ماساژ لمسی حرکتی؛ روشی برای بهبود مشکلات نوزادان زودرس

دوران نوزادي به عنوان دوره بحراني شناخته مي‌شود؛ چرا که نوزاد به محيط اطراف بسيار حساس است و براي پيشبرد مناسب روند رشد و نمو به تغذيه مناسب و تحريک خوب نياز دارد. طي سال‌هاي اخير تحريکات لمسي حرکتي به عنوان يک روش مکمل در بخش مراقبت‌هاي ويژه نوزادان مورد توجه قرار گرفته است.

از آن‌جا که مطالعات زيادي اثرات کوتاه‌مدت و بلند مدت ماساژ را بر رشد حرکتي نوزادان مورد بررسي قرار نداده‌اند، پژوهشگران به بررسي تاثيرات تحريکات لمسي حرکتي بر تکامل حرکتي نوزادان زودرس پرداختند و اثرات طولاني‌مدت آن را نيز پس از چهار ماه مورد ارزيابي قرار دادند.

در انجام اين پژوهش، «منصوره مکبريان» و «محمود شيخ»؛ پژوهشگران گروه علوم ورزشي دانشگاه صنعتي شاهرود و «شمس‌اله نوري‌پور»؛ پژوهشگر گروه نوزادان مرکز تحقيقات سلامت نوزادان پژوهشکده تحقيقات سلامت کودکان دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي و گروه اطفال بيمارستان اميرالومنين (ع) دانشگاه علوم پزشکي سمنان مشارکت داشتند.

در اين پژوهش ۴۰ نوزاد زودرس و سالم بخش مراقبت‌هاي ويژه نوزادان بيمارستان اميرالمومنين (ع) شهرستان سمنان که با سن جنيني ۳۲ تا ۳۷ هفته و وزن ۱۵۰۰ گرم و بيشتر در بدو تولد بودند، مورد بررسي قرار گرفت.

نوزاداني که شرايط شرکت در مطالعه را دارا بودند، بر اساس اطلاعات موجود در پرونده انتخاب شدند و به مادران در مورد هدف و روش پژوهش توضيح داده شد.

اين نوزادان به طور تصادفي در دو گروه تجربي و کنترل قرار گرفتند و به مادران گروه تجربي آموزش تحريک‌هاي لمسي حرکتي داده شد ولي نوزادان گروه کنترل تنها مراقبت‌هاي معمول را دريافت کردند.

 آموزش به طور انفرادي در مدت ۲۰ تا ۳۰ دقيقه براي هر مادر انجام گرفت. پژوهشگر پس از آموزش، از مادر خواست تا مراحل مختلف لمس را به طور کامل بر روي نوزاد انجام دهد. پس از اطمينان از اجراي صحيح، کتابچه آموزشي و فيلم نيز در اختيار مادر قرار گرفت که حاوي تمام نکات آموزشي به همراه تصاوير لمس و تحريکات حرکتي، همچنين فرم ثبت روز و زمان انجام (صبح، ظهر و عصر) بود.

از مادر خواسته شد که هر بار ماساژ حرکتي را در سه مرحله و در مجموع به مدت ۲۰ دقيقه انجام دهد. در طول مدت ماساژ، دماي اتاق مي‌بايست در حدود ۳۲ تا ۳۳ درجه سانتي‌گراد و پوشش نوزاد نيز لباس مخصوص که در اختيار مادر قرار مي‌گرفت،‌ باشد. اين مداخله توسط مادر تا تکميل سن بارداري (۴۰ هفتگي) انجام مي‌گرفت.

ماساژ لمسي حرکتي شامل دو مرحله لمس و يک مرحله تحريک حرکتي بود. اين مراحل شامل:

مرحله اول: تحريک لمسي (به مدت هشت دقيقه): در اين مرحله نوزاد در حالت خوابيده به پهلوي راست قرار گرفته، شش حرکت لمسي با فشار متوسط، هر يک به مدت 10 ثانيه در هر يک از سطوح زير با کف انگشتان دست انجام شد: سر؛ از پيشاني به سمت قله سر و گردن و برگشت دوباره به طرف قله سر و پيشاني، شانه و دست چپ؛ از پايين پشت گردن در طول شانه، بازو، ساعد، نوک انگشتان و برعکس، پشت؛ از بالاي پشت به سمت پايين تا باسن و برعکس (بدون لمس در ناحيه ستون فقرات)، پاي چپ؛ حرکت دست از باسن به سمت پشت پا، به سمت کف پاها و برعکس.

