مازوت چیست و چه ضررهایی دارد؟

يافتن راه حل و چاره براي حل مشکل آلودگي هوا بي شک يکي از مهم ترين وظايف دولت است اما هر سال پيداکردن مقصر آنقدر زمان مي برد که ديگر مجالي براي چاره انديشي نمي ماند و از آنجايي که فصل سرما چندان طولاني نيست، تنها غبار سياه آلودگي در پايان فصل نصيب مردم مي شود.

علي رغم اينکه در سال هاي پيش بنزين متهم اصلي آلودگي هوا بود اما آن طور که مسوولان اعلام کردند افزايش کيفيت بنزين، اين فراورده نفتي را از گردونه خارج کرده اما همچنان احتراق بد خودروهاي فرسوده و موتورسيکلت ها مورد اتهام است اما بيش از آن آنچه که امسال مورد توجه قرار گرفته مازوت سوزي صنايع و نيروگاه ها است.

اما مازوت چيست؟

جست و جو در سايتهاي تخصصي اين حوزه نشان مي دهد مازوت نوعي نفت کوره به شمار مي‌آيد که کيفيت پايين و ويسکوزيته بالايي دارد و در نيروگاه‌هاي حرارتي و موارد مشابه از آن استفاده مي‌شود. در اروپا و ايالات متحده، ترکيب مازوت شکسته به گازوئيل تبديل مي‌شود. در گذشته، مازوت براي گرم کردن خانه‌ها در شوروري سابق و شرق دور مورد استفاده قرار مي‌گرفت چراکه آن‌ها تجهيزات لازم براي تبديل مازوت به ساير محصولات پتروشيمي را نداشتند. در کشورهاي غربي به کوره‌هايي که از مازوت استفاده مي‌کنند، کوره‌هاي ضايعات‌سوز نيز مي‌گويند.

طبق اعلام  سايت علمي و آموزشي «فرادرس»، مازوت که به طور عمده توسط کشورهاي روسيه، قزاقستان، آذربايجان، ترکمنستان و ايران توليد مي‌شود براي گرم کردن بويلرها (ديگ بخار) جهت توليد بخار مورد استفاده قرار مي‌گيرد چراکه اين ماده، ‌ گرماي سوختن بسيار بالايي دارد. از عوامل مهم در درجه‌بندي اين سوخت بايد به محتواي گوگرد آن اشاره کرد که متاثر از منبع اصلي آن است. در حمل و نقل مازوت به طور معمول به اين سوخت، «نفت کثيف» (Dirty Oil) مي‌گويند و از آن‌جايي که ويسکوزيته بسيار بالايي دارد، پمپ کردن آن به تجهيزات خاصي نيازمند است.

مازوت را مي‌توان از جمله ترکيب‌هاي نفت خام به شمار آورد که حاصل تقطير جزء به جزء آن به هنگام پالايش نفت خام است و بعد از تبخير بنزين و ساير فرآورده‌هاي سبک‌تر، از نفت خام بدست مي‌آيد.

بر اين اساس مازوت نوعي نفت کوره با کيفيت بسيار پايين به شمار مي‌آيد نفت کوره از جمله فرآورده‌هاي نفتي است که در بسياري از موتورها، چراغ‌ها، گرمکن‌ها و کوره‌ها مورد استفاده قرار مي‌گيرد و همچنين به عنوان حلال نيز از آن بهره مي‌گيرند. نفت کوره همانطور که گفته شد از نفت خام بدست مي‌آيد و براي استفاده در کاربري‌هاي مختلف، آن‌را پالايش مي‌کنند.

اثرات ورود مازوت به محيط زيست چيست؟

همانطور که گفته شد، براي گرم شدن بويلرها در نيروگاه‌هاي حرارتي از مازوت استفاده مي‌کنند اما ورود مازوت و ساير نفت‌هاي کوره به محيط زيست آثار مختلفي را به همراه دارند، نفت‌هاي کوره همچون مازوت از مواد شيميايي مختلفي تشکيل شده‌اند و هريک نوعي مخلوط متفاوت از ديگري به شمار مي‌آيد. زماني که اين مواد به خاک يا آب‌هاي سطحي مي‌رسند، بخشي از آن‌ها تبخير مي‌شوند  برخي ديگر نيز به دليل نشتي مخازن نگهداري آن‌ها در آب و خاک حل خواهند شد.

