صفحات تکتونیکی زمین چیست؟

مجله ايلياد/از اعماق اقيانوس‌ها تا قله‌ي کوه‌ها، صفحات تکتونيکي زمين نشان‌دهنده‌ي حرکت‌هاي پوسته‌ي زمين در گذشته و حال هستند.

تئوري صفحات تکتونيکي در سال‌هاي ۱۹۵۰ تا ۱۹۷۰ توسعه داده شده است. اين تئوري در واقع بروزرساني مدرن جابه‌جايي‌هاي قاره‌اي است. جابه‌جايي‌هاي قاره‌اي ايده‌اي است که در سال ۱۹۱۲ توسط «آلفرد وگنر» پيشنهاد شد و در آن اينگونه شرح داده شده است که قاره‌هاي زمين در طول زمان بر روي هم لغزيده‌اند. وگنر در مورد اينکه چگونه قاره‌ها بر روي زمين جابه‌جا شده‌اند توضيحي ارائه نداده بود، ولي اکنون محققين توضيحي براي اين کار ارائه داده‌اند؛ «صفحات تکتونيکي».

طبق تئوري صفحات تکتونيکي، پوسته‌ي بيروني زمين به صفحات سنگي بزرگ تقسيم مي‌شوند که بر روي جبه‌ي زمين در حال خزيدن هستند. لايه‌ي جامد بيروني زمين که شامل پوسته‌ي آن به همراه بالاترين لايه‌ي جامد جبه است، «ليتوسفر» ناميده مي‌شود. ضخامت اين لايه ۱۰۰ کيلومتر است. زير ليتوسفر، «آستنوسفر» قرار دارد. آستنوسفر يک لايه‌ي لزج است که گرماي خود را از اعماق زمين دريافت مي‌کند. اين لايه در واقع سطح زيرين لايه‌هاي تکتونيکي را روغن‌کاري مي‌کند و به اين ترتيب، ليتوسفر امکان حرکت به اطراف را دارد.

---

بازار

---

به گفته‌ي زمين‌شناسان، قبل از تئوري صفحات تکتونيکي، تئوري‌هاي ديگر مختص مناطق خاصي از زمين بودند و براي همه جا جواب نمي‌دادند، ولي تئوري صفحات تکتونيکي يکپارچه‌کننده‌ي نظرات زمين‌شناسان بوده است.
نيرو محرکه‌اي که حرکت صفحات تکتونيکي را ممکن مي‌کند، در وجود حرکت جابه‌جايي در جبه‌ي زمين نهفته است. مواد داغي که نزديک هسته‌ي زمين هستند به سمت پوسته‌ي زمين حرکت مي‌کنند و قسمتي از جبه که سردتر است به سمت هسته‌ي زمين حرکت مي‌کند. در حين حرکت جبه، صفحات تکتونيکي به يکديگر برخورد مي‌کنند، به همديگر مي‌چسبند و دوباره از يکديگر فاصله مي‌گيرند.

زماني که دو صفحه‌ي تکتونيکي به يکديگر برخورد مي‌کنند، باعث به‌وجود آمدن رشته‌کوه‌ها مي‌شوند. به‌عنوان مثال آسيا و هند حدود ۵۵ ميليون سال پيش به يکديگر برخورد کرده‌اند و هيماليا به‌وجود آمده است. براي روشن‌تر شدن موضوع توجه کنيد که کوه‌هاي آلپ بايد طي فرسايش سال به سال کوتاه‌تر شوند، ولي از آنجا که فرورفتگي صفحات تکتونيکي ايجاد‌کننده‌ي آن هنوز ادامه دارد، ارتفاع آن سال به سال بيشتر مي‌شود.

هميشه برخورد دو صفحه‌ي تکتونيکي به اين صورت اتفاق نمي‌افتد. برخي اوقات برخورد يک صفحه‌ي تکتونيکي در اعماق اقيانوس با صفحه‌اي که در سواحل اقيانوس قرار دارد، اتفاق مي‌افتد و به خاطر چگالي بالاتر صفحه‌ي اقيانوسي، به جاي ايجاد رشته کوه، صفحه‌ي اقيانوسي به زير صفحه‌ي ديگر ليز مي‌خورد و با وارد شدن به جبه‌ي مذاب زمين، باعث بروز آتشفشان و فوران مواد مذاب در ساحل مي‌شود. در اطراف اقيانوس آرام پديده‌اي به نام «حلقه‌ي آتشين» وجود دارد که ناشي از همين موضوع است.

اگر برخورد دو صفحه‌ي تکتونيکي در کف دريا اتفاق بيفتد مي‌تواند منجر به ايجاد حفره‌هاي بزرگ شود. «حفره‌ي ماريانا» در نواحي شمالي اقيانوس آرام که به اعتقاد محققين عميق‌ترين جاي اقيانوس‌هاي زمين است، در نتيجه‌ي چنين برخوردي ايجاد شده است.

صفحات تکتونيکي در کنار برخورد با يکديگر، امکان فاصله گرفتن از يکديگر را نيز دارند. در اثر اين حرکت، فرورفتگي‌هاي عظيمي روي زمين شکل مي‌گيرد که شکاف آفريقاي شرقي يکي از اين نمونه‌ها است. در اعماق اقيانوس‌ها نيز امکان بروز اين اتفاق وجود دارد.

حرکت صفحات تکتونيکي ۳ تا ۵ سانتي‌متر در سال است. از آنجا که زمين کروي است، صفحات تکتونيکي زمين نيز به صورت تکه‌هاي منحني هستند. اندازه‌ي هر کدام از اين صفحات، بين چند صد تا هزاران کيلومتر است و بسته به همين اندازه‌ها صفحات تکتونيکي به سه دسته‌ي بزرگ، کوچک و ريز دسته‌بندي مي‌شوند.

 
صفحات تکتونيکي بزرگ زمين ۷ عدد هستند؛ آمريکا، اقيانوس آرام، اوراسيا، آفريقا، هند و استراليا، آمريکاي جنوبي و سرزمين‌شمالگان. مطالعات جديد بر روي زمين‌لرزه‌هاي قرن‌هاي گذشته نشان داده است که صفحه‌ي هند و استراليا حدود ۱۰ ميليون سال پيش شکسته شده و صفحه‌ي هند و صفحه‌ي استراليا را ايجاد کرده است. صفحه‌ي اقيانوس آرام اکنون بزرگ‌ترين صفحه‌ي تکتونيکي است و ۱۰۳ ميليون کيلومتر مربع مساحت دارد.

به پيج اينستاگرامي «آخرين خبر» بپيونديد
instagram.com/akharinkhabar