آیا موز‌ها رادیواکتیو هستند؟ 

فرادید/ واژه‌ی «تشعشعات» به تنهایی در عده‌ای از مردم ترس ایجاد می‌کند. برای عده‌ای دیگر هم فکر کردن به اینکه قرار گرفتن در معرض مقدار کمی از تشعشعات می‌تواند آن‌ها را به ابرقهرمانی مانند هالک تبدیل کند فکر جالبی است. اما آیا اساساً حقیقت دارد که هر چیزی در اطراف ما رادیواکتیو است، حتی غذایی که می‌خوریم؟ 

شاید شما هم شنیده باشید که موز اندکی رادیواکتیو است، اما معنای آن چیست؟ به رغم این حقیقت که ما ابرقهرمان نیستیم، آیا بدن ما هم رادیواکتیو است؟

 تشعشع انرژی‌ای است که از یک نقطه به نقطه‌ی دیگر حرکت می‌کند؛ یا به صورت امواج یا به صورت ذرات. ما هر روز از منابع مختلفِ طبیعی و مصنوعی در معرض تشعشع قرار داریم. تشعشع کیهانیِ خورشید و فضا، تشعشع صخره‌ها و خاک، همینطور رادیواکتیویته (پرتوافشانی) در هوایی که نفس می‌کشیم و در غذا و آب همگی منابع تشعشع طبیعی هستند.


موز نمونه‌ی رایجی از منبع طبیعی تشعشع است. این میوه حاوی سطوح بالایی از پتاسیم است و مقداری کمی از آن رادیواکتیو است. این حقیقت نباید مانع موز خوردن شما شود، چون مقدار این تشعشع بسیار اندک و کمتر از «تشعشع پس‌زمینه‌ای» طبیعی است که ما هر روز در معرض آن هستیم. منابع مصنوعی تشعشع درمان‌های پزشکی و اشعه‌های ایکس، تلفن‌های همراه و کابل‌های برق هستند. یک تصور اشتباه رایج وجود دارد مبنی بر اینکه منابع مصنوعی تشعشع خطرناک‌تر از منابع طبیعی آن هستند. اما این حقیقت ندارد! هیچ ویژگی‌ِ فیزیکی وجود ندارد که سبب تفاوت تشعشع مصنوعی شود یا آن را آسیب‌زاتر از تشعشع طبیعی کند. آسیب‌زاییِ این تشعشعات به مقدار آن‌ها بستگی دارد نه منبع آنها.


تفاوت بین تشعشع و رادیواکتیویته چیست؟
واژگان «تشعشع» و «پرتوافشانی» (رادیواکتیویته) را معمولاً به یک معنا و به جای یکدیگر به کار می‌برند. این دو واژه به هم مرتبط هستند، اما دقیقاً یک چیز نیستند. پرتوافشانی یا رادیواکتیویته‌ی یک ماده میزان متلاشی شدن و فرایندهایی را توصیف می‌کند که توسط آن‌ها این متلاشی شدن صورت می‌گیرد؛ بنابراین پرتوافشانی را می‌توان فرایندی دانست که توسط آن عناصر و مواد سعی می‌کنند ثابت شوند و تشعشع، انرژی آزادشده‌ی حاصل از این فرایند است.


تشعشع یون‌ساز و تشعشع غیریون‌ساز
تشعشع را بر اساس سطح انرژی می‌توان به دو نوع تقسیم کرد:

تشعشع یون‌ساز برای برداشتن الکترون از یک اتم که می‌تواند ترکیب شیمیایی یک ماده را تغییر دهد انرژی کافی دارد. مثال‌های تشعشع یون‌ساز شامل اشعه‌های اکس و رادون (گاز رادیواکتیو موجود در صخره‌ها و خاک) می‌شوند.

تشعشع غیریون‌ساز انرژی کمتری دارد، اما همچنان مولکول‌ها و اتم‌ها را تحریک می‌کند و این امر سبب حرکت و جنبش سریع‌تر آن‌ها می‌شود. منابع رایج تشعشع غیریون‌ساز شامل تلفن‌های همراه، کابل‌های برق و اشعه‌های فرابنفش (UV) خورشید می‌شود.

طیف الکترومغناطیسی شامل انواع پرتوهای الکترومغناطیسی است.

