نگاهي به 6 نوع کروز دريايي ساخت ايران

باشگاه خبرنگاران/ سخنان روزهاي اخير سردار تنگسيري جانشين فرمانده نيروي دريايي سپاه درباره نصب موفق موشک هاي کروز «قادر» بر روي شناورهاي تندر ندسا، بار ديگر نشان داد قدرت موشکي نيروهاي مسلح کشورمان از رشد و قدرت فزاينده اي برخوردار است. به گفته دريادار تنگسيري بالگردهاي MIL17 سپاه نيز هم اکنون به موشک‌هاي کروز 120 کيلومتري «نور» و بالگردهاي کوچک 206 نيز به موشک هاي کروز برد کوتاه «نصر» مجهز شده‌اند. اما متخصان دفاعي ايران تاکنون چه نوع موشک هاي کروز دريايي را ساخته و آماده مقابله با دشمن کرده اند؟ در پاسخ ابتدا بايد اشاره کرد که بسياري از موشک‎هاي هوا به سطح و سطح به سطح ساخته شده در واقع هواپيمايي با يک سرجنگي هستند زيرا پيکربندي آنها شباهت زيادي به هواپيما دارد. وجود بال به صورت ثابت يا باز شونده، پيشران هواتنفسي از نوع توربوجت يا توربوفن و از همه مهم‎تر نحوه پرواز غير بالستيک و يا کاملاً مشابه هواپيما از شاخصه‎هاي مشترک اغلب اين موشک‎ها است. اما اصلي‎ترين مشخصه اين نوع موشک‎ها پرواز در ارتفاع بسيار نزديک به سطح زمين و عموماً کمتر از 30 متري در فاز پيمايشي (کروز) از مراحل حرکت آن است که بخش بسيار زيادي از زمان پرواز آنها را شامل مي‎شود از اين رو اين موشک‎ها به نام کروز شناخته شدند بر خلاف تصور نادرستي که اين واژه را به قابليت هدايت در موشک نسبت مي‎دهد. اغلب موشک‎هاي کروز ساخته شده داراي سرعت‎هاي کمتر از صوت هستند اما برخي نمونه‎هاي جديد در بخش نهايي پرواز (فاز ترمينال) به سرعت مافوق رسيده و برخي نيز از ابتداي پرواز، سريع‎تر از صوت حرکت مي‎کنند. موشک‎هاي کروز از هواپيما، پرتابگر زميني، کشتي و زيردريايي شليک مي‎شوند و انواع مختلف آنها براي حمله به رادارها، کشتي‎ها و اهداف زميني توسعه يافته‎اند. برد نمونه‎هاي مختلف ساخته شده اين نوع موشک‎ها از چند ده کيلومتر تا چند هزار کيلومتر است. برخي از مهم‎ترين اجزاء مشترک همه اين موشک‎ها شامل پيشران راکتي براي نمونه‎هاي برد کوتاه تا متوسط و موتور جت براي نمونه‎هاي دوربرد، خلبان خودکار، ارتفاع‎سنج (براي اندازه‎گيري ارتفاع از سطح آب و پرواز در نزديکي آن) و جستجوگر هدف که عموماً از نوع راداري، تصويري يا حرارتي است. پس از جنگ تحميلي 8 ساله عراق عليه کشورمان و مشاهده عملکرد موشک‎هايي همچون هارپون در اختيار نيروي دريايي ارتش ايران، موشک فرانسوي اگزوست در اختيار عراق و نيز استفاده از موشک کرم ابريشم توسط هر دو طرف، سرمايه‎گذاري قابل توجهي در وزارت دفاع و پشتيباني نيروهاي مسلح براي طراحي، ساخت و توليد موشک‎هاي ضد کشتي با بردهاي متنوع خصوصاً انواع کروز که قابليت شليک از سه دسته اصلي پرتابگرها يعني شناورها، هواگردها و سکوهاي زميني را داشته باشند صورت گرفت. در اين گزارش به معرفي 6 نوع از موشک‎هاي ضد کشتي ساخت کشورمان مي‎پردازيم که همه آنها عملکرد کروز دارند هر چند برخي از منابع بين المللي، بيشتر بودن برد موشک از 50 کيلومتر را شرط نامگذاري آن به عنوان کروز مي‎دانند. کوثر اين موشک به عنوان يک سلاح ضد کشتي با پيشرانه راکتي سوخت جامد، سبک و برد کوتاه ساخته شده است. 3 گونه مختلف اين موشک دستکم در دو مؤلفه وزن و برد با هم تفاوت‎هاي محسوسي دارند. نمونه آخر يعني کوثر-3 با وزن 120 کيلوگرم و برد 25 کيلومتر داراي سر جنگي به جرم 29 کيلوگرم بوده و به سرعتي نزديک به 0.8 سرعت صوت مي‎رسد. موشک کروز ضد کشتي کوثر بنا بر اطلاعات منتشر شده يکي از 3 گونه موشک کوثر داراي جستجوگر اپتيکي و يک نمونه هم از نوع راداري است. اين موشک سبک با نصب روي قايق‎هاي تندرو از جمله ذوالفقار (IPS-18) و ساير شناورهاي تندرو نقش مهمي در افزايش توان تهاجمي آنها ايفا نموده است. همچنين بالگرد شاهد285 و پهپاد تهاجمي کرار نيز هر يک با دو فروند از اين موشک مشاهده شده‎اند. تصوير زير نيز که مربوط به رزمايشي دريايي در چندين سال قبل است به سکوي ساحلي موشک کوثر نسبت داده مي‎شد اما پس از رونمايي از موشک ظفر ابهاماتي در اين زمينه ايجاد شد. ظفر موشک کروز ظفر که در سال 1391 معرفي شد به طور کلي شباهت شکلي و ابعادي به موشک‎هاي کوثر دارد خصوصاً تصوير قبلي بيشتر مشابه موشک ظفر است تا نمونه‎هاي نمايش داده شده از کوثر. در هر صورت با مقايسه تصاوير ظفر با کوثر مي‎توان نتيجه گرفت در مقايسه با کوثر، طول ظفر بيشتر بوده، بال‎هاي آن به عقب بدنه نزديک‎تر هستند و ضمن تغيير شکل بال و حفظ حدود اندازه دهانه بال، مساحت آن افزايش يافته است. اين تغييرات مي‎تواند نشانه افزايش وزن ظفر نسبت به کوثر باشد. اين وزن بيشتر احتمالاً صرف افزايش وزن سرجنگي و شايد هم پيشران شده باشد. موشک کروز ضد کشتي ظفر اين فرضيات با توجه به معرفي شدن ظفر به عنوان موشکي با قدرت تخريب بالا تقويت مي‎شود. همچنين در زمان رونمايي اعلام شد موشک کروز ضد کشتي ظفر کوتاه‎برد، داراي جستجوگر راداري، وزن کم، دقت بالا و مقاوم در برابر جنگ الکترونيک بوده، توانايي پرواز در ارتفاع بسيار پائين را داشته و براي انهدام اهداف کوچک و متوسط طراحي شده است. اين موشک نيز قابل نصب بر روي شناورهاي سبک و تندرو بوده و همانطور که اشاره شد احتمالاً داراي قدرت تخريب بالاتر و تا حدودي برد بيشتر نسبت به آخرين نسل از موشک کوثر است. ارزيابي کارشناسان خارجي براي موشک‎هايي در رده ظفر و کوثر نشان مي‎دهد به دليل ابعاد کوچک و سرعت نسبتاً بالا اين موشک‎ها اهداف دشواري براي سامانه‎هاي دفاعي ناوهاي مورد حمله خواهند بود. شليک موشک ظفر از قايق تندرو ذوالفقار؛ رادار هدفيابي روي دکل شناور قابل مشاهده است نصر موشک کروز ضد کشتي نصر در زمره سلاح‎هايي با برد کوتاه تا متوسط قرار مي‎گيرد. اصلي‎ترين تفاوت اين موشک با کوثر و ظفر ميزان بالاي سرجنگي است که قدرت تخريب بسيار بالايي براي آن ايجاد نموده. موشک 350 کيلوگرمي نصر-1 با برد دستکم 35 کيلومتر حاوي يک سرجنگي نيمه