مواد شيميايي تبخير شده مي‌توانند در اثر تابش نور خورشيد به ترکيبات ديگري شکسته شوند. اين اتفاق در اثر فعاليت‌هاي قارچ‌ها و باکتري‌هاي داخل آب يا خاک نيز صورت مي‌گيرد. اين مواد شيميايي که در خاک و محيط‌هاي ديگر وجود دارند مي‌توانند تا بيش از يک دهه در محيط زيست باقي بمانند. بنزن، تولوئن و زايلين از جمله اين ترکيبات سمي هستند.

امروزه ما به روش‌هاي مختلفي در معرض فرآورده‌هاي نفتي از جمله نفت کوره و مازوت قرار مي‌گيريم. محتمل‌ترين حالت زماني است که براي گرم‌کردن خانه‌ها از نفت سفيد استفاده شود که در گذشته بسيار رواج داشته است. علاوه بر اين، از نفت سفيد و ساير ترکيبات نفتي به عنوان حلال و پاک‌کننده نيز بهره مي‌گيرند. بنابراين در صورت ذخيره و نگهداري اين مواد در منزل و تبخير آن‌ها، احتمال تماس آن‌ها با پوست بسيار زياد است. علاوه بر اين، وجود نيروگاه‌هاي حرارتي در نزديکي شهرها و استفاده از مازوت در آن‌ها سبب قرارگيري انسان در معرض ترکيبات حاصل از سوختن ناقص اين فرآورده‌ها خواهد شد.

مازوت و ساير سوخت‌ها زماني که آن‌ها را در هوا تنفس يا اين‌که آب‌ و غذاي آلوده را مصرف کنيد و همچنين به هنگام تماس پوست با اين مواد، وارد بدن مي‌شوند. همچنين اگر محل کار يا زندگي شما در نزديکي کارخانه‌ها و نيروگاه‌هايي باشد که از اين سوخت استفاده مي‌کنند، مازوت و ساير سوخت‌ها وارد بدن مي‌شوند.

اثرات استفاده از مازوت بر سلامتي

در اثر سوزاندن سوخت‌هاي فسيلي حاوي گوگرد همچون مازوت، ترکيباتي موسوم به Sox منتشر مي‌شوند که بخش بيشتر آن‌را SO2 تشکيل مي‌دهد SO2 گازي سمي است که براي سلامتي مضر است. اين گاز، وزن بيشتري نسبت به هوا دارد و زماني که غلظت آن در هوا به بيش از 500ppb برسد، بوي بدي خواهد داشت که در اين سطح، کشنده خواهد بود.

اين گاز در غلظت‌هاي پايين‌تر، درد قفسه سينه، مشکلات تنفسي، قرمزي چشم و افزايش احتمال بروز بيماري‌هاي قلبي و تنفسي را به همراه دارد. به طور کلي، غلظت معمول اين گاز در اتمسفر کمتر از 10ppb ذکر مي‌شود که در اين غلظت اثر مخربي بر سلامتي نخواهد داشت.

اثر دوم سوزاندن مازوت و ساير سوخت‌هاي گوگردي، ‌ تشکيل سولفات‌ها و نيترات‌ها به شکل آئروسول يا ذرات بسيار ريز هوا است که «ذرات معلق» ‌ (Particulate Matter) موجود در هوا را سبب مي‌شوند. اين ذرات معلق با تشديد آلودگي هوا خطر آسم و حملات قلبي و تنفسي را افزايش مي‌دهند.

اثر سوم سوزاندن مازوت از منبع انتشار آن فراتر مي‌رود و در اين حالت اکسيدهاي گوگرد به دليل واکنش در اتمسفر و فاز محلول در آب، به اسيد تبديل مي‌شوند. اين آئروسول‌هاي اسيدي تحت شرايط خاص هواشناسي به باران اسيدي، برف و مه تبديل خواهند شد. زماني که آلودگي هوا ناشي از عملکرد و فعاليت‌هاي انساني نباشد، pH باران‌هاي اسيدي در حدود ۵.۵ خواهد بود که اين ميزان خاصيت اسيدي به دليل وجود کربنيک اسيد حاصل از واکنش بخار آب با دي‌اکسيد کربن است.

اين باران‌هاي اسيدي اثرات مخرب ديگري نيز بر جاي مي‌گذارند که از ميان آن‌ها مي‌توان به حل شدن فلزات سنگين در باران‌هاي اسيدي اشاره کرد و خاک‌ها نيز ديگر توانايي نگه‌داشتن ريشه درختان را نخواهند داشت. در نتيجه با فرسايش خاک و از بين رفتن پوشش گياهي، احتمال بروز سيل افزايش مي‌يابد.

