برگزیده

خاورمیانه روی نقطه جوش

اکو ايران

بروزرسانی 1403/05/17 - 23:50

اکو ایران/متن پیش رو در اکو ایران منتشر شده و بازنشر آن در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

حالی که انتظار می‌رود حزب‌الله با ایران هماهنگ باشد، استراتژی فراگیر احتمالاً بر یک درگیری طولانی‌مدت و کنترل‌شده متمرکز خواهد بود که منافع راهبردی متعددی را برای ایران تأمین می‌کند، بدون اینکه به یک جنگ منطقه‌ای تمام عیار تبدیل شود».

ترور اسماعیل هنیه، رئیس سیاسی حماس در تهران، همراه با ترور فؤاد شکر، شخصیت برجسته حزب‌الله در بیروت، موجی از شوک را در سراسر خاورمیانه ایجاد کرده است و این احساس وجود دارد که ایران احتمالاً با حمله‌ای به اسرائیل پاسخ خواهند داد که می‌تواند به یک جنگ همه جانبه منطقه‌ای منجر شود.

اکنون تقریبا یک هفته از ترور هنیه و شکر می‌گذرد، اما هنوز هیچ حمله بزرگی به اسرائیل صورت نگرفته است و دیپلمات‌ها برای جلوگیری از تشدید تنش در منطقه رفت و آمد می‌کنند.

به نوشته الجزیره، ایرانی‌ها تاکید کرده‌اند که پاسخ خواهند داد و ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه، روز دوشنبه گفت که ثبات منطقه‌ای تنها از طریق «تنبیه متجاوز و ایجاد بازدارندگی در برابر ماجراجویی رژیم صهیونیستی» حاصل می‌شود.

اکنون سؤال این است که این پاسخ چه شکلی خواهد داشت؟ آیا این یک تلاش سنجیده و محاسبه شده برای اجتناب از یک جنگ منطقه‌ای خواهد بود، مانند دفعه گذشته که ایران احساس کرد باید به حمله اسرائیل پاسخ دهد؟ یا مقامات ایران بر این باورند که حملات اخیر مستلزم پاسخی قوی‌تر است، حتی اگر با خطر درگیری گسترده‌تر همراه باشد؟

رساندن منطقه به نقطه جوش
ترور هنیه تنش‌ها را از اکتبر گذشته به بالاترین حد خود رسانده است، زمانی که حمله حماس به کشته شدن 1139 نفر در اسرائیل انجامید و بیش از 200 نفر به اسارت درآمدند. اسرائیل با راه اندازی یک جنگ ویرانگر علیه غزه پاسخ داد که این منطقه را ویران کرد، میلیون‌ها نفر را آواره کرد و تقریباً 40،000 فلسطینی را کشت.

کمتر از 24 ساعت قبل از ترور هنیه، اسرائیل فواد شکر، یکی از بنیانگذاران شاخه مسلح حزب الله و حداقل پنج غیرنظامی را در حومه جنوبی بیروت ترور کرد. بر اساس گزارش گروه نظارتی ACLED، اسرائیل از 7 اکتبر حداقل 39 فرمانده یا عضو ارشد «محور مقاومت» - شبکه متحدان ایران مخالف هژمونی آمریکا و اسرائیل در منطقه - را هدف گرفته است.

آمنه مهرور، کارشناس منطقه خاورمیانه ACLED در گزارشی نوشت: «بعید است که حذف فرماندهان و رهبران ارشد محور مقاومت عاملی تعیین کننده برای پایان دادن به درگیری‌های کنونی در امتداد مرزهای جنوبی و شمالی اسرائیل باشد یا تهدیدی وجودی برای دشمنان اسرائیل ایجاد کند. و در حالی که توافق آتش‌بسی که می‌تواند آزادی اسرای اسرائیلی را تضمین کند در حال حاضر بسیار بعیدتر است، ترورهای کنونی منطقه را حتی از قبل هم به آستانه جنگی نزدیک‌تر کرده است که می‌تواند پیامدهای ویرانگری برای خاورمیانه و فراتر از آن داشته باشد.»

اگرچه اسرائیل به طور رسمی در مورد ترور هنیه اظهار نظری نکرده، یک روز پس از این ترور، بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل در سخنرانی‌ای احتمال واکنش ایران را تایید کرد.

فرصت ایران برای نشان دادن خود به عنوان طرف منطقی
به گفته تحلیلگران، پاسخ آتی ایران قریب الوقوع است، اما احتمالا سنجیده خواهد بود. در حالی که ترور هنیه در خاک ایران و در پی مراسم تحلیف رئیس جمهور، توهین بزرگی به دولت ایران بود، کارشناسان گفتند که این امر تمایل ایران برای اجتناب از جنگ منطقه‌ای گسترده‌تر با اسرائیل و حامی اصلی آن، ایالات متحده را تغییر نمی‌دهد.

رضا اکبری، مدیر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در موسسه گزارش جنگ و صلح، به الجزیره گفت: «من معتقد نیستم که تشدید تنش در ذهن تصمیم گیرندگان ایرانی باشد. با این حال، البته همه سیاستگذاران ایرانی یکسان نیستند».

سیاست ایران مدت هاست که بین تندروها و اصلاح طلبان تقسیم شده است. مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور جدید کشور که عموماً به عنوان یک میانه‌رو یا اصلاح‌طلب توصیف می‌شود، تنها چند هفته است که روی کار آمده است. زمانی که ایران در آوریل به اسرائیل حمله کرد، ابراهیم رئیسی، سلف وی، هنوز بر سر کار بود.

اکبری ادامه داد: «سوالی که ایرانی‌ها به دنبال پاسخ آن هستند این است که چگونه تلافی می‌کنید و این سیگنال را می‌فرستید که اقدامات تهاجمی، مانند ترور در خاک ایران، نمی‌توانند اتفاق بیافتند، بدون اینکه یک چرخه تشدید ایجاد کنید. این سوال اصلی است.»

در حالی که رهبر انقلاب وعده «انتقام سخت» داده، ادامه تعامل دیپلماتیک تهران با واسطه‌ها به برخی از تحلیلگران اطمینان داده است که هنوز اشتهای کمی برای یک جنگ گسترده‌تر وجود دارد. تهران چندی پیش وزیر امور خارجه اردن را پذیرفت.

اوری گلدبرگ، تحلیلگر سیاسی مستقر در تل آویو، به الجزیره گفت: «من احساس می‌کنم که ایران با همه در خاورمیانه به جز اسرائیل صحبت می‌کند و با چند کشور خارج از منطقه صحبت می‌کند. هرچه شواهد بیشتری از این هماهنگی‌ها داشته باشیم و زمان بیشتری بگذرد، احتمال کنترل و مهار واکنش ایران بیشتر خواهد شد». او افزود: «ایران، کشوری که از نظر ایالات متحده به عنوان یک دولت منزوی شناخته می‌شود، این فرصت را دارد تا خود را به عنوان یک بازیگر منطقی در کنار بازیگران بین المللی نشان دهد، به ویژه در زمانی که نتانیاهو روابط خود را با شرکای بین المللی مخدوش کرده است.»

«نتانیاهو خواهان جنگ با ایران است»
گلدبرگ هم‌چنین گفت: «اسرائیل در همه سطوح نتوانسته درک کند که جایگاه بین المللی آن‌ها در 10 ماه گذشته چقدر تضعیف شده است. [اسرائیل] هنوز هم پشتیبانی می‌شود [اما] بیشتر به وبال گردن ایالات متحده تبدیل شده است.»

ایالات متحده در طول جنگ علیه غزه از اسرائیل حمایت مادی و نظامی کرده است، اما همچنین از متحد اصلی خود در منطقه خواسته است که اقدامات عجولانه‌ای را انجام ندهد که باعث افزایش تنش با ایران و متحدانش شود. اما اسرائیل با ترور هنیه، مردی که برای آتش‌بس در غزه با او مذاکره می‌کردند، پاسخ واشنگتن را داد.

