فیزیک‌دانان احتمال فروپاشی تمدن بشر را تا چند دهه آینده تقریبا قطعی می‌دانند

زوميت

بروزرسانی 1399/05/14 - 09:30

فیزیک‌دانان احتمال فروپاشی تمدن بشر را تا چند دهه آینده تقریبا قطعی می‌دانند

زوميت/ جنگل‌زدايي و مصرف بي‌رويه‌ي منابع مي‌تواند در دو تا چهار دهه‌ي آينده به فروپاشي کامل تمدن انساني منجر شود.
دو فيزيک‌دان نظري متخصص در سيستم‌هاي پيچيده معتقدند جنگل‌زدايي جهاني مي‌تواند تمدن انسان را در دو تا چهار دهه‌ي آينده درمعرض فروپاشي هميشگي قرار دهد. طبق مقاله‌اي که ماه مه سال جاري در مجله‌ي Nature Scientific Reports منتشر شد، اگر انسان به نابودي جنگل‌هاي جهان ادامه دهد، زمين ديگر نمي‌تواند ظرفيت چشمگير جمعيت را تحمل کند. درصورت ادامه‌ي جنگل‌زدايي، کل جنگل‌هاي زمين تقريبا در مدت ۱۰۰ تا ۲۰۰ سال نابود خواهند شد. مؤلفان مقاله‌ي يادشده مي‌گويد: «نمي‌توان گفت تمدن انسان دقيقا با قطع آخرين درخت تحت‌تأثير قرار مي‌گيرد.»

باتوجه‌به مسير نابودي، تمدن انسان بسيار زودتر از ۱۰۰ تا ۲۰۰ سال نابود خواهد شد؛ زيرا جنگل‌زدايي آثار چشمگيري بر سيستم‌هاي پشتيبان حيات زمين خواهد گذاشت که براي ذخيره‌سازي کربن، توليد اکسيژن، حفظ خاک، تنظيم چرخه‌‌ي آب، حفظ سيستم‌هاي طبيعي و غذايي انسان و خانه‌ي تعداد بي‌شماري از گونه‌ها ضروري هستند. مؤلفان اعتقاد دارند:

در نبود فعاليت‌هاي حياتي، بسياري از گونه‌ها ازجمله انسان نابود مي‌شوند. نابودي محيط به‌دليل جنگل‌زدايي، به‌شدت بر تمدن انساني تأثير مي‌گذارد و خيلي زود به فروپاشي آن منجر خواهد شد.

دکتر جراردو آکوينو، مؤلف مقاله‌ي يادشده، استاد پژوهشي مؤسسه‌ي آلان تورينگ است که درحال‌حاضر، روي مدل‌سازي سيستم پيچيده‌ي اقتصادي و سياسي و فرهنگي براي پيش‌گويي اختلاف‌ها کار مي‌کند. پروفسور مائورو بولونا، از بخش مهندسي الکترونيک دانشگان تراپاکاي شيلي، نيز با او همکاري مي‌کند. هر دو دانشمندان فيزيک‌دانان حرفه‌اي هستند. آکينو قبلا پژوهش‌هايي در گروه‌هاي فيزيک کالج سلطنتي و مؤسسه‌ي سيستم‌هاي پيچيده‌ي مکس پلانک و گروه زيست‌شناسي رياضي دانشگاه سوري انجام داده است. هدف پژوهش‌ آن‌ها مدل‌سازي سرعت رشد جمعيت و جنگل‌زدايي به‌عنوان شاخصي از مصرف منابع و محاسبه‌ي اجتناب از فروپاشي تمدن است.