تمايل نداريم از مازوت استفاده کنيم اما در نقاطي مجبوريم

موضوعي که بارها از سوي مسوولان در کلانشهر ها تکذيب شده است، آنطور که گفته مي شود هيچ کدام از صنايع و نيروگاه هاي تهران از مازوت استفاده نمي کنند، اما اين مساله مربوط به کل کشور نمي شود و بيژن زنگنه - وزير نفت روز گذشته اعلام کرد: بي ترديد بايد ميزان مصرف مديريت شود، تمايل نداريم که از سوخت مازوت استفاده کنيم اما در نقاطي مجبور به اين کار هستيم. گازوئيل هم در حداکثر ممکن تامين مي شود و بيشتر از اين امکان ندارد. ما هر مقدار گازوئيل اضافي داريم مي دهيم بخشي هم از مخازن بايد استفاده شود.

به گفته وي برخي استانداران کشور درخواست مي کنند که استان آنها از مصرف مازوت مستثنا شود اما با هر استاني که صحبت مي شود چنين خواسته اي مطرح است. صنايع سيمان از ابتدا قرار بود در فصل زمستان مازوت مصرف کنند و قراري براي مصرف نفت کوره در اين فصل نبود.

زنگنه گفته بودکه امروز در دولت تصويب مي کنيم که قيمت نفت کوره معادل گاز مصرفي شود. برخي از افراد درباره نفتکش ها اظهار نگراني کرده بودند که ما اين موضوع را حل کرديم. البته ما روغن و لاستيک به فردي نمي دهيم و کاسبي هم راه نمي اندازيم. ما مشکلي از نظر نفتکش براي حمل بار به نيروگاه ها نداريم چرا که اين موضوع با تدابير خاص حل و فصل شده است. بي ترديد نبايد تبليغات درباره مصرف خانگي و کاهش مصرف سوخت ادامه داشته باشد. اگر مصرف برق کاهش پيدا کند مصرف مازوت نيز کاهش پيدا خواهد کرد.

مهمترين خواست وزارت نفت اين است که قطع مصرف مازوت از ۱۸۰ ميليون ليتر با تدابير خاص خود افزايش پيدا نکند. ما نمي توانيم اين مشکل را حل کنيم و در صورت بروز مشکل، خود آنها نيز با دشواري مواجه خواهند شد. لذا از همکاران در صنعت برق مي خواهيم که با تدابير لازم اين موضوع را رعايت کنند.

همچنين رضا اردکانيان - وزير نيرو نيز روز گذشته اعلام کرد: ۱۰۰۰ ميليون متر مکعب توليد و مصرف گاز در ايران رقم بزرگي است. ما براساس قراردادها صادرات برق داريم و هم ما و هم وزارت نفت به طور طبيعي ملاحظات مردم خود را قطعا در چارچوب قراردادها در نظر گرفته ايم. اما همه مقدار گازي که ما در نيروگاه ها استفاده مي کنيم تا برق توليد کنيم و اين برق صادرات شود کمتر از يک درصد توليد گاز کشور است. اگر نفت صادر نکنيم و يا قرارداد هاي خود را متوقف کنيم، از يک درآمد ارزي محروم مي شويم که صنعت برق ما در اين شرايط تحريمي به آن بسيار احتياج دارد.

وي تصريح کرد: ما در وزارت نيرو با توجه به شرايطي که وجود دارد استفاده از نيروگاه هاي برق آبي را افزايش داده ايم و براي جبران و کمک به نيروگاه هاي حرارتي وارد مدار کرده ايم. هم در يک همکاري نزديک با شرکت ملي گاز ايران و وزارت نفت سعي خواهيم کرد که کمترين اختلال ايجاد شود، تغييرات نيروگاهي ما به خصوص واحدهايي که مي توانند از سوخت مايع استفاده کنند را نيز تدبير کرده‌ايم.

با اين وجود بايد توجه داشت که تعداد نيروگاه هاي فرسوده در ايران کم نيست و عدم نقدينگي موجب شده تا آن طور که بايد جايگزيني نيروگاه ها صورت نگيرد، در تهران نيز هرچند که گفته مي شود تا کنون از مازوت استفاده نشده اما قدمت بالاي برخي از نيروگاه هاي تهران آلودگي به همراه دارد که بايد براي اين مهم فکري اساسي اتخاذ شود.