چگونه می‌توان فلزهای گران‌بها را از وسایل موجود در خانه استخراج کرد؟

از ميان تلفن‌هاي هوشمند و زباله‌هاي الکترونيکي، حتي مي‌توان به طلا رسيد عده‌اي معتقدند باتوجه به بحران کوويد ۱۹، مي‌توان از منابع ارزشمند فلزات استفاده کرد و به‌جاي استخراج مواد خام جديد از زمين در مناطق شهري به جستجوي آن‌ها پرداخت. با يافتن مواد مخفي در دستگاه‌هاي قديمي، شايد ديگر نيازي به استخراج مواد خام جديد نباشد و امکان بازيافت و استفاده‌ي مجدد از آن‌ها وجود داشته باشد. جيمز هورن، مدير پروژه‌ي انجمن WEEE، سازمان بازيافت اتحاديه‌ي اروپا مي‌گويد: با افزايش بازدهي و کاهش هزينه‌ي بازيافت و افزايش آگاهي مصرف‌کنندگان نسبت به دفع صحيح زباله‌ها، استخراج از معادن شهري به‌تدريج به گزينه‌اي پايدار تبديل خواهد شد. براي مثال، مدال‌هاي المپيک توکيو را در نظر بگيريد که انتظار مي‌رود تا تابستان ۲۰۲۱ به تعويق بيفتد. بين آوريل ۲۰۱۷ و مارس ۲۰۱۹، فلزهاي بيش از شش ميليون تلفن همراه جمع‌آوري شدند و تقريبا ۷۲ ميليون تن ضايعات الکترونيکي از دستگاه‌هاي تلفن همراه داوطلبان سراسر جهان براي توليد تقريبا ۵۰۰۰ مدال طلا، نقره و برنز به کار رفتند. معدن‌کاوي و استخراج شهري، مي‌تواند به ساخت آينده‌اي پايدارتر کمک کند و در عين حال وابستگي به استخراج فلز از معادن را به نصف کاهش دهد. سال‌ها است انسان با استخراج معادن، مصرف بي‌رويه و توليد زباله در حال اتمام منابع غيرتجديدپذير زمين است. طبق برخي تخمين‌ها، در صورتي که مصرف منابع کل جمعيت ۷/۸ ميلياردي زمين به‌اندازه‌ي اروپايي‌ها باشد، نياز به زميني ۲/۸ برابر اندازه‌ي فعلي خواهد بود. اگر مصرف کل دنيا مانند سبک زندگي آمريکايي باشد، نياز به زميني پنج برابر اندازه‌ي فعلي خواهد بود. استخراج بي‌رويه‌ي منابع، آسيب‌هاي جبران‌ناپذيري را به محيط زيست خواهد زد. به نقل از سازمان ملل، صنعت استخراج و معادن، عامل اصلي نيمي از نشر کربني سراسر دنيا و بيش از ۹۰ درصد نابودي تنوع زيستي هستند. استخراج منابع در طول پنجاه سال گذشته سه برابر شده است. امروزه يافتن بسياري از منابع دشوارتر و پرهزينه‌تر از گذشته شده است و هزينه‌هاي زيست‌محيطي استخراج هم افزايش يافته‌اند.

مردم در سراسر ژاپن، دستگاه‌هاي الکترونيکي قديمي خود را براي تهيه‌ي ۵۰۰۰ مدال طلا، نقره و برنز بازي‌هاي المپيک اهدا کردند هورن مي‌گويد معادن شهري صرفا شامل وسايل الکترونيکي نمي‌شوند بلکه به‌طور کلي هر کالاي بدون استفاده‌‌اي در انبارها، فروشگاه‌ها، سازمان‌ها، خانه‌ها را مي‌توان در اين دسته قرار داد؛ اما آيا تا امروز تمام موارد مورد نياز استخراج شده‌اند؟ و آيا معادن شهري براي جبران استخراج سنتي کافي هستند؟ ضايعات الکترونيکي و برقي يکي از مهم‌ترين منابع معدني است زيرا تلفن‌هاي قديمي، لپ‌تاپ‌ها، کالاهاي آشپزخانه، تلويزيون‌ها و ديگر دستگاه‌ها، فلزهاي ارزشمندي مثل طلا، نقره، پالاديوم و مس را در خود دارند و از اين فلزها حتي مي‌توان براي توليد دستگاه‌هاي جديد الکترونيکي استفاده کرد. سالانه در سراسر جهان، نزديک به ۵۰ ميليون تن ضايعات الکترونيکي توليد مي‌شود.