زرهي 130 کيلوگرمي بوده که در حدود 4.5 برابر سرجنگي موشک کوثر-3 است. نمونه هواپرتاب موشک نصر در کنار اف-4ئي به گزارش مشرق، موشک ضد کشتي و کروز نصر-1 پس از قرار گرفتن در خط توليد، به فهرست تسليحات شناورهاي تندرو اضافه شد که برد دورايستايي بهتري به آنها در مقابله با ناوهاي دشمن مي‎دهد. علاوه بر شناورهاي C-14 که فيلم شليک موشک از آن در زمان نمايش خط توليد در اختيار رسانه‎ها قرار گرفت شناورهاي تندرو ديگر از جمله ذوالفقار نيز به اين موشک هدايت راداري و قدرتمند مجهز شده‎اند. ممکن است اين موشک نيز مانند کوثر داراي نمونه‎اي برخوردار جستجوگر تصويري باشد. شليک موشک کروز ضد کشتي نصر از پرتابگر ساحلي موشک نصر داراي سکوهاي ساحلي خوداتکا نيز بوده که با استقرار روي کاميون از تحرک مناسبي برخوردار شده‎اند. نمونه هواپرتاب اين موشک کروز هم به توليد رسيده که روي هواپيماهاي جنگنده نظير اف-4 فانتوم نيروي هوايي ارتش نصب مي‎شود. به علاوه در بازديد رئيس جمهور از نيروي دريايي سپاه در بندرعباس نيز يک بالگرد بل206 مجهز به يک موشک نصر در زير بدنه به نمايش در آمد. موشک نصر زير بدنه بالگرد بل206 اين بالگرد مي‎تواند به سرعت پيمايشي (کروز) بالاتر از 200 کيلومتر بر ساعت برسد که سرعت اوليه قابل توجهي به موشک مي‎دهد. همچنين توان رسيدن به ارتفاع پروازي بيش از 3500 متر نيز در کنار سرعت اوليه‎اي که بالگرد به موشک مي‎دهد برد نصر را در صورت شليک از بالگرد به طور محسوسي افزايش خواهد داد. قاعدتاً روش شليک موشک بدين ترتيب است که ابتدا موشک رها شده و با کمي فاصله گرفتن از بالگرد موتور راکتي آن روشن شده و به سمت هدف حرکت مي‎کند. بنا بر اين ساير بالگردهاي همرده مانند شاهد278 و شاهد285 نيز مي‎توانند با روشي مشابه اين موشک را شليک نمايند. بالگردهاي ميل-17/171 نيروي دريايي سپاه نيز از نامزدهاي کاربري اين موشک هستند که مي‎توانند چندين فروند از آن را در جايگاه‎هاي دو طرف بدنه خود حمل نمايند. بديهي است پرتاب اين موشک از هواپيماهاي جنگنده از ارتفاع‎ها و سرعت‎هاي بيشتر باز هم به افزايش برد دورايستايي موشک منجر خواهد شد. نور موشک ضد کشتي و کروز نور از اولين نمونه‎هاي اين نوع موشک‎ها بود که در سال‎هاي دهه 1370 به خدمت نيروهاي مسلح کشورمان در آمد. موشک نور با طول 6.38 متر که 1.24 متر آن مربوط به موتور راکتي اوليه است، 715 کيلوگرم جرم داشته که 175 کيلوگرم آن مربوط به سرجنگي نفوذگر نيمه زرهي موجود در آن است. برد اين موشک 120 کيلومتر بوده و مي‎تواند با سرعت نزديک به 0.9 ماخ پرواز کند. شليک موشک نور از ناوشکن البرز ناوچه‎هاي رده تندر و سينا، ناوهاي رده بايندر و ناوشکن (ناو محافظ) رده الوند و جماران، هواناوهاي BH-7، بالگردهاي ميل-17/171 و هواپيماهاي جنگنده مانند اف-4 فانتوم از جمله تجهيزات نيروهاي دريايي سپاه و ارتش و نيروي هوايي ارتش هستند که اين موشک را به کار مي‎برند. همچنين مجموعه‎هاي پرتابگرهاي