نقطه‌ي بدون بازگشت
قبل از توسعه‌ي تمدن انسان، جنگل‌ها ۶۰ ميليون کيلومترمربع از کره‌ي زمين را پوشانده بودند. سرعت درخورتوجه جنگل‌زدايي و ردپاي انسان روي زمين باعث شد اين آمار به کمتر از ۴۰ ميليون کيلومترمربع برسد. در مقاله‌ي پژوهشي يادشده آمده است:
محاسبات نشان مي‌دهد باتوجه‌به سرعت فعلي رشد جمعيت و مصرف منابع به‌ويژه در بخش جنگل‌ها، تنها چند دهه با فروپاشي بدون بازگشت تمدن انساني فاصله داريم.
مؤلفان با رديابي سرعت فعلي رشد جمعيت درمقايسه‌با سرعت جنگل‌زدايي متوجه شدند ازنظر آماري، احتمال بقا و جلوگيري از فروپاشي فاجعه‌بار بسيار اندک و حتي در بهترين سناريو، احتمال بقا کمتر از ۱۰ درصد است. مؤلفان مي‌نويسند:

طبق مدل ما، فروپاشي فاجعه‌بار تمدن انسان به‌دليل مصرف منابع براساس پارامترهاي فعلي يکي از سناريوهاي محتمل تکامل پويا است. طبق ديدگاه آماري، احتمال بقاي تمدن در خوشبينانه‌ترين سناريو کمتر از ۱۰ درصد است. محاسبات نشان مي‌دهد باتوجه‌به سرعت واقعي رشد جمعيت و مصرف منابع به‌ويژه مصرف جنگل‌ها، تنها چند دهه با فروپاشي بدون بازگشت تمدن انساني فاصله داريم.
براساس تأثير فراوان جنگل‌زدايي بر ظرفيت سياره‌‌ي زمين براي پشتيباني از حيات، احتمال فروپاشي تمدن به بيش از ۹۰ درصد مي‌رسد. مدل پژوهشي نشان مي‌دهد رشد جمعيت انسان در حال رسيدن به سطح حداکثري است. پس از اين نقطه، فروپاشي فاجعه‌بار و سريع جمعيت رخ خواهد داد که سرانجام آن مي‌تواند حالت پايدار جمعيت کم يا انقراض کامل باشد. به اين نقطه، نقطه‌ي بدون بازگشت گفته مي‌شود؛ زيرا اگر سرعت جنگل‌زدايي قبل از اين زمان تغيير نکند، جمعيت انسان نمي‌تواند خود را حفظ کند و فروپاشي فاجعه‌بار يا حتي انقراض رخ خواهد داد.

آيا فناوري مي‌تواند راه‌حل باشد؟
مؤلفان آرمانشهر فناوري را پيشنهاد مي‌دهند. آن‌ها ساخت کره‌ي دايسون، ابرسازه‌اي فرضيه در اطراف خورشيد را پيشنهاد مي‌دهند که بخش زيادي از انرژي خورشيد را جذب و آن را به زمين ارسال مي‌کند. دکتر آکينو مي‌گويد:
کره‌ي دايسون را بايد به‌عنوان منبع ارزشمندي از انرژي در نظر گرفت و انرژي به‌دست‌آمده را مي‌توان به شکل‌هاي مختلفي مثل سوخت هسته‌اي تبديل کرد.
به‌طور خلاصه، اگر تغييري در سطح ناپايدار رشد جمعيت و مصرف‌گرايي رخ ندهد، مسير ديگر بقاي انسان مي‌تواند توسعه‌ي بي‌سابقه‌ي فناوري باشد. مي‌توان کره‌ي دايسون را براساس مقياس کارداشف ارزيابي کرد. در سال ۱۹۶۴، نيکولاي کارداشف، ستاره‌شناس اتحاد جماهير شووري، اولين‌بار اين مقياس را براي ارزيابي سطح پيشرفت فناوري تمدن‌ها براساس ميزان انرژي برداشت‌پذير پيشنهاد کرد.

با ساخت کره‌ي دايسون در اطراف خورشيد مي‌توان انرژي موردنياز زمين را تأمين کرد
مقياس کارداشف نشان مي‌دهد اگر تمدني به فناوري لازم براي برداشت انرژي از ستاره‌ي خود برسد، مي‌تواند از محدوديت‌هاي منابع سبقت بگيرد. آکينو و بولونا معتقدند: «مصرف منابع طبيعي به‌ويژه جنگل‌ها در رقابت با سطح فناوري قرار مي‌گيرد.» گفتني است بخش زيادي از پژوهش‌ها در اين زمينه به‌صورت تئوري و بخشي از آن‌ها براساس ارزيابي‌ها هستند. باتوجه‌به تمام اين مسائل، جامعه براي سبقت‌گرفتن از محدوديت‌هاي منابع بايد چگونه باشد؟ آکينو و بولونا مي‌افزايند:

فناوري پيشرفته‌تر مي‌تواند به رشد جمعيت و جنگل‌زدايي بيشتر بينجامد؛ اما يکي از نتايج آن نيز کاربرد بهينه و مؤثر منابع خواهد بود. هرچه فناوري پيشرفته‌تر باشد، مي‌توان راه‌حل‌هاي مؤثري براي اجتناب و پيشگيري از فروپاشي سياره گسترش داد و در فضاي فرازميني تمدن را بازسازي کرد.
مؤلفان معتقدند قابليت‌هاي مهندسي فعلي براي رسيدن به فناوري قدرتمند موردنياز ناکافي هستند؛ درنتيجه، آن‌ها مدل تعامل انسان و ‌جنگل را با مدل رشد فناوري مقايسه کردند تا بخت توسعه‌ي فناوري را قبل از فروپاشي تمدن ارزيابي کنند. متأسفانه آن‌ها متوجه شدند انسان کمتر از ۱۰ درصد بخت بقا در چنين موقعيتي را دارد.

از ديدگاه وسيع‌تر، اين وضع نامساعد نشان مي‌دهد چرا انسان تاکنون شواهدي از حيات هوشمند را در ديگر نقاط کره‌ي زمين پيدا نکرده است. طبق متغيرهاي مدل، تمدن‌هاي هوشمند به‌دليل مصرف بيش‌از‌اندازه‌ي منابع سياره‌ي خود خيلي زود و پيش از توسعه‌ي نوآوري‌هاي لازم براي پيشرفت نابود مي‌شوند.

سناريو تغييرناپذير
با بررسي دقيق‌تر پژوهش يادشده، چند مسئله‌ي اصلي مطرح مي‌شود. باتوجه‌به مدل رابطه‌ي جنگل و انسان، سناريو فروپاشي بسياري جدي است؛ زيرا اين مدل براساس پارامترهاي رشد جمعيت و جنگل‌زدايي در اوضاع‌واحوال فعلي ترسيم شده است. طبق فرضيه‌ها، سرعت و وضعيت رشد جمعيت و جنگل‌زدايي تقريبا در همين سطح ادامه خواهد داشت؛ اما اين مدل احتمال‌ها را بررسي نمي‌کند و صرفا براساس سناريويي تغيير‌ناپذير رخ مي‌‌دهد که روندهاي فعلي را پوشش مي‌دهد. درنتيجه، اگر جنگل‌زدايي و رشد جمعيت و مصرف منابع با سرعت فعلي ادامه پيدا کنند، فروپاشي تمدن در دو تا چهار دهه‌ي آينده اجتناب‌ناپذير خواهد بود. البته خبر خوشحال‌کننده اين است که حتي چنين سناريو ناخوشايندي هم با وجود انتظارات و سرعت جنگل‌زدايي به واقعيت تبديل نشود.

طبق گزارش وضعيت جنگل‌ها در سال ۲۰۲۰ که به‌صورت مشترک از سازمان کشاورزي و غذاي سازمان ملل (FAO) و پروژه‌ي محيط سازمان ملل (UNEP) منتشر شده است، سرعت جنگل‌زدايي جهاني در طول چند دهه‌ي گذشته کاهش يافته است. از دهه‌ي ۱۹۹۰ تا دوره‌اي بين ۲۰۱۰ و ۲۰۲۰، جنگل‌زدايي از ۷/۸ ميليوم هکتار در سال به ۴/۷ ميليون هکتار در سال کاهش يافته است. يکي از دلايل اين مسئله اين است که با وجود ادامه‌ي جنگل‌زدايي، جنگل‌هاي جديدي هم به‌صورت طبيعي و هم به‌صورت مصنوعي احداث مي‌شوند. بااين‌حال، نرخ جنگل‌زدايي به‌طورکلي کاهش يافته است. طبق گزارش سازمان ملل در دهه‌ي ۱۹۹۰، نرخ جنگل‌زدايي تقريبا ۱۶ ميليون هکتار در سال بوده و بين سال‌هاي ۲۰۱۵ و ۲۰۲۰، اين مقدار تقريبا به ۱۰ ميليون هکتار در سال کاهش يافته است؛ اما تمام اين گزارش‌ها نبايد توجيهي براي رضايت از عملکرد انسان باشند.