 اين مقدار برابر با ۶۰۰۰ برج ايفل است و هر سال ۳ الي ۴ درصد رشد مي‌کند. آسيا با آمار ۱۸ ميليون تن ضايعات در سال ۲۰۱۶، توليدکننده‌ي بيشترين ميزان ضايعات الکترونيکي بود درحالي‌که آمار ضايعات آمريکا ۱۱/۳ ميليون تن، آفريقا ۲/۲ ميليون تن و اقيانوسيه ۰.۷ ميليون تن بود. اقيانوسيه با اينکه کمترين حجم ضايعات الکترونيکي را دارد، بزرگ‌ترين توليدکننده‌ي ضايعات به ازاي هر شهروند به شمار مي‌رود. به‌طوري‌که هر شهروند اقيانوسيه ۱۷/۳ کيلوگرم ضايعات الکترونيکي توليد مي‌کند درحالي‌که هر آفريقايي به‌طور ميانگين ۱/۶ کيلوگرم زباله‌ي الکترونيکي توليد مي‌کند. اروپا با توليد سالانه ۱۲/۳ ميليون تن ضايعات باتري و قطعات الکترونيکي، دومين توليدکننده‌ي بزرگ ضايعات الکترونيکي است. در ميان اين ضايعات تقريبا ۳۳۰ هزار تن مس و ۳۱ تن طلا وجود دارد. ازآنجاکه کاربرد اين فلزات در دستگاه‌هاي قديمي‌تر بيشتر بوده است، فلزات به‌دست‌آمده از اين دستگاه‌ها براي توليد ۱۴/۳ ميليون تن قطعه‌ي الکترونيکي و باتري جديد کافي خواهد بود. طبق تخمين‌ها، سالانه براي توليد قطعات الکترونيکي جديد در اروپا به ۲/۹ ميليون تن پلاستيک، ۲۷۰ هزار تن مس، ۳۵۰۰ تن کبالت و ۲۶ تن طلا نياز است. درنتيجه مي‌توان به‌جاي استخراج مواد معدني از زمين و آسيب به محيط زيست، از مواد معدني و ضايعات موجود دوباره استفاده کرد. Umicore يکي از شرکت‌هايي است که به‌دنبال محقق کردن اين رويا است، اين شرکت سابق استخراج در بلژيک امروزه به يکي از بزرگ‌ترين شرکت‌هاي بازيافت در سراسر جهان تبديل شده است. هدف اين شرکت، توسعه‌ي بازار معادن شهري است و تمرکز اصلي آن بر باتري‌ها از جمله باتري وسايل برقي و استخراج مس، نيکل و کبالت از اين وسايل است. به گفته‌ي مارجلين اسکيرز، سخنگوي Umicore: مي‌توان فلزها را بدون از دست دادن خواص، بي‌نهايت بار بازيافت کرد. همچنين مي‌توان آن‌ها را به فروش رساند يا از آن‌ها در باتري‌هاي جديد استفاده کرد.

اروپا يکي از بزرگ‌ترين توليدکنندگان ضايعات الکترونيکي است. در اين ضايعات، فلز کافي براي توليد دستگاه‌هاي جديد الکترونيکي وجود دارد Umicore آمار بازيافت سالانه‌ي خود را اعلام نکرده است اما مدعي است: ما ظرفيت بازيافت ۷۰۰۰ تن باتري را داريم که برابر با ۲۵۰ ميليون باتري تلفن همراه، دو ميليون باتري دوچرخه‌ي الکتريکي يا ۳۵ هزار باتري وسايل برقي است. کبالت يکي از فلزهاي پرتقاضا در شرايط فعلي است که يکي از عناصر ضروري براي توليد باتري‌هاي ليتيوم يوني تلفن‌هاي هوشمند و خودروهاي برقي است. قيمت کبالت بين سال‌هاي ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۸ با افزايش ۳۰۰ درصدي روبه‌رو بود. با اين حال، بيش از ۶۰ درصد از کبالت دنيا از جمهوري دموکراتيک کنگو تأمين مي‌شود. صنعت معدن در اين کشور با نيروي کار کودک و نابودي محيط زيست گره خورده است. درنتيجه بازيافت باتري‌هاي موجود مي‌تواند نقشي حياتي را در منابع پايدار کبالت ايفا کند. به گفته‌ي اسچيرز، از طريق بازيافت دستگاه‌هاي قابل‌حمل قديمي شهروندان اروپايي در طول ۲۰ سال گذشته، مي‌توان کبالت کافي براي توليد حداقل ده ميليون وسيله‌ي برقي را تأمين کرد. به گفته‌ي Umicore، از يک تن باتري تلفن همراه، مي‌توان به ۱۳۵ تا ۲۴۰ کيلوگرم کبالت رسيد. البته ميزان کبالت به نسل تلفن همراه هم بستگي دارد و تلفن‌هاي هوشمند کبالت بيشتري دارند. به گفته‌ي اين شرکت همچنين مي‌توان ۷۰ کيلوگرم مس و ۱۵ کيلوگرم ليتيوم را از همين حجم تلفن همراه بازيابي کرد. حتي مي‌توان از قطعات الکترونيکي موجود در يک تن تلفن همراه به ۱ کيلوگرم نقره و ۲۳۵ گرم طلا رسيد. اين آمار را مي‌توان با استخراج سنتي مقايسه کرد که در هر تن سنگ فلز تنها ۱۰۰ گرم نقره و ۲ الي ۵ گرم طلا پيدا مي‌شود.

استخراج فلزهايي مثل کبالت از زمين، کار خطرناک و کثيفي است و اغلب در کشورهاي توسعه‌نيافته انجام مي‌شود به اين ترتيب، معدن‌هاي شهري مي‌توانند بسيار غني‌تر و با ارزش‌تر از معدن‌هاي فلزي سنتي باشند. به نقل از Sintef، مؤسسه‌ي پژوهشي نروژي، انرژي موردنياز بازيافت فلزها، ۱۷ برابر کمتر از انرژي لازم براي استخراج مواد خام آن‌ها است. طبق يافته‌ها هزينه‌ي استخراج مس و طلا از تلويزيون‌هاي قديمي در چين، بسيار کمتر از هزينه‌ي استخراج اين فلزها از معدن است. ديدگاه‌هاي فوق، در حد تئوري هستند. به گفته‌ي هورن: در عمل هنوز با دستيابي به اين اهداف فاصله داريم. در درجه‌ي اول کل ضايعات الکترونيکي بازيافت نمي‌شوند، در حال حاضر نرخ بازيافت در اروپا تنها ۳۵ درصد است. در درجه‌ي دوم، به دليل فرايند‌هاي موجود پالايش، کل عناصر بازيافت نمي‌شوند. براي مثال، نسبت بازيافت فلزهاي ارزشمند موجود در ضايعات الکترونيکي اروپا در سال ۲۰۱۴، تنها يک درصد بود. انرژي مورد نياز براي بازيافت فلزها، ۱۷ برابر کمتر از انرژي مورد نياز براي استخراج آن‌ها از معادن است

اروپا اميدوار است آمار استخراج فلزهاي شهري را افزايش دهد و تا سال ۲۰۲۰ به ۵ درصد و تا ۲۰۳۰ به ۳۰ درصد برسد. به گفته‌ي هورن: «حتي اگر به اهدافمان برسيم، هنوز با تأمين مقادير مورد تقاضا فاصله داريم.» چالش ديگر، دستيابي به سنگ‌هاي معدن فلزي در معادن شهري است. بسياري از دستگاه‌ها، کابل‌ها، شارژرها و مبدل‌هايي که بخش زيادي از معادن شهري را تشکيل مي‌دهند به شکل مناسبي جمع‌آوري نشده‌اند و بسيار پراکنده و حتي مخفي هستند و دسترسي به آن‌ها دشوار است. چالش اصلي بازيافت مواد ارزشمند، استخراج نيست بلکه مهندسي شيميايي پيچيده و سطح سواد است. به‌گفته‌ي آنا ماريا مارتينز، کارشناس توليد و پردازش فلزها در استينف: طبق گزارش‌ها، در حال حاضر يک سوم از ضايعات الکترونيکي اروپا به شکلي مناسب جداسازي و مديريت شده است. ديگر سازمان‌هاي ثبت‌نشده هم براي جمع‌آوري و پالايش مناسب اين فلزها اقدام کرده‌اند. گرچه برخي سازمان‌ها هم به شکلي نامناسب يا غيرقانوني به استخراج و پالايش اين فلزها پرداخته‌اند.

