چرا بناهای قدیمی بیشتر عمر می‌کردند؟

بر همين اساس پژوهشگران دانشگاه هنر اصفهان، با انجام يک مطالعه، روش‌هاي ساخت موثر بر طولاني شدن عمر مفيد بناهاي پيش از ۱۳۰۰ هجري شمسي ايران را مورد بررسي قرار دادند.

اين مطالعه از طريق جمع‌آوري و تحليل داده‌هايي است که از طريق مطالعات ميداني، مصاحبه‌هاي نيمه‌ساختاريافته با معماران سنتي و استفاده از دانش بومي معماري منطقه انجام شده است و براي آن با ۲۰ نفر از معماران سنتي در محدوده سني بالاي ۵۰ سال مصاحبه انجام شده است. همچنين پژوهشگران بخش قابل توجهي از داده‌ها را با روش کتابخانه‌اي جمع‌آوري کردند. در نهايت اطلاعات جمع‌آوري شده از مصاحبه‌ها و منابع کتابخانه‌اي کد گذاري و تقسيم‌بندي شدند.

بررسي منابع مکتوب و مصاحبه‌ها نشان داد که در روش ساخت، سه دسته «تناسب روش ساخت با کارکرد»، «تناسب روش ساخت با عوامل محيطي» و «شناخت و توجه به ملاحظات سازه‌اي و ايستايي» در افزايش عمر بنا تاثيرگذار هستند و باعث افزايش عمر مفيد بنا مي‌شوند.

در اين مطالعه عنوان شده که در معماري سنتي اجراي عناصر ساختماني متناسب با کارکرد آن صورت مي‌گيرد. بعضي از روش‌ها توانسته‌اند از عهده کارکردي که از آن‌ها انتظار مي‌رود، به خوبي برآيند، کارآمدي خود را حفظ کنند و به عنوان عنصري قابل اعتماد و پرکاربرد شناسايي شوند. براي مثال نحوه ساخت پل‌ها و چاه‌ها و استفاده از موادي مثل «شفته آهک» و «ساروج» در آن‌ها و همچنين نحوه ساخت پله‌ها و توجه به پاخور بودن زياد اين عناصر،‌ نمونه‌هايي از تناسب روش‌هاي ساخت با کارکرد بنا هستند.

بررسي‌هاي اين پژوهش حاکي از آن است که در معماري سنتي روش ساخت متناسب عوامل محيطي بوده است. نيروهاي طبيعت همواره باعث فرسودگي و تخريب ساختمان مي‌شوند و تغييرات آب‌وهوايي مي‌تواند باعث خرابي ساختمان شود. روش‌هايي مانند «زه‌کشي زمين»، «اجراي ماهيچه پاي ديوار»، «اجراي ازاره»، «دفع آب از بام»، «نغل کردن» و «پوشش طاق و گنبد» از روش‌هايي بودند که در معماري سنتي استفاده مي‌شدند.

بر اساس يافته‌هاي اين پژوهش؛ معماران تلاش کرده‌اند تا با شناخت دانش ايستايي بنا را به‌گونه‌اي بسازند تا در اثر نيروهاي گوناگون و گذر زمان تخريب نشود. ملاحظات سازه‌اي و ايستايي بنا، به دو دسته «ايستايي در برابر بار عمودي» و «ايستايي در برابر بار افقي» تقسيم مي‌شود. همچنين در تمامي مراحل ساخت بنا، رابطه تنگاتنگي بين هندسه و سازه ديده مي‌شود که بي‌شک بر ايستايي بنا نقش دارد.

پژوهشگران اين مطالعه مي‌گويند: «معماري ماندگار ايران حاصل تجربه‌هاي ارزشمندي است که در طي هزاران سال استادکاران سنتي به شاگردان خود انتقال داده‌اند. با استخراج مفاهيم از اين تجربيات ارزشمند، الگوهاي کاربردي جهت درمان عمر کوتاه معماري امروز شناسايي مي‌شود که اميد است پژوهشگران در آينده به آن بپردازند».

در انجام اين تحقيق نيما ولي‌بيگ، ابوذر صالحي و سيما خالقيان؛ پژوهشگران دانشگاه هنر اصفهان، مشارکت داشتند.

يافته‌هاي اين مطالعه به صورت مقاله علمي با عنوان «تاثير روش‌هاي ساخت در افزايش عمر مفيد بناهاي پيش از ۱۳۰۰ هجري شمسي در فلات مرکزي ايران» در فصل‌نامه «پدافند غير عامل» زير نظر دانشگاه جامع امام حسين(ع)، منتشر شده است.