نشانه‌های آشکار از تولد یک سیاره در منظومه‌ای دوردست

بيگ بنگ/ داده‌هاي تلسکوپ بسيار بزرگ(VLT) در رصدخانه‌ جنوبي اروپا، نشانه‌هاي واضحي از تشکيل يک سامانۀ سياره‌اي را آشکار ساخت. ستارۀ جوان “اي‌بي ارابه‌ران”(AB Aurigae) با قرصي انبوه از گاز و غبار احاطه شده که در آن يک ساختار “مارپيچي” وجود دارد که مي‌تواند نشان‌دهندۀ حضور يک سيارۀ در حال تشکيل باشد. اين ويژگيِ ديده شده مي‌تواند نخستين شواهد سرراست از به تولد يک سيارۀ نوزاد باشد. آنتوني بوکالتي، سرپرست اين پژوهش از دانشگاه پي‌اس‌ال فرانسه مي‌گويد: «هزاران سياره فراخورشيدي تاکنون شناسايي شده‌اند، اما دانش ما از چگونگي پيدايش آنها اندک است.» اخترشناسان مي‌دانند که سياره‌ها در قرص‌هاي پرغبار پيرامون ستارگان جواني مانند اي‌بي ارابه‌ران، و با انباشته و توده شدن گاز و غبار در آنها ساخته مي‌شوند. اين يافته‌هاي جديد سرنخ‌هايي کليدي براي شناخت بهتر اين فرآيند، به دانشمندان مي‌دهد. بوکالتي مي‌گويد: «ما نياز داريم سامانه‌هاي بسيار جوان را رصد کنيم تا بتوانيم واقعا لحظه‌اي که سياره‌ها دارند پديد مي‌آيند را ثبت کنيم.» ولي اخترشناسان تاکنون نتوانسته بودند تصاويري به اندازۀ کافي دقيق و ژرف از اين قرص‌هاي جوان بگيرند تا چنين “پيچشي” از نحوۀ ساخته شدن يک “سياره نوزاد” را مشاهده نماييم. زوم به اين ستاره را در ويدئوي زير مشاهده کنيد: در اين تصاوير جديد، مارپيچ خيره‌کننده‌اي از گاز و غبار را در اطراف “اي‌بي ارابه‌ران” مي‌بينيم، ستاره‌اي که ۵۲۰ سال نوري از زمين فاصله دارد و در راستاي صورت فلکي ارابه‌ران جاي دارد. مارپيچ‌هايي از اين دست نشانۀ وجود سياره‌هاي تازه متولد شده هستند که به گازها “لگد” مي‌زنند و به گفتۀ “امانوئل دي فولکو” از آزمايشگاه اخترفيزيک بوردو (ال‌اي‌بي) در فرانسه: «آشفتگي‌هايي به شکل يک موج در قرص پديد مي‌آورند، چيزي مانند ردي که پشت ِ يک قايق روي درياچه باقي مي‌ماند.» با گردش سياره به دور ستاره‌ مرکزي، اين موج هم شکل يک بازوي مارپيچي را به خود مي‌گيرد. “پيچش” بسيار روشن زردرنگ که نزديک مرکزِ اين عکس تازه‌ي اي‌بي ارابه‌ران ديده شده و فاصله‌اي هم‌ارز نپتون تا خورشيد با ستاره‌ي مرکزي دارد، يکي از همين جاهاي آشفته است که به باور گروه اخترشناسان، سياره‌اي دارد در آن به دنيا مي‌آيد. esoaچند سال پيش هم آرايه تلسکوپ ميلي‌متري بزرگ آتاکاما(ALMA) رصدهايي از اين سامانه انجام داده بود که نخستين نشانه‌هاي فرآيندِ در دستِ انجامِ سياره‌زايي را در آن نشان مي‌داد. دانشمندان در عکس‌هاي آلما دو بازوي مارپيچي از گاز را نزديک ستاره، در بخش دروني قرص يافتند. سپس در سال ۲۰۱۹ و اوايل ۲۰۲۰، بوکالتي و گروهي از اخترشناسان از فرانسه، تايوان، آمريکا و بلژيک برنامه‌اي ريختند تا با دستگاه اسفير(SPHERE) در تلسکوپ وي‌ال‌تي تصوير دقيق‌تري از اين ستاره بگيرند. تصاوير دستگاه اسفير عميق‌ترين نماهايي‌ است که تاکنون از اين سامانه‌ ثبت شده است. تصويري که چند سال پيش از سامانه‌ اي‌بي ارابه‌ران ثبت شده بود و نخستين نشانه‌هاي فرآيند ِ سياره‌زايي را در آن نشان مي‌داد. اخترشناسان با بهره از سامانۀ نيرومند تصويربرداري اسفير توانستند نورهاي کم‌جان‌تري که از دانه‌هاي کوچک غبار مي‌آمد و پرتوهايي که از قرص دروني منتشر مي‌شد را ببينند. آنها وجود بازوهاي مارپيچي که نخستين‌بار آلما ديده بود را تاييد کردند و يک ساختار شگفت‌انگيز ديگر را هم در آن ديدند، يک “پيچش” که نشان مي‌داد سياره‌اي آنجا دارد درون قرص ساخته مي‌شود. محقق “آنه دوتري” مي‌گويد: «اين پيچش در برخي از مدل‌هاي نظريِ سياره‌زايي پيش‌بيني شده بود. اين پيچش نمايانگر نقطۀ پيوند دو مارپيچ است- مارپيچي که دارد رو به درون مدار سياره مي‌آيد، و مارپيچي که دارد رو به بيرون گسترده مي‌شود و هر دو دارند در نقطۀ شکل‌گيري سياره به هم مي‌پيوندند. اين دو مارپيچ به گاز و غبار اجازه مي‌دهند تا از قرص به سياره، افزوده شده و باعث رشد آن شود.» بوکالتي اميدوار است تلسکوپ ۳۹ متري آيندۀ رصدخانه‌ جنوبي اروپا با نام “تلسکوپ فوق بزرگ” (ELT) به آنها کمک کند تا بتوانند چگونگي ديناميک گاز در پيدايش سياره‌ها را به طور مستقيم و دقيق‌تري ببينند. جزئيات بيشتر اين پژوهش در نشريۀ Astronomy & Astrophysics منتشر شده است.

به پيج اينستاگرامي «آخرين خبر» بپيونديد

instagram.com/akharinkhabar