در داخل، نتانیاهو ماه‌هاست که در وقت اضافه کارمی‌کند. در ماه مه، یک نظرسنجی نشان داد که تنها 32 درصد از اسرائیلی‌ها عملکرد او را تایید می‌کنند، در حالی که او همچنین در سه پرونده قضایی در سال 2019 به کلاهبرداری، رشوه و نقض اعتماد متهم شده است، اما محاکمه به دلیل جنگ غزه متوقف شده است. دادستان دیوان کیفری بین المللی نیز به اتهام جنایات جنگی حکم بازداشت برای نتانیاهو صادر کرده است.

آتش بس در غزه منجر به کاهش تنش بین اسرائیل و دشمنان منطقه‌ای آن می‌شود. اکنون قدرت‌های منطقه‌ای منتظرند تا ببینند ترور هنیه چه تاثیری بر این مذاکرات خواهد داشت.

در مورد نتانیاهو، تحلیلگران ماه‌ها گفته‌اند که پایان دادن به درگیری‌ها احتمالاً به زندگی حرفه‌ای او پایان می‌دهد، زیرا می‌تواند باعث برگزاری انتخابات زودهنگام شود. نتانیاهو همچنین سال‌ها از تهدید ایران صحبت کرده و آمریکا را برای مقابله با آن تحت فشار قرار داده است. او اکنون ممکن است یک شانس برای خود ببیند.

گلدبرگ گفت: «اجماع عمومی در اسرائیل این است که نتانیاهو خواهان جنگ با ایران است و برای آن تلاش می‌کند. آیا اشتهایی برای این [از سوی اسرائیلی‌ها] وجود دارد؟ نه، اسرائیلی‌ها خسته شده‌اند، اما اینطور نیست که دیدگاه یا طرح جایگزین دیگری توسط مخالفان پیشنهاد شده باشد.»

حزب الله و محور مقاومت
فراتر از ایران، اسرائیل هم‌چنان باید پاسخ متحدان ایران را، به ویژه برای ترور شکر، در نظر داشته باشد. حسن نصرالله، رهبر حزب‌الله روز پنجشنبه گفت که اسرائیل از خطوط قرمز عبور کرده است و پاسخ آن «حتمی» است.

پس سوال این است که آیا پاسخ ایران شامل هماهنگی با متحدان «محور مقاومت» خود، به‌ویژه حزب‌الله و حوثی‌های یمن خواهد بود، یا هر گروه به تنهایی عمل خواهد کرد.

عماد سلامی، دانشمند علوم سیاسی در دانشگاه آمریکایی لبنان، گفت که حزب الله و ایران احتمالاً در مورد پاسخ خود در تماس نزدیک خواهند بود، اگرچه هر حمله‌ای استراتژیک خواهد بود و سعی می‌کند از آتش افروزی بیشتر جلوگیری شود. او گفت: «در حالی که انتظار می‌رود حزب‌الله با ایران هماهنگی کند، استراتژی فراگیر احتمالاً بر یک درگیری طولانی‌مدت و کنترل‌شده متمرکز خواهد بود که منافع راهبردی متعددی را برای ایران تأمین می‌کند، بدون اینکه به یک جنگ منطقه‌ای تمام عیار تبدیل شود».

به گفته تحلیلگران، در حال حاضر، اگر ایران در پاسخ به توازن مناسبی دست یابد، از یک جنگ همه جانبه در منطقه جلوگیری خواهد شد. با این حال، سلامی گفت تنش محدود با ایران، عمدتاً از طریق متحدان منطقه‌ای، ادامه خواهد یافت. او گفت: «هدف از این هماهنگی نشان دادن یک جبهه گسترده علیه اسرائیل است. با این حال، محاسبات راهبردی ایران نشان می‌دهد که در پاسخ باید از شعله‌ور کردن منطقه در یک جنگ همه جانبه جلوگیری کرد. ایران ترجیح می دهد ... از تبدیل شدن درگیری غزه و اسرائیل به جنگ مستقیم ایران و اسرائیل اجتناب کند.»