مي‌توان بدون نياز به استخراج از معادن، از دستگاه‌هاي الکترونيکي قديمي براي توليد دستگاه‌هاي جديد استفاده کرد به گفته‌ي مارتينز، يکي از موانع بر سر اين پروژه، ناآگاهي مصرف‌کننده است. بسياري از افراد، وسايل الکترونيکي قديمي خود را نگه مي‌دارند، به اميد روزي که دوباره از آن‌ها استفاده کنند اما اين اتفاق هرگز نمي‌افتد. طبق پژوهش انجمن سلطنتي شيمي روي خانوارهاي بريتانيا، بيش از نيمي از دستگاه‌هاي الکترونيکي بي‌استفاده در خانه‌ها تلنبار شده‌اند. در مجموع مي‌توان تخمين زد تقريبا ۴۰ ميليون گجت بي‌استفاده در خانه‌ها وجود داشته باشد. طبق تخمين‌هاي انجمن WEEE‌ (ضايعات الکترونيکي)، ميانگين دستگاه‌هاي الکترونيکي هر خانه‌ي اروپايي (ضايعات و دستگاه‌هاي مفيد)، در مجموع به ۲۴۸ کيلوگرم مي‌رسد که ۱۷ کيلوگرم آن را باتري تشکيل مي‌دهد. طرح‌هايي مثل بازيافت حاشيه‌هاي خيابان يا بازگشت به خرده‌فروش‌ها، از طرح‌هاي WEEE در اروپا هستند؛ اما به گفته‌ي مارتينز: «با اين حال اين طرح‌ها براي بازيافت محصولات خانوارها کافي نيستند.» از طرفي ايالات متحده، هيچ قانون ملي را براي مديريت ضايعات الکترونيکي تصويب نکرده است و اين کار را برعهده‌ي ايالت‌ها گذاشته است. تنها ۲۵ ايالت به قانون‌گذاري براي ضايعات الکترونيکي پرداخته‌اند که کاليفرنيا از ميان آن‌ها پيشتاز است. اسچيرز از شرکت يوميکور معتقد است کليد اصلي، روش جمع‌آوري مناسب است. او مي‌افزايد: بخش زيادي از دستگاه‌هاي الکترونيکي قابل حملي مثل تلفن‌هاي همراه، در کشوي ميز خانه‌ها مي‌مانند. چالش اصلي، تشويق افراد براي بازيافت اين دستگاه‌ها است؛ بنابراين جمع‌آوري، چالش اصلي در اين راه است.» بااين‌حال، روش ديگر کاهش استخراج، در درجه‌ي اول، مصرف کمتر است. به گفته‌ي هورن: مسئله‌ي افزايش بازيافت به اين سادگي نيست. مواد خام هم بايد در بسياري از نقاط به شکلي بهينه مصرف شوند. براي مثال، از طريق افزايش طول عمر محصول، تغيير نگرش مصرف‌کننده نسبت به مالکيت و مصرف، تکامل روش‌هاي توليد و خرده‌فروشي و همچنين سهولت استفاده‌ي مجدد مي‌توان به اين هدف دست پيدا کرد. حتي طرح‌هاي غيرمرتبط با معدن مثل طرح تعمير اتحاديه‌ي اروپا هم مي‌توانند مفيد واقع شوند. طبق اين طرح، توليدکنندگان بايد دستگاه‌ها و قطعاتي با طول عمر بيشتر توليد کنند. در حال حاضر، دستگاه‌هاي بي‌استفاده صرفا دور انداخته مي‌شوند و در زباله‌دان‌ها يا جعبه‌هايي در گاراژ‌ها و گوشه‌ کنارهاي خانه‌ها رها مي‌شوند. به گفته‌ي مارتينز: «اگر معدن‌ها در چين يا آفريقا باشند، قيمت بازار مواد اوليه بسيار ارزان مي‌شود.» اما سؤال اصلي اين است که خريد کالاي ارزان با آثار زيست محيطي و انساني مخرب چه پيامدهايي دارد و آيا مردم تمايلي به کاهش، استفاده‌ي مجدد يا بازيافت کالاهاي خود دارند؟ حالا زمان مناسبي براي ارزيابي مجدد کالاها، ضايعات الکترونيکي و کاهش مصرف، استفاده‌ي مجدد يا بازيافت آن‌ها در خانه‌هايتان است. مي‌توانيد در خانه‌ي خود تعداد زيادي از عناصر جدول تناوبي را پيدا کنيد. #باهم_شکستش_مي‌دهيم ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد

---

بازار

---