيب استفاده از پنبه را در طب آورده و به منظور زخم نشدن بدن بيماران آبله‌اي از آن بهره مي‌برده و در مراقبت از چشم‌ها و پلک و گلو و بيني اين بيماران توصيه فراوان کرده‌است. در کتاب آبله و سرخک رازي در مورد آبله و سرخک چه قبل از ظهور بيماري و چه بعد از آن و جلوگيري از عوارض بيماري به اندام‌هاي بدن تدابيري آورده شده‌است. او تشريح مي کرد وقتي تشريح مد نبود! در دوران رازي تشريح جسد انسان رواج نداشت و اين کار را ناپسند و خلاف آموزه‌هاي ديني مي‌دانستند و عموماً به تشريح ميمون مي‌پرداختند. رازي در کتاب‌هاي خود از جمله کتاب الکناش المنصوري از تشريح استخوان‌هاي و عضلات، مغز، چشم، گوش، ريه، قلب، معده و کيسه صفرا و… سخن گفته‌است و طرز قرار گرفتن ستون فقرات و سوراخ‌ها و زائده‌هاي آن و نخاع شوکي را به خوبي شرح داده‌است. رازي نخستين پزشکي است که برخي از شعبه‌هاي اعصاب را در سر و گردن شناخته و پيرامون آن‌ها توضيحاتي داده‌است. رازي اسراف در دارو را بسيار مضر مي‌داند. وي معتقد بوده‌است تا ممکن است مداوا با غذا و در غير اين‌صورت با داروي منفرد و ساده وگرنه با داروي مرکب به عمل آيد. رازي مي‌گويد: هرگاه طبيب موفق شود بيماري‌ها را با غذا درمان کند، به سعادت رسيده‌است. اگرچه رازي به عنوان پزشک مشهور است اما بعضي از مورخان او را به نام جراح مي‌شناسند. از مطالعه آثار وي چنين برمي‌آيد که در جراحي صاحب‌نظر بوده‌است. وي درباره «سنگ کليه‌ها و مثانه» کتابي نوشته و درآن تاکيد کرده‌است در صورتي که درمان سنگ مثانه با راه‌هاي طبي مقدور نباشد، بايد به عمل جراحي پرداخت و در اين کتاب از اسبابي که با آن عمل سنگ مثانه را انجام مي‌داده، نام مي‌برد. رازي اولين طبيبي يا (پزشکي) است که در عالم طب از سل مفصلي انگشتان صحبت کرده‌است. در شکسته‌بندي و دررفتگي‌ها قدم‌هايي برداشته و آثاري از خود به جا گذاشته‌است. رازي از اولين افرادي است که بر نقش خوراک در تندرستي و درمان پافشاري بسيار دارد. رازي کتابي درباره خوراک دارد به نام «منافع‌الاغذيه و مضارها» که يک دوره کامل بهداشت خوراک است و در آن از خواص گندم و ساير حبوبات و خواص و ضررهاي انواع آب‌ها و شراب‌ها و مشروبات غيرالکلي و گوشت‌هاي تازه و خشک و ماهي‌ها و… سخن گفته‌است و فصلي در باب علل و جهات اشتها و هضم غذا و ورزش و غذاهاي گوارا و پرهيزهاي غذايي و مسموميت‌ها دارد. عمده تأثير رازي در شيمي، طبقه‌بندي او از مواد است. او نخستين کسي بود که اجسام را به سه گروه جمادي، نباتي و حيواني تقسيم کرد. چنان‌چه او از ديدگاه مراحل بعدي علم (بعد از کيمياگري) در نظر گرفته شود، مي‌توان او را يکي از بنيان‌گذاران علم شيمي به حساب آورد. چنان‌که مي‌دانيم رازي قبل از طب به کيميا مشغول بود و اطلاعات زيادي درباره مواد داشته‌است؛ از جمله آن که مواد را به دو دسته فلز و شبه فلز (به گفته او جسد و روح) تقسيم مي‌کند و نيز اولين کسي است که استحالات شيميايي را وارد طب کرده‌است. کشف‌هاي بسيار به رازي نسبت داده مي‌شود، از جمله آن‌ها مي‌توان به الکل، اسيد سولفوريک، اسيد کلريدريک، استات مس يا زنگار که در شست‌وشوي زخم‌ها مورد استفاده بود، اکسيد آرسنيک يا مرگ موش، اسيد سيتريک و داروهاي سمي آلکالوئيدي اشاره کرد. فيلسوفي که درون يک پزشک، پنهان بود رازي را مي‌توان برجسته‌ترين چهره خردگرايي و تجربه‌گرايي در فرهنگ ايراني دانست. وي در فلسفه به سقراط و افلاطون متمايل بود و تأثيراتي نيز از افکار هندي و مانوي در فلسفه او به چشم مي‌خورد. با اين حال عقايد خاص خود را داشت و هرگز تسليم افکار مشاهير نشد؛ بلکه اطلاعات پيشينيان را مورد مشاهده و تجربه قرار مي‌داد و سپس نظر و قضاوت خود را بيان مي‌کرد. در نظر او جهان جايگاه شر و رنج است؛ اما تنها راه نجات، عقل و فلسفه‌ است. در فلسفه اخلاق رازي مسئله لذت و رنج اهميت زيادي دارد؛ از ديد او لذت امري وجودي نيست، بلکه راحتي از رنج است و رنج نيز خروج از حالت طبيعي به‌وسيله امري اثرگذار است. در نتيجه اگر امري ضد آن تأثير کند و سبب خلاص شدن از رنج و بازگشت به حالت طبيعي شود، لذت ايجاد مي‌کند. او همچنين معتقد بود يک پزشک برجسته بايد فيلسوف نيز باشد. کدام دست نوشته هاي رازي براي مان به جا مانده است؟ ابوريحان بيروني در کتاب فهرست کتب رازي ۱۰ کتاب در رياضيات و نجوم، ۷ کتاب در تفسير و تلخيص و اختصار کتب فلسفي يا طبي ديگران، ۱۷ کتاب در علوم فلسفي و تخميني، ۶ کتاب در مافوق‌الطبيعه، ۱۴ کتاب در الهيات، ۲۲ کتاب در کيميا، ۲ کتاب در کفريات و ۱۰ کتاب در فنون مختلف را به رازي نسبت داده است که در نهايت مجموع آن‌ها ۱۸۴ جلد کتاب است. همچنين محمود نجم‌آبادي، استاد دانشگاه تهران نيز در کتابي به نام مولفات و مصنفات ابوبکر محمدبن زکرياي رازي که در سال ۱۳۳۹ نوشته شده،تعداد آثار رازي را ۲۷۱ اثر عنوان کرده است. کتاب‌هاي "الحاوي" ٬"الکناش‌ المنصوري"٬ "المرشد"٬ "من لايحضره الطبيب"٬ "الحدري و الحصه"٬ "دفع مضارالتغذيه" و "الابدال" از جمله مهم‌ترين آثار رازي به شمار مي‌آيند. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد

---

بازار

---