برگزیده

افزایش نگرانی‌ها در آستانه معرفی کابینه

هم ميهن

بروزرسانی 1403/05/20 - 10:35

هم میهن/متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشر آن در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

شمارش معکوس برای مشخص شدن فهرست نهایی وزرای دولت چهاردهم رو به اتمام است و اخباری به گوش می‌رسد که نشان‌دهنده این است که نگرانی‌ها بی‌مورد نیست. هسته مرکزی نگرانی‌ ناظران و فعالان سیاسی این است که نتیجه انتخابات چهاردهم نشان می‌دهد بخشی از جامعه خواستار تغییر برخی مسائل در سیاستگذاری‌ها و تصمیم‌گیری‌هاست. اما مشخص نیست که آیا می‌شود با این شنیده‌ها امیدی به تغییر داشت، یا نه. شنیده‌ها حاکی از آن است که گزینه‌های اصلاح‌طلب و میانه‌رو با فشارهایی از بیرون دولت حذف و جایگزین می‌شوند. حتی مسئله سهم‌خواهی‌های سیاسی از دولت نیز این روزها مطرح است. زیر چتر مسئله وفاق ملی، از ابقای وزرایی در دولت چهاردهم صحبت می‌شود که برخی از آنان به عنوان چهره‌های ضعیف یا پاشنه‌ آشیل دولت سیدابراهیم رئیسی شناخته‌شده هستند.

شادی مکی و محسن صالحی‏‌خواه| مسئله استعلام‌ها در حال حاضر مورد توجه قرار گرفته است. مشخص نیست که استعلام‌ها برای تائید صلاحیت و سلامت اشخاص صورت می‌گیرد یا به صورت اهرم فشار درآمده است. این مسئله نیز به طور طبیعی، مشخص خواهد شد. مسئله وفاق ملی نیز بسیار مهم است و این روزها چه از سمت هواداران پزشکیان و چه از سوی منتقدان مطرح می‌شود. منتقدان بیشتر به نظر می‌رسد که به دنبال ایجاد فشار با استفاده از این اهرم برای تحمیل کردن برخی گزینه‌های مدنظر خود به دولت هستند. اما برخی معتقدند که بحث وفاق ملی، تنها با به کار گرفتن وزرای پیشین تحقق پیدا نمی‌کند و نباید فراموش کرد که ۵۰ درصد جامعه در انتخابات پیشین شرکت نکردند و قرار است که صدای آنان نیز شنیده شود. باید دید که در نهایت، چه فهرستی به مجلس ارسال خواهد شد و مجلس با آن چه خواهد کرد.

آخرین گزارش ظریف
محمدجواد ظریف، معاون راهبردی رئیس‌جمهور آخرین گزارش از وضعیت انتخاب وزرای پیشنهادی را در صفحه توئیتر خود منتشر کرد. ظریف نوشت: «پنجشنبه روز سنگین و پرچالشی بود. در دیدارهای جداگانه از ساعت ۸ صبح تا ۱۱ شب، مدیران ستاد تهران و اعضای کمیته‌های بهداشت، نفت و سیاست خارجی، با صمیمیت و صراحت، دیدگاه‌ها و انتظارات خود را بیان کردند. در جلسه ۲۰۰ دقیقه‌ای شورای راهبری، گزارش این دیدارها و نیز گفت‌وگو با اعضای کمیته‌های محیط زیست، زنان، رفاه، جوانان، اطلاعات و دیگر نخبگان و فعالان جامعه مدنی را ارائه کردم.»

ظریف ادامه داد: «اعضای شورای راهبری همچنین گزارش رئیس دفتر محترم رئیس‌جمهور را از مصاحبه‌های دکتر پزشکیان بزرگوار با برخی نامزدها (که به معنی قطعی بودن هیچ‌یک از آنان نیست و بعضاً برای یک مسئولیت با چند نفر مصاحبه شده است) و آخرین وضعیت گزینه‌های عضویت در هیئت دولت شنیدند و دیدگاه‌های خود را جهت انتقال به ریاست محترم جمهوری به ایشان بیان کردند. همچنین نگرانی‌ها نسبت به برخی شایعات توسط اعضای محترم شورای راهبری بیان گردید. لازم است از توجه و حساسیت مردم عزیز نسبت به روند و نتایج تعیین اعضای هیئت دولت قدردانی نمایم. این یک تجربه جدید شفافیت و دموکراسی در مسیر پیچیده و دشوار انتخاب وزراست.»

معاون رئیس‌جمهور تاکید کرد: «بی‌گمان هر تجربه جدیدی با ایرادها و چالش‌های فراوانی روبه‌رو است که مهمترین آن مقاومت در برابر تغییر و باور نداشتن به نوآوری و سپردن کار به جوانان است. