اعزام انسان به فضا در نقشه جامع علمی کشور تا سال 1404

اين سازمان هم مثل بسياري از سازمان‌هاي علمي تا ساليان‌سال، دور از توجه رسانه‌ها و افکار عمومي به کارش ادامه مي‌داد تا آنکه مسوولان تصميم گرفتند خبر دستاوردهاي فضايي را به اطلاع مردم برسانند. در ابتداي کار، انتشار اخبار پيشرفت‌هاي فضايي (در کنار ديگر اخبار علمي)، جذابيت‌هاي بسياري داشت اما کم‌کم از رونق افتاد. بعدها هم برخي پرسيدند اين‌همه پژوهش‌هاي علمي چرا تاثيري در زندگي روزمره ما ندارد؟ و پژوهش بي‌کاربرد چه فايده‌اي دارد؟

ما هم بر آن شديم تا برخي از پرسش‌ها درباره فعاليت‌هايي را که درباره اين سازمان مطرح است، بي‌پرده با دکتر «حميد فاضلي»، سرپرست اين سازمان مطرح کنيم که او هم با روي باز پذيرفت و به تفصيل به همه پرسش‌هاي ما پاسخ داد که در ادامه خلاصه اين گفت‌وگو را با هم مي‌خوانيم: آقاي دکتر، خوب است گفت‌وگويمان را از ارتباط سازمان فضايي ايران و شورايعالي فضايي آغاز کنيم تا بدانيم هرکدام از اينها چه وظايف و مسووليت‌هايي دارند؟ شورايعالي فضايي از وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها و نهادهاي مرتبط با حوزه‌هاي فضايي تشکيل شده است. در آغاز کار، وزارت ارتباطات، علوم، امور خارجه، وزارت صنايع، وزارت راه و سازمان صداوسيما و معاونت راهبردي رييس‌جمهوري به عنوان اعضاي حقوقي و سه‌عضو حقيقي ديگر به‌عنوان اعضاي شورايعالي فضايي معرفي شدند. رياست اين شورا نيز برعهده رييس‌جمهور و دبير آن هم رييس سازمان فضايي است. نوع فعاليت‌ها، خط‌مشي، اهداف کلان و راهبردهاي سازمان فضايي و شورايعالي فضايي، در قانون تشکيل اين‌دو مطرح شده است. بعدها اساسنامه‌اي هم براي سازمان فضايي ايران و هم شورايعالي فضايي تدوين و در هيات دولت تصويب مي‌شود. راهبردها، اهداف کلان، خط‌مشي‌ها و سياستگذاري‌هاي سازمان فضايي ايران در شورايعالي فضايي انجام مي‌شود. شورايعالي فضايي جلسه‌هايي تشکيل مي‌دهد و در آن برنامه‌هاي سازمان فضايي را بررسي و تاييد و تصويب مي‌کند که تاکنون سه‌جلسه آن تشکيل شده است. براي مثال ما برنامه‌اي ارايه مي‌دهيم و مي‌گوييم مثلا اين راهبردها را پيش‌بيني کرده‌ايم و براي دستيابي به اين راهبردها، چنين برنامه‌هايي داريم. اين راهبردها و برنامه‌هاي کلان در شورايعالي فضايي تاييد و تصويب مي‌شود و از آن پس، ما براي اجراي آن اقدام مي‌کنيم. در اين ميان، سند جامع توسعه هوافضاي کشور چه نقش و جايگاهي دارد؟ از جمله اسناد بالادستي کشور، سند جامع توسعه هوافضاي کشور است که البته فقط به موضوعات فضايي محدود نشده است. بخش‌هاي متنوع و گسترده‌اي دارد. اين سند ماحصل برگزاري جلسات متعدد طي شش تا‌ هفت‌سال مداوم بود که پيوسته تشکيل مي‌شد و نهادهاي دست‌اندرکار حوزه هوافضاي کشور در آن حضور داشتند. اين سند در نهايت سال گذشته پس از بحث و بررسي‌هاي زياد، در شورايعالي انقلاب فرهنگي به تصويب رسيد. اين سند بر راهبردهاي کلان، برنامه‌ها و خط‌مشي‌هاي حوزه هوافضاي کشور صحه مي‌گذارد. گفتيد شورايعالي انقلاب فرهنگي اين سند را تصويب کرده است؟ ولي در ذهن ما اين است که اين شورا بيشتر در زمينه علوم‌انساني و اسلامي فعال است. اتفاقا شوراي عالي انقلاب فرهنگي در بسياري از اسناد بالادستي حوزه‌هاي تکنولوژي و فناوري ديگر هم فعال است و براي مثال سندي در زمينه نانوفناوري را تاييد و تصويب کرده که شايد اين مورد هم باعث تعجب شما شود. البته وقتي اين موضوع مطرح شد براي ديگران هم اين پرسش پيش آمد که چرا اين سند بايد در شورايعالي انقلاب فرهنگي تاييد و تصويب شود. به هرجهت، کليات نگاه‌هاي کلان به حوزه هوا فضاي کشور در اين سند ذکر شد که در نهايت در شورايعالي انقلاب فرهنگي تاييد و تصويب شد. البته ذکر اين نکته هم لازم است که فقط راهبردهاي کلان در شورايعالي انقلاب فرهنگي تاييد و تصويب مي‌شود و اين شورا ديگر وارد جزييات نمي‌شود و در مورد دستگاه‌هايي که بتوانند اين اهداف را اجرايي کنند و همچنين درباره نقش آنها چيزي نمي‌گويد. براي مثال در اين سند گفته مي‌شود قرار است به مدار زمين دست پيدا کنيم يا قرار است ماهواره ژئو يا کپسول‌زيستي به فضا پرتاب کنيم، يا سنجش از دور با دقت تا 10متر انجام شود. اما اينکه اين فعاليت‌ها در کدام سازمان‌ها و نهادها انجام شود، ديگر در اين سندهاي چشم‌انداز ذکر نشده و شورايعالي انقلاب فرهنگي در مورد آنها تصميم‌گيري نمي‌کند. در سند جامع هم که از اسناد بالادستي است، دو‌هدف مهم ذکر شده که در نقشه جامع علمي کشور هم به آنها اشاره شده است. مي‌دانيد که در نقشه جامع علمي کشور نيز حوزه هوافضا در اولويت اول است و يکي از ماموريت‌هايي که در نقشه جامع علمي کشور پيش‌بيني شده است، استقرار ماهواره در مدار ژئو و اعزام انسان به فضاست. شما در صحبت‌هايتان به سند جامع و نقشه جامع علمي کشور اشاره کرديد. براي جلوگيري از خلط مبحث، خوب است کمي بيشتر اين دو‌مورد را توضيح دهيد. نقشه جامع علمي کشور در واقع يک گزارش تفصيلي از سند توسعه چشم‌انداز1404 است. سند چشم‌انداز مختصر و در حد يک‌صفحه است و در آن بيان شده که ما بايد تا سال1404 در حوزه‌هاي مختلف علم و فناوري، جايگاه اول را در منطقه داشته باشيم، اما بيشتر از اين وارد جزييات نمي‌شود. اما سند جامع وارد اين جزييات مي‌شود و به بررسي اين موضوع مي‌پردازد که کدام حوزه‌ها اولويت دارد و براي رسيدن و دستيابي به اين اولويت‌ها، چگونه بايد عمل کرد. در اين سند جامع هوا فضاي کشور، روي سه‌حوزه هوايي و هوانوردي، حوزه فضايي و حوزه هوافضاي دفاعي تاکيد شده که درباره هر يک از اين حوزه‌ها، در کميته‌ها و جلسه‌هاي ديگر، ده‌ها‌کارگروه فعاليت کردند و هزاران گزارش و پشتيبان براي اين سندها تهيه شد. در واقع در اين سند، پس از ذکر مقدمه و تعاريف ديگر، بيان مي‌کند سند جامع، چشم‌اندازهايي را مطرح مي‌کند که در هرکدام از سه‌حوزه‌اي که پيش از اين نام برديم، با درنظرگرفتن افق1404، بايد چه رويکردهايي داشت و در پي چه چشم‌اندازي بود. براي مثال در اين سند ذکر شده است انجام اين امور، بايد متناسب با فرهنگ اسلامي باشد، توليد ثروت داشته باشد، پيشران باشد، الهام‌بخش و افتخارآفرين باشد، دانش‌بنيان باشد، ارزش‌هاي بنيادين جامعه را مدنظر داشته باشد، با توجه به عقلانيت تدوين‌شده باشد و ... . بعد هم به سياست‌هاي کلان اين سند اشاره مي‌کند و در کنارش تاکيد مي‌کند در همه اين موارد بايد بر توان داخلي تکيه کرد. اين سند در حوزه سياست‌هاي کلان و اهداف سه‌حوزه راهبردي که پيش از اين اشاره شد، باز هم بر مبناي همان روح حاکم بر سند جامع توسعه، به موارد بسيار مهمي اشاره مي‌کند از جمله: شناخت عظمت و نظم حاکم بر جهان، دستيابي به جايگاه اول در منطقه در تسخير فضا، انجام ماموريت‌هاي فضايي سرنشين‌دار و قراردادن انسان در مدار با اولويت فناوري داخلي، ساخت و پرتاب و بهره‌برداري از ماهواره‌هاي زمين‌آهنگ و ديگر ماهواره‌ها و... پس خود‌به‌خود اهداف کلان را در اين سند مي‌بينيم. با توجه به اينکه اين سند، سند جامع1404 نام دارد، قرار است همه اين دستاوردها تا قبل از سال1404 حاصل شود؟ پيش‌بيني ما اين است که تا سال1404 همه اين موارد را محقق کنيم البته بايد تاکيد کرد انجام چنين کارهايي چندان هم ساده نيست و اين دستاوردها به آساني حاصل نمي‌شود. ولي اين نکته را هم ذکر مي‌کنم که در تغيير اهداف کلان و بالادستي و مديريت کلان کشور، تاثيري در اين برنامه‌ها ندارد هرچند ممکن است در اولويت‌ها تغييري ايجاد کند. ولي انتظار اين است که با تغيير مديريت‌ها، در اهداف و اولويت‌هاي تصويب‌شده تغييري ايجاد نشود. در حالت کلي همين‌طور است ولي در مواردي هم ممکن است اولويت‌ها بنا بر دلايلي تغيير کند، البته اين مورد خاص کشور ما نيست و ممکن است در هر کشور ديگري هم روي دهد. براي مثال ناسا در زمان «جورج بوش» برنامه‌اي ارايه داد به نام بازگشت دوباره به ماه و اعتباري 16ميلياردي براي آن پيش‌بيني کرد. آنها کار را آغاز کردند و حدود 9ميليارددلار هم در اين راه هزينه شد، اما پس از ارزيابي‌هاي دوباره، به اين نتيجه رسيدند که هنوز با هدف نهايي يعني اعزام انسان به ماه خيلي فاصله دارند و انجام اين کار چندان هم آسان نيست زيرا هم از لحاظ اعتبارهاي مالي و هم از لحاظ فناوري‌ها و ديگر موارد با مشکل روبه‌رو شدند، بنابراين هياتي را مامور بررسي دوباره اين موضوع کردند و ديدند هم از لحاظ زماني و هم از لحاظ اعتباري بايد در اين طرح تجديدنظر کرد و اعتبار را تا 20ميليارددلار افزايش داد. به همين دليل «اوباما» رييس‌جمهور کنوني آمريکا گفت انجام اين طرح به‌صرفه نيست و بايد آن را کنار گذاشت و به مريخ توجه کرد، به بيان ديگر پنجره تازه‌اي را باز کرد. خلاصه آنکه ممکن است در اهداف کلان هم تغيير و تحولاتي رخ دهد. البته شايد چنين تغيير رويکردي در اجراي برنامه‌ها در قانون آمريکا طبيعي باشد، اما آيا تغيير رويکردها در قانون کشور ما هم طبيعي است؟ بله، ولي من روي اين نکته تاکيد مي‌کنم در اين سند اعزام انسان به فضا تا سال1404 بايد انجام شود، پس اگر بخواهيم اولويت‌ها را تغيير دهيم، خواه‌ناخواه از برنامه اعزام انسان به فضا عقب مي‌افتيم. در اين صورت بودجه کمتري به آن تعلق مي‌گيرد و زيرساخت‌هاي کمتري براي آن ايجاد مي‌شود. با توجه به اينکه تا 1404، 11،10سال بيشتر باقي نمانده آيا همچنان بر اين باوريد که تا سال1404 مي‌توان انساني را به فضا اعزام کرد يا مسوولان به اين نتيجه رسيدند که بايد در اين برنامه تغييري ايجاد کرد؟

در حال حاضر باورمان اين است که احتمالا تا سال1404 مي‌توان به چنين هدفي دست يافت. اما اگر قرار باشد در اين برنامه تغييري ايجاد شود، بايد از نظرات رييس‌جمهور محترم، جناب آقاي دکتر «روحاني» باخبر شويم البته تاکنون در دولت جديد، جلسه شورايعالي فضايي تشکيل نشده و در نتيجه ما هنوز از نظرات وي در اين زمينه خاص، چندان هم مطلع نيستيم. در اين بين، کار کميسيون‌هاي راهبردي چيست؟ ما ذيل شورايعالي فضايي، يک کميسيون به نام کميسيون راهبردي هم داريم. کميسيون راهبردي هم کارش اين است که موضوعات مختلف، پيش از مطرح‌شدن در شورايعالي فضايي، در کميسيون راهبردي بررسي شود. اعضاي اين کميسيون هم معاونان وزراي عضو شورايعالي فضايي هستند. بناست مطالب مربوط به جلسات شورايعالي فضايي، ابتدا در جلسه کميسيون راهبردي مطرح‌ شود و بيشتر در مورد آن بحث و بررسي صورت گيرد و ‌نظرات همه شنيده شود و پس از آنکه اجماع لازم صورت گرفت، تصميم‌سازي شود و پس از آن در جلسه شورايعالي فضايي مطرح و در صورت لزوم تصويب شود. البته تاکنون کميسيون راهبردي 11جلسه و شورايعالي فضايي هم سه‌جلسه تشکيل داده‌اند. زماني که اين سند تصويب مي‌شد، خود شما هم در آن جلسه حضور داشتيد؟ بله، من در تمام جلسات آن کميسيون‌ حضور داشتم. البته لازم به ذکر است که اين سند پيش از دوران مسووليت من در سازمان فضايي تنظيم شده بود. از سال‌هاي قبل از مسووليت بنده در سازمان فضايي، کميسيون راهبردي و کميته‌هاي مربوط به تدوين اين سند، شکل گرفته و جلساتي هم تشکيل شد. در اين کميته‌ها نقش فعاليت‌هاي فضايي (مانند تدوين برنامه‌ها، مطالعات و مستندات و توليد اسناد پشتيبان مربوط به بخش فضايي) به سازمان فضايي محول شد و اين کارها در ستادي به نام ستاد توسعه فناوري هوافضا انجام مي‌شد که جناب آقاي مهندس «فرهي» رياست آن را بر عهده داشت که اين سند بر مبناي فعاليت‌هايي که در آنجا انجام شده بود، تنظيم شد. به هر صورت تصويب اين برنامه‌ها پيش از قبول مسووليت بنده در سازمان فضايي بوده است.