تابستان ایرانی، زمستان برزیلی!

بيگ بنگ/ خورشيد در نقطه انقلاب تابستاني امروز نقطه آغاز فصل گرم براي اهالي نيمکره شمالي زمين قرار است، به نقطه انقلاب تابستاني برسد و بعد رسما فصل تابستان آغاز مي‌شود، اين در حالي است که در همين زمان براي اهالي نيمکره جنوبي انقلاب زمستاني است و در واقع بلندترين شب سال، شب يلدا است. انقلاب تابستاني نيمکره شمالي در شرايطي که ما در ايران در زمان رسيدن خورشيد به نقطه انقلاب تابستاني در آغاز فصل گرم تابستان قرار داريم، در کشور برزيل، تماشاگران و فوتباليست‌هايي که از کشورهاي نيمکره شمالي زمين به آنجا سفر کرده‌اند، آب و هوايي شبيه روزهاي پاياني آذر و ابتداي دي را در اين کشور تجربه مي‌کنند، هرچند آب و هواي بيشتر شهرهاي برزيل شبيه شهرهاي جنوبي ايران است و خيلي سرد نيست. با اين شرايط، ايرانيان حاضر در برزيل مي‌توانند شب ۳۱ خرداد، يلدا را در برزيل جشن بگيرند! فراموش نکنيد اگر زاويه چرخش زمين به دور خودش ۲۳.۵ درجه انحراف نداشت، فوتباليستي که از شهر تهران با عرض جغرافيايي ۳۵ درجه شمالي به شهري در برزيل با عرض جغرافيايي ۳۵ درجه جنوبي سفر مي‌کند، با وضعيت آب و هوايي يکساني مواجه مي‌شود. نقطه اعتدال بهاري را نيز داريم که روز اول فروردين بوده و فصل بهار آغاز مي شود از اين لحظه به بعد بمرور زمان طول روز بلند وطول شب کوتاه تر مي شود، در واقع محل برخورد خط استواي آسمان و دايره‌البروج* است. درست در مقابل نقطه اعتدال بهاري، در سوي ديگر کره آسمان نقطه اعتدال پاييزي را داريم که خورشيد هر سال سي و يکم شهريور يا اول مهر به آن مي‌رسد. اينجا نيز طول مدت شبانه روز، شرايط دمايي و بسياري از شاخص‌هاي ديگر نجومي وضع مشابهي با روز اعتدال بهاري دارد. زيرا باز هم وقتي خورشيد روي نقطه اعتدال بهاري قرار گرفته، از دو قطب شمال و جنوب آسمان فاصله يکساني گرفته است. از طرف ديگر درست مقابل نقطه انقلاب تابستاني، نقطه انقلاب زمستاني را در کره آسمان داريم که هر سال خورشيد در سي‌ام آذر يا اول دي به آن نقطه مي‌رسد. از آنجا که در اين زمان خورشيد بيشتر از هر زمان ديگري در طول سال در نيمکره جنوبي آسمان پيشروي کرده است، براي ساکنان نيمکره شمالي زمين، طول روز به کوتاه‌ترين حد ممکن مي‌رسد و طول شب به بيشترين مقدار افزايش مي‌يابد. از اين زمان به بعد است که زمستان براي ما در نيمکره شمالي زمين آغاز مي‌شود. شب يلدا درست در همين زمان واقع شده است، اما جالب است توجه داشته باشيم همان هنگام که خورشيد در اول دي به نقطه انقلاب زمستاني مي‌رسد، مردم ساکن در نيمکره جنوبي زمين و در کشورهايي مثل برزيل، آفريقاي جنوبي و استراليا در آستانه فصل گرم تابستان قرار گرفته‌اند. آيا در تابستان زمين به خورشيد نزديک تر است؟ بيشتر مردم فکر مي‌کنند در تابستان زمين به خورشيد نزديک‌تر است و از اين رو علت گرم و سرد شدن هوا در طول سال را به دور و نزديک شدن زمين از خورشيد نسبت مي‌دهند. اين فرض مي‌توانست وقتي صحيح باشد که در فصل تابستان تمام قاره‌هاي زمين تابستان را تجربه کند. مي‌دانيد که وقتي ما در ايران که در نيم‌کره‌ي شمالي زمين ساکن هستيم فصل تابستان را سپري مي‌کنيم، مردم نيم‌کره‌ي جنوبي زمين مثل ساکنان کشورهاي استراليا و برزيل و آفريقاي جنوبي، فصل زمستان را تجربه مي‌کنند و برعکس وقتي زمستان به ايران مي‌رسد آن‌ها طعم گرماي تابستان را مي‌چشند. بنابراين وقتي اين پرسش را مطرح مي‌کنيم که «آيا در تابستان زمين به خورشيد نزديک‌تر است؟» بايد مشخص کنيم منظورمان تابستان نيم‌کره‌ي شمالي است يا جنوبي! نکته‌ي جالب اين‌جا است که در حال حاضر زمين در تابستا­­ن‌هاي نيم‌کره‌ي شمالي از خورشيد دورتر و در زمستان­‌هاي نيم‌کر­ه‌ي شمالي به خورشيد نزديک‌تر است!! به عبارت ديگر شايد صحيح‌تر باشد که بگوييم در روزگار ما، وقتي نوبت تابستان نيم‌کره‌ي جنوبي زمين مي‌رسد، زمين به خورشيد نزديک‌تر مي‌شود. مثلاً امسال زمين در روز ۱۵ تير به دورترين فاصله از خورشيد خواهد رسيد و در اين حالت ۱۵۲۰۹۲۴۲۵ کيلومتر از خورشيد فاصله گرفت. در حالي‌که در ۱۳ دي در نزديک‌ترين فاصله از خورشيد قرار گرفت و در اين زمان فاصله‌اش به ۱۴۷۰۹۸۱۶۱ کيلومتري از خورشيد رسيد. پس مي‌بينيد آن‌چه باعث تفاوت فصول مي‌شود ارتباطي با دوري و نزديکي از خورشيد ندارد. علت پيدايش فصول بر مي‌گردد به انحراف محور قطبين زمين از راستاي قائم که حدود ۲۳/۵ درجه است و سبب مي‌شود که در گردش زمين به دور خورشيد در طول يک سال، تغيير زاويه‌اي در تابش خورشيد نسبت به مناطق مختلف زمين به وجود بيايد. همين موجب به وجود آمدن تفاوت دمايي و تفاوت در ميزان بارش باران و نهايتاً دگرگوني فصل‌ها مي‌شود. *خورشيد هر سال، مسير ثابتي را از ديد ما در روي زمين مي‌پيمايد که به آن مسير دايره‌البروج مي‌گويند. به بيان بهتر اگر زمين به صورت صاف و قائم در فضا به دور خودش مي‌چرخيد، استوا و دايره‌البروج زاويه‌اي بينشان تشکيل نمي‌شد و روي هم مماس مي‌شدند. البته اتفاق بدي که در اين حالت مي‌افتاد اين بود که فصل‌ها تشکيل نمي‌شدند و هر منطقه‌اي روي زمين در تمام طول سال تغييري در وضعيت آب و هوايي‌اش ايجاد نمي‌شد. بي‌شک در اين حالت مسير تحول و پيدايش حيات روي زمين خط ديگري را مي‌پيمود و با شرايط امروز متفاوت بود.