متحرک ساحلي که هر يک برخوردار از رادار، واحد فرماندهي و کنترل و چندين پرتابگر هستند ديگر سامانه کاربر موشک نور محسوب مي‎شوند. اين سامانه‎ها که به صورت خوداتکا عمل مي‎کنند نقش مهمي در دفاع ساحلي در برابر واحدهاي شناور دشمن دارند که البته سامانه‎هاي مستقر شده در مناطق مختلف قابليت شبکه شدن با هم را نيز دارند. موشک کروز ضد کشتي نور موشک نور براي پرتاب از شناورها يا سکوهاي ساحلي با يک موتور راکتي اوليه سوخت جامد سرعت گرفته و پس از جدا شدن اين پيشران، با موتور توربوجت که ورودي هواي آن زير بدنه و بين دو بال پائيني قرار دارد به مسير خود ادامه مي‎دهد. در فواصل نزديک هدف، موشک ارتفاع خود را به چند متري سطح آب مي‎رساند تا کار شناسايي و درگيري دشمن با آن سخت شده و موشک به بخشي از هدف که نزديک آب است اصابت کند که سبب ايجاد بيشترين آسيب در هدف شده و احتمال غرق شدن آن را افزايش مي‎دهد. قادر موشک قادر نمونه‎اي جديد از موشک نور است که برد آن افزايش يافته است. قادر با بهره‎مندي از ساختار و طراحي مشابه و حتي ابعاد نزديک به نور، دستکم 220 کيلومتر برد دارد. در واقع به نظر مي‎رسد متخصصان صنعت موشکي کشور براي توليد موشک قادر از نظر فيزيکي تنها کمي طول موشک نور را افزايش داده باشند. همانطور که در تصوير زير پيداست قطر و بال‎هاي دو موشک نيز مشابه هم هستند و اين مشابهت بالاي دو موشک، قيمت تمام شده موشک جديد را به ميزان قابل توجهي کاهش مي‎دهد. موشک ضد کشتي قادر در کنار نور از توانمندي‎هاي اعلام شده براي موشک قادر بايد به سامانه خلبان خودکار ديجيتال، سامانه ناوبري با دقت بالا، امکان برنامه‎ريزي موشک قبل از شليک، امکان هدفگيري اهداف با سطح مقطع راداري پايين، رادار پيشرفته با قابليت مقابله با جنگ الکترونيک، آماده‎سازي و واکنش سريع موشک براي حمله به هدف و توانايي ضربه زدن به اهداف ساحلي علاوه بر هدف‎هاي شناور اشاره نمود. شليک موشک کروز قادر از پرتابگر ساحلي به گزارش مشرق، موشک قادر نيز مانند نور از سکوهاي متحرک ساحلي، ناوچه‎ها و ناوشکن‎ها، هواپيماهاي جنگنده و بالگرد ميل-17/171 پرتاب مي‎شود. پرتابگرهاي جعبه‎اي موشک قادر که براي پرتاب آن از سطح به کار مي‎رود نيز مشابهت بالايي با نمونه‎هاي مورد استفاده براي موشک نور دارد که اين نيز دليل ديگري براي طي شدن يک سير منطقي در توسعه موشک‎هاي کروز دريايي کشور است. موشک قادر نصب شده زير بال هواپيماي اف-4ئي ارتش با توجه به پرواز اين موشک‎ها در ارتفاع بسيار پايين، رادار کشتي‎ها به طور مستقل از رادارهاي هواپايه و در بهترين حالت با در نظر نگرفتن سطح مقطع راداري کم موشک‎هاي نور و قادر از حدود 30 کيلومتري (با توجه به انحناي کره زمين) امکان رؤيت آنها را خواهد داشت و در اين صورت با توجه به سرعت اين موشک‎ها که بين 0.8 تا 0.9 ماخ (277 تا 312 متر بر ثانيه در سطح دريا در دماي 25 درجه سانتيگراد) است، دشمن تنها حدود 96 تا 108 ثانيه زمان براي واکنش خواهد داشت. لازم به ذکر است نيروي دريايي آمريکا احتمال اصابت نمونه‎هاي مشابه خارجي از اين موشک‎ها را در اواسط دهه 1990 در حدود 85 درصد برآورد نموده بود. اين در حالي است که امروزه هر چند سامانه‎هاي کشف و هدفگيري و تسليحات دفاعي ناوها پيشرفت نموده اما موشک‎ها نيز با بهره‎گيري از فناوري‎هاي جديد کاهش سطح مقطع راداري و نيز سامانه‎هاي پيشرفته راداري همچنان برگ‎هاي برنده خود را براي مغلوب کردن سامانه‎هاي دفاع موشکي دشمن خصوصاً در صورت شليک پرتعداد به سمت يک کشتي حفظ نموده‎اند. رعد موشک رعد بزرگ‎ترين، دوربردترين و مخرب‎ترين کروز دريايي ايران است. به نظر مي‎رسد اين موشک، توسعه‎اي بومي از موشک کرم ابريشم چين (نمونه‎اي از موشک استيکس شوروي سابق) باشد. رعد داراي موتور توربوجت بوده که هواي لازم آن از دو ورودي نصب شده در طرفين موشک تأمين مي‎شود. يک بوستر راکتي سوخت جامد نيز در ابتداي پرتاب به اين موشک سنگين انرژي لازم را مي‎دهد. موشک کروز رعد و پرتابگر آن؛ ورودي هواي موتور در تصوير چپ مشهود است برد اين موشک هدايت راداري بالغ بر 350 کيلومتر بوده و از يک پرتابگر متحرک شني‎دار زرهي شليک مي‎شود. احتمالاً سرجنگي اين موشک مشابه نمونه‎هاي همرده خارجي چند صد کيلوگرم است. رعد شبيه‎ترين موشک کروز ايراني به يک هواپيما بوده و ساختار بال و دُم آن به هواپيما بسيار شباهت دارد. سرعت اين موشک را نيز مي‎توان بين 0.6 تا 0.8 ماخ تخمين زد. موشک کروز ضد کشتي رعد اين موشک که سابقه معرفي آن به حدود يک دهه قبل مي‎رسد در رژه‎هاي نيروهاي مسلح چندين بار به نمايش در آمده و به نظر مي‎رسد به توليد انبوه رسيده باشد. در زمان نمايش خط توليد آن، رادار موجود در دماغه از يک آنتن منحني برخوردار بود اما با توجه به پيشرفت‎هاي چند سال اخير کشور در زمينه سامانه‎هاي ديجيتال و آنتن‎هاي مسطح و حتي رادارهاي آرايه فازي که نمونه‎اي از اين توانمندي‎ها در رادار موشک‎هاي شاهين/شلمچه و ظفر نمود داشته ممکن است بهسازي‎هايي هم در اين موشک انجام شده و يا نمونه‎اي جديد از آن با موتورهاي جت داخلي پيشرفته‎تر توليد شود. به گزارش مشرق، برد بالاي موشک‎هاي نور، قادر و رعد موجب فراهم شدن امکان استقرار پرتابگرها در عمق خاک خودي و در نتيجه کاهش احتمال شناسايي شدن توسط دشمن، فضاي بيشتر براي تغيير مکان پس از اجراي يک عمليات يا اجراي امن‎تر چندين شليک (براي پرتابگرهاي حاوي چند موشک) از يک منطقه مي‎شود که اين کار با توجه به افزايش امکان رؤيت سامانه توسط دشمن پس از اجراي عمليات و جلوگيري از ضربه متقابل دشمن به آن مفيد خواهد بود. سامانه‎هاي موشکي ضد کشتي و کروز ايراني هر يک براي طيفي از اهداف و بردهاي مختلف توسعه يافته‎اند که در مجموع آرايه‎اي همگون از سلاح‎هايي دقيق، کارامد و با احتمال اصابت بالا را براي دفاع همه جانبه از سواحل طولاني کشورمان در جنوب و شمال در برابر انواع شناورهاي کوچک و بزرگ دشمن به وجود آورده‎اند.