آیا تمام تشعشعات خطرناک هستند؟
تشعشع همیشه خطرناک نیست و به نوع، قدرت و میزانِ قرار گرفتن در معرض آن بستگی دارد. معمولاً هرقدر سطح انرژی تشعشع بالاتر باشد، میزان آسیب‌رسانی آن بیشتر خواهد شد. برای مثال، می‌دانیم قرارگیریِ بیش از حد در معرض تشعشع یونیزه‌ی گاز رادون به صورت طبیعی می‌تواند به دی ان‌ای و بافت‌های بدن آسیب برساند. همچنین می‌دانیم که تشعشع غیریون‌ساز از قبیل اشعه‌های UV خورشید در صورتی می‌تواند خطرناک باشد که فرد در معرض سطوح بسیار شدید قرار گیرد که سبب آسیب‌های بدی از جمله سوختگی، سرطان یا کوری می‌شود.


مهمتر از آن، از آنجا که ما این خطرات را درک کرده و می‌شناسیم، می‌توانیم از خودمان در برابر آن‌ها محافظت کنیم. کارشناسان ملی و بین‌المللی راهنما‌هایی برای تضمین ایمنی و حفظت مردم و محیط در برابر تشعشع ارائه کرده‌اند. برای تشعشع یون‌ساز، حفاظت به معنای این است که مقادیر بالاتر از تشعشع پس‌زمینه‌ای طبیعی را تا حد امکان پایین نگه دارید، برای مثال، در حیطه‌ی پزشکی از تصویربرداری فقط در بخش‌های مورد نیاز بدن استفاده کنید، مقدار آن را پایین نگه دارید و کپی تصویربرداری‌ها را برای اجتناب از تکرار آزمایش‌ها نگه دارید.


برای تشعشع غیریون‌ساز، حفاظت به معنای این است که قرارگیری در معرض آن‌ها را پایین‌تر از حد مجاز نگه دارید. برای مثال، تجهیزات ارتباط از راه دور از تشعشع غیریون‌ساز فرکانس رادیو استفاده می‌کنند و باید در محدوده‌ی مجاز ایمنی فعالیت کنند. علاوه بر این، در مورد تشعشع UV خورشید، وقتی سطح شاخص UV به ۳ و بالاتر از آن می‌رسد، باید با استفاده از کرم ضدآفتاب و لباس از خودمان مخافظت کنیم.


تشعشع در پزشکی
وقتی صحبت از قرارگیری در معرض تشعشع می‌شود، خطرات واضحی وجود دارد، اما نباید مزایای آن را نادیده گرفت. یک نمونه‌ی رایج از تشعشع، استفاده از آن در پزشکی مدرن است. تصویربرداری پزشکی از تکنیک‌های تشعشع یون‌ساز از قبیل اشعه‌های اکس و سی‌تی‌اسکن‌ها همینطور تکنیک‌های تشعشع غیریون‌ساز از قبیل فراصوت و ام‌آرآی استفاده می‌کند. این نوع تکنیک‌های تصویربرداریِ پزشکی به پزشکان اجازه‌ی دیدن اتفاقات درون بدن را می‌دهند و معمولاً منجر به تشخیص‌های زودهنگام و کمترتهاجمی می‌شوند. تصویربرداری پزشکی می‌تواند به جلوگیری از ابتلا به بیماری‌های جدی هم کمک کند.


از تشعشع برای کمک به درمان بیماری‌های خاص نیز استفاده می‌شود، چون تشعشع می‌تواند بافت‌های سرطانی را بکشد، تومور را کوچک کند یا حتی درد را کاهش دهد. پس، آیا بدن ما هم رادیواکتیو است؟ پاسخ مثبت است. بله مانند هر چیزی که در اطراف ما است، ما هم اندکی رادیواکتیو هستیم، اما مقدار آن آنقدر ناچیز است که نیازی به نگرانی نیست. بدن ما طوری ساخته شده که با مقادیر اندک تشعشع کنار بیاید به همین دلیل قرارگرفتن در معرض تشعشعات در زندگی عادی روزمره هیچ خطری ندارد، فقط انتظار نداشته باشید این تشعشعات شما را به ابرقهرمان تبدیل کند، چون ابرقهرمان‌ها فقط در فلیم‌های علمی تخیلی وجود دارند.

به پیج اینستاگرامی «آخرین خبر» بپیوندید
instagram.com/akharinkhabar