نتایج پژوهشی تازه: مارها برای دفاع از خود زهر تولید نمی‌کنند

زوميت/ نتايج پژوهشي جديد نشان مي‌دهد که برخلاف تصور رايج، مارها اغلب براي دفاع از خود زهر توليد نمي‌کنند. زهر مارها ازنظر ترکيب و اثرات در گونه‌هاي مختلف مار بسيار متفاوت است؛ به همين دليل توسعه‌ي درمان‌ براي آن دشوار است. مارها با دو هدف اصلي از زهر استفاده مي‌کنند. اول هنگام يافتن غذا است که زهر به مار کمک مي‌کند تا قبل از خوردن طعمه، بر آن غلبه کند. مورد دوم دفاع از خود دربرابر شکارچيان بالقوه است؛ به‌همين خاطر است که هرسال ميليون‌ها نفر به‌وسيله‌ي مارها گزيده مي‌شوند و حدود ۱۰۰ هزار نفر جان خود را از دست مي‌دهند. بسياري از مطالعات نشان داده‌اند که نياز به گرفتن شکار و خوردن آن، اغلب محرک تکامل زهر مارهاي مختلف بوده است. به‌عنوان مثال، بسياري از گونه‌ها داراي زهري هستند که به‌طور خاص براي گونه‌هاي اصلي مورد شکار آن‌ها، کشنده است. از طرف ديگر، دانشمندان دانش کمي درمورد نقش انتخاب طبيعي روي تکامل زهر درزمينه‌ي دفاع از خود دارند. مار زنگي پشت‌ الماسي غربي مار زنگي پشت‌الماسي غربي (Crotalus atrox) در وضعيت دفاعي اگر تابه‌حال به‌وسيله‌ي زنبور نيش خورده باشيد، مي‌دانيد که نيش تقريبا بالافاصله صدمه مي‌زند و درد به سرعت به اوج خود مي‌رسد. اگر فکر مي‌کنيد نيش زنبور مسئله‌ي مهمي نيست، پيامدهاي نيش خوردن به‌وسيله‌ي يک شيرماهي را در نظر بگيريد. در اين جا، شدت درد بسيار بيشتر است اما آغاز درد نيز سريع است. اين مسئله ازنظر بيولوژيکي معقول است. عملکرد زهر دفاعي ترساندن و عقب راندن يک حمله‌ي شکارگرانه است و درد يک بازدارنده‌ي همگاني است. اگر محرک تکامل زهر مار، دفاع از خود بود، مي‌توانستيم انتظار داشته باشيم که همين الگو را ببينيم؛ تقريبا دردي فوري که به اندازه‌اي شديد باشد که بازدارنده باشد. اما آيا واقعا چنين است؟ اغلب درد شديدي در گزش مارها وجود دارد اما درمورد زماني‌بندي توسعه‌ي درد اطلاعات کمي وجود دارد. اگر درد مدت زمان طولاني پس از گزيدگي رخ دهد، ممکن است يکي از عوارض جانبي ديگر سم مانند آسيب بافت باشد. ارگانيسم ايده‌ال براي آزمايش اين ايده، گونه‌اي است که به‌طور معمول درمعرض گزش انواع مختلفي از مارها قرار مي‌گيرد و قادر است اثرات آن را توصيف کند. اين ارگانيسم مدل انسان خردمند (Homo sapiens) است؛ مخصوصا نگهدارندگان مارها و پژوهشگراني که روي اين گروه از موجودات کار مي‌کنند. هري وارد-اسميت، پژوهشگر دانشگاه بنگور در بريتانيا سراغ اين جمعيت آمد که تجربه‌ي مارگزيدگي زيادي دارد و با استفاده از پرسش‌نامه‌هايي از آن‌ها درمورد مارگزيدگي‌هاي گذشته و خصوصا نحوه‌ي توسعه درد پس از گزش سؤال کرد. براي کساني که با مارها کار مي‌کنند، مارگزيدگي اتفاقي عادي است اما به‌نظر مي‌رسد که در بيشتر مارها زهر به‌منظور دفاع از خود تکامل نيافته باشد از پاسخ‌دهندگان خواسته شد تا سطح درد خود را طي مدت زمان يک تا ۵ دقيقه پس از گزش، براساس مقياس صفر تا ۱۰ گزارش کنند و بگويند حداکثر درد در چه زماني رخ داده است. تمرکز اين مطالعه به‌جاي شدت درد، روي زمان‌بندي پيشرفت درد بود. علت آن بود که درحالي‌که شدت درد تجربه‌شده به‌ميزان زيادي بين افراد متفاوت است، زمان توسعه‌ي درد بايد در ميان آن‌ها يکنواخت‌تر باشد. افراد مختلف ممکن است نيش زنبور را مزاحمتي جزئي يا موضوعي تحمل‌ناپذير درنظر بگيرند اما همه با اين مسئله موافقند که درد حاصل‌از نيش زنبور بالافاصله شروع مي‌شود. در اين نظرسنجي، ۳۶۸ نفر شرکت داشتند که درمجموع ۵۸۴ بار به‌وسيله‌ي ۱۹۲ گونه مار مختلف گزيده شده بودند. متداول‌ترين تجربه، سطوح نسبتا پايين درد پس از گزيدگي طي ۵ دقيقه اول بود؛ زماني‌که درد ممکن است يک شکارچي را به موقع دور کند تا مار بتواند فرار کند. درد شديدتر اغلب بعدتر مي‌آمد. کمتر از ۱۵ درصد از موارد منجر به دردي شده بود که طي ۵ دقيقه‌ي اول، ناتوان‌کننده بود و حدود ۵۵ درصد از موارد هرگز به چنين سطحي نرسيده بودند. اين نتايج به‌طور محکمي نشان مي‌دهد که نيروي محرکه‌ي تکامل زهر مارها دفاع از خود نبوده است. پژوهشگران همچنين در رابطه‌با وجود زهرهايي که موجب آغاز سريع درد مي‌شدند، درخت تکاملي گونه‌هاي مار را بررسي کردند. آن‌ها دريافتند که در چندين مورد، زهرهايي که موجب درد سريع مي‌شدند، تکامل پيدا کرده ولي معمولا به‌سرعت دوباره در جريان تکامل مار از دست رفته بودند. اين مسئله نيز نشان مي‌دهد که زهر در مارها به‌عنوان پاسخي به نياز براي دفع شکارچيانِ بالقوه، تکامل نيافته است. مار سر نيزه اي برزيلي بعضي از مارهاي سمي مانند اين مار سر نيزه‌اي برزيلي (Bothrops moojeni) سمومي دارند که عملکرد اصلي آن ايجاد درد است استثناهايي نيز وجود دارد. براي مثال برخي از مارهاي مرجاني و افعي‌هاي گودال به‌طور خاص حاوي سمومي هستند که موجب ايجاد درد شديد مي‌شود. کبراي تُف‌انداز براي استفاده از زهر دفاعي داراي سازگاري‌هاي رفتاري منحصربه‌فردي است و زهر اين مار هنگام تماس با چشم موجب درد شديدي مي‌شود. کساني که از وجود مارهاي سمي خطرناک احساس خطر مي‌کند، مي‌توانند به‌راحتي استراحت کنند. به‌طور کلي، هدف آن ما نيستيم. #باهم_شکستش_مي‌دهيم ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد