دستاوردهای ۱۷ ساله ایران در حوزه نانو

ايسنا/ پس از ۱۷ سال فعاليت در حوزه نانو فناوري در ايران، با ايجاد ۲۳۹ شرکت دانش‌بنيان در اين حوزه، ۶۴۷ محصول و تجهيزات اين شرکت‌ها موفق به کسب گواهينامه نانو مقياس شده‌اند، ضمن آنکه اين محصولات موفق به کسب بازارهاي ۴۵ کشور جهان شدند و همچنين محققان کشور در سال ۲۰۱۷ با انتشار تعداد ۹ هزار و ۴۸۹ مقاله در اين حوزه رتبه چهارم جهاني را از آن خود کردند. يک تا ۱۰۰ نانومتر حيطه‌اي است که فناوري نانو با آن سروکار دارد و به ما امکان مي‌دهد چيزهايي بسازيم که توقعات ما را برآوده کند؛ چرا که نانوتکنولوژي اين امکان را در اختيار ما قرار مي‌دهد تا بتوانيم به راحتي اتم‌ها و مولکول‌هاي تشکيل دهنده مواد را کنار هم قرار دهيم و آنها را به صورت منحصر به فرد کنترل کنيم. به‌کارگيري فناوري نانو در توليد محصولات مي‌تواند موجب بهبود خواص موجود محصولات يا توسعه محصولاتي با ويژگي‌هاي جديد شود و توسعه اين فناوري به اندازه‌اي است که امروزه فناوري نانو در تمام صنايع رسوخ پيدا کرده و با رشد و توسعه اين صنعت، شرکت‌هاي دانش‌بنيان در کشور شکل گرفته‌اند. در سال ۱۳۸۰ مطالعات راهبردي فناوري‌نانو در کشور آغاز و در سال ۱۳۸۲ ستاد ويژه توسعه فناوري نانو (INIC) تأسيس شد و اين ستاد سند راهبردي فناوري‌نانو را در مدت دو سال تهيه و به هيئت وزيران تسليم کرد. اين سند در سال ۱۳۸۴ توسط هيئت وزيران تصويب شد. در سال ۱۳۸۵ نيز سياست‌ها و راهبردهاي ارتقاء و توسعه فناوري نانو به تصويب رسيد. براي توسعه فناوري نانو اين ستاد کارگروه‌هاي مختلفي چون صنعت و بازار، توسعه فناوري، توسعه منابع انساني، زيرساخت‌هاي فناوري، ترويج و فرهنگ‌سازي، بين‌الملل و سياست‌گذاري و ارزيابي ايجاد شد. اکنون سند اول راهبردي اين فناوري از سوي اين ستاد اجرايي شده و سند دوم آن که اجراي آن تا افق ۱۴۰۴ ادامه دارد، در دستور کار قرار دارد؛ ضمن آنکه دستاوردهاي علمي و فناوري زيادي را در کارنامه خود به ثبت رسانده است. تعداد شرکت‌هاي دانش‌بنيان فعال در نانو در حال حاضر ۲۳۹ شرکت دانش بنيان در حوزه نانو فناوري شکل گرفته است؛ ۱۹۱ شرکت در توليد کالا و ۵۴ شرکت در حوزه توليد تجهيزات مرتبط با فناوري نانو فعال هستند. اين تعداد شرکت ۶۴۷ محصول مبتني بر فناوري نانو توليد کردند که ۴۳۴ کالا و ۲۱۳ تجهيز توليد شده داراي گواهينامه نانو مقياس هستند. از سوي ۲۳۹ شرکت در حوزه فناوري‌ نانو تعداد ۶۴۷ محصول نانو توليد و به بازار عرضه شده‌ و اين فناوران توانستند فناوري‌ نانو را در ۱۵ حوزه صنعتي وارد کنند. محصولات اين تعداد صنايع تا کنون به ۴۵ کشور جهان صادر شده است. ارزش فعاليت‌هاي اين شرکت‌ها در سال ۱۳۹۶ بالغ بر ۱۴۰۰ ميليارد تومان بوده که با رشد ۸۰ درصدي در سال ۹۷ به ۲۶۰۰ ميليارد تومان رسيد و پيش‌ بيني مي‌شود تا پايان اسفند ماه ۹۸ اين ميزان به مرز ۵ هزار ميليارد تومان رسيده باشد. گواهينامه‌اي براي شفافيت بازار نانو فناوري ستاد توسعه فناوري‌نانو نيز در راستاي ايجاد شفافيت بازار محصولات نانو و به‌ تبع آن ارتقاي کيفي اين محصولات و افزايش اعتماد مصرف‌کنندگان و نهايتا توسعه بازار مواد و محصولات نانو به محصولات حوزه‌ فناوري‌نانو تاييديه نانو مقياس اعطا مي‌کند. اين فرآيند از طريق واحد ارزيابي موسسه خدمات فناوري تا بازار (کريدور) انجام مي‌شود. بر اين اساس به محصولاتي که در حوزه فناوري نانو قرار مي‌گيرند، گواهينامه نانومقياس اعطا خواهد شد. اين گواهينامه‌ها با اعتبار يک‌ساله صادر شده و قابل تمديد است. همچنين در طول مدت اعتبار جهت اطمينان از ثبات مقياس و خواص محصول توليدي، بازرسي‌هاي دوره‌اي از شرکت انجام مي‌شود. فرايند بازرسي با بررسي مدارک و مستندات متقاضي آغاز شده و سپس با توجه به نوع محصول، دستورالعمل بازرسي و طراحي آزمون‌ها جهت بررسي به شرکت اعلام مي‌شود. با بازديد و نمونه‌برداري کارشناس از محل توليد و انجام آزمايش‌ها طبق طرح آزمون، گزارش فني واحد بازرسي مبني بر تأييد يا عدم‌تأييد نانومقياس محصول اعلام مي‌شود. نتايج اين گزارش پس از بررسي متخصصين اين حوزه و ارائه در شوراي راهبردي نانومقياس، به اطلاع متقاضي مي‌رسد. "ارائه درخواست و ارسال مستندات فني توسط متقاضي"، "تدوين طرح آزمون بازرسي و بررسي انطباق مستندات ارسالي"، "هماهنگي بازديد و نمونه‌برداري از فرايند توليد محصول"، "انجام تست‌ها طبق طرح آزمون و بررسي نتايج"، "ارائه گزارش بازرسي و بررسي نتايج در کميته تخصصي" و "اعطاي تاييديه نانومقياس به شرکت" مراحل ارزيابي و اعطا تاييديه نانومقياس به شمار مي‌رود. بر اساس آخرين آمارها در ميان حوزه‌هاي صنعتي، حوزه "عمران و ساختمان" با ۲۴ درصد بيشترين سهم را در دريافت گواهي نانومقياس دارد و حوزه‌هاي "کالاي خانگي" با ۱۴ درصد و "دارو و سلامت" با ۱۲ درصد در رده‌هاي بعدي قرار دارند. اين سه حوزه در مجموع نيمي از محصولات داراي گواهي نانومقياس را به خود اختصاص داده‌اند. در حوزه "ملزومات صنعتي" ۱۱، در حوزه "مواد اوليه" ۱۱، در حوزه "نساجي و پوشاک" ۱۱ و در حوزه "حمل و نقل" ۹ گواهينامه نانو مقياس صادر شده است. آمار کل محصولات داراي گواهي نانومقياس از سال ۱۳۷۸ تا کنون روند افزايش داشته و "کالاي نانومقياس" سهم بيشتري نسبت به "تجهيزات نانو" در دريافت اين گواهينامه دارد. تا پيش از سال ۱۳۹۴، تعداد تجهيزات نانومقياس بيشتر از کالاي نانومقياس در کشور بود که از اين سال، کالاي نانومقياس گوي سبقت را از تجهيزات نانومقياس ربود و با شيب قابل توجهي پيشي گرفت.