سپس نوزاد به حالت خوابيده به پهلوي چپ قرار گرفته، شش حرکت لمسي با فشار متوسط، هر يک به مدت 10 ثانيه در هر يک از سطوح سر، شانه و دست راست، پشت و پاي راست با کف انگشت دست انجام مي‌شود.

مرحله دوم: تحريک حرکتي (به مدت چهار دقيقه): در اين مرحله نوزاد در وضعيت خوابيده به پشت قرار گرفته و شش حرکت فلکشن و اکستنشن (هر حرکت 10 ثانيه) در هر يک از اندام‌ها به ترتيب بازوي راست، بازوي چپ، پاي راست، پاي چپ انجام مي‌شود.

مرحله سوم: تحريک لمسي (به مدت هشت دقيقه): در اين مرحله نوزاد مجددا به حالت خوابيده به پهلوي راست قرار گرفته، شش حرکت لمسي با فشار متوسط هر يک به مدت 10 ثانيه با کف دست در هر يک از سطوح سر، شانه، دست چپ و سپس در حالت خوابيده به پهلوي چپ نوزاد شش حرکت لمسي بر روي هر يک از سطوح سر، شانه و دست راست، پشت و پاي راست طبق روش مرحله اول انجام مي‌شود.

پس از رسيدن نوزاد به مرحله ۴۰ هفتگي بارداري، ميزان رشد حرکتي نوزاد ارزيابي شد و طي آن مهارت‌هاي بازتاب، تعادل، ثبات، جابه‌جايي، گيرش و رانش در نوزادان مورد بررسي قرار گرفت. همچنين پس از گذشت چهار ماه نيز براي هر دو گروه نوزادان اين ارزيابي‌ها انجام شد.

بررسي‌هاي اين مطالعه نشان داد که ميانگين و انحراف استاندارد بهره حرکتي کل نوزادان دو گروه در زمان اتمام دوره مداخله و پس از گذشت چهار ماه، تفاوت آماري معناداري داشت. به عبارتي مي‌توان گفت، نوزاداني که تحت مداخله بوده‌اند، عملکرد حرکتي بهتري نسبت به نوزادان زودرس گروه کنترل، کسب کردند.

با توجه به نتايج به‌دست آمده از اين پژوهش، محققان مي‌گويند: «مي‌توان اذغان داشت در تحقيق حاضر دوره مداخله به عنوان دوره بحراني يا حساس است که طي اين دوره، مادران به انجام تحريکات لمسي حرکتي روي نوزادان زودرس شان پرداخته‌اند و در نتيجه رشد حرکتي بهتري را در پس از گذشت چهار ماه از دوره مداخله نسبت به نوزادان گروه کنترل که تنها مراقبت‌هاي معمول را دريافت مي‌کردند، به دست آورده‌اند».

اين پژوهشگران با توجه به برخي محدوديت‌هاي پژوهش حاضر همچون حجم نمونه کم و انجام يک نوع پروتکل ماساژ روي يک گروه پيشنهاد مي‌کنند؛ پژوهش‌هاي آتي با حجم نمونه بيشتر، با چند نوع پروتکل متفاوت و در گروه‌هاي بيشتر و بررسي تفاوت بين پروتکل‌هاي گوناگون و نيز بررسي اثرات بلندمدت ماساژ در دوره طولاني‌تر صورت پذيرد.

يافته‌هاي اين مطالعه پاييز سال ۱۳۹۹ به صورت مقاله علمي پژوهشي با عنوان «اثر يک دوره تحريکات لمسي حرکتي بر بهره رشد حرکتي نوزادان زودرس: پيگيري ۴ ماهه» در  فصل‌نامه «کومش» زير نظر دانشگاه علوم پزشکي سمنان منتشر شده است.