طبق گزارش‌هاي سازمان ملل، نواحي جنگلي جهان هنوز در حال کاهش هستند؛ به‌طوري‌که بين سال‌هاي ۱۹۹۰ تا ۲۰۲۰، منطقه‌ي بسيار بزرگي به مساحت ۱۷۸ ميليون هکتار از نواحي جنگلي کم شده است. مساحت اين منطقه هم اندازه با کشور ليبي است. ناگفته نماند ممکن است روند کاهشي جنگل‌زدايي تغيير کند. طبق جديدترين داده‌هاي به‌دست‌آمده از پروژه‌ي ديده‌بان جنگلي مؤسسه‌ي جهاني منابع طبيعي، جنگل‌زدايي در سال ۲۰۱۹ به‌اندازه‌ي ۲/۸ درصد بيشتر از سال ۲۰۱۸ بوده است. اين آمار مي‌تواند نشان‌دهنده‌ي افزايش سرعت احتمالي جنگل‌زدايي باشد و به‌طور مشابه، نرخ رشد جمعيت کمتر از گذشته خواهد شد.

طبق مجموعه‌ي جديدي از پيش‌بيني‌هاي لنست، جمعيت جهان پس از ميانه‌ي قرن بيست‌و‌يکم کاهش خواهد يافت. متأسفانه بازه‌ي زماني اين تغييرات مي‌تواند بسيار کُند باشند و نتوانند تغييري در پيش‌بيني‌هاي جديد Nature Scientific Report ايجاد کنند. همان‌طورکه مؤلفان اين پژوهش مي‌نويسند:
با وجود احتمال نوسان در روندهاي سراسر جهان، بدون تلاش جمعي احتمال تغييرات بزرگ در پارامترهاي پيش‌بيني‌شده اندک است.
تمام روندهاي کاهشي نشان مي‌دهند اجتناب از رشد نمايي جمعيت يا جنگل‌زدايي با رويکردهاي هدفمند ناممکن نيست.

راه‌حل جايگزين؛ محافظت از زمين
روش ديگر براي پيشگيري از فروپاشي تحول بنيادي در تمدن است. درحال‌حاضر، مصرف منابع سياره‌ي زمين به‌عنوان خطري مهلک براي تمدن انساني در نظر گرفته نمي‌شود و عامل اصلي اين سهل‌انگاري اقتصاد است. چنين تمدني بدون نگراني براي اکوسيستم ميزبان از زمين بهره‌برداري خواهد کرد. فيزيک‌دانان پيشنهاد مي‌دهند درصورت ساخته‌نشدن کره‌ي دايسون براي فرار از مسير فروپاشي، بايد مدل متفاوتي از تمدن و جامعه را تعريف کرد که اکوسيستم را در اولويت قرار دهد؛ اما اين اولويت منطبق با منافع مشترک باشد. درنتيجه مؤثرترين راه براي افزايش احتمال بقا، تمرکز از خود به ديگري ازجمله گونه‌هاي ديگر و اکوسيستمي است که در آن ساکن هستيم. به‌بيان‌ديگر، براي جلوگيري از فروپاشي تمدن يا بايد ET شويم (شخصيت فضايي فيلم ET) يا الگوي تمدن را تغيير دهيم. کدام‌يک ممکن است؟ همه‌چيز به خودمان بستگي دارد. اگر پژوهش فروپاشي به واقعيت تبديل شود، تمدن انسان در دو تا چهار دهه‌ي آينده از بين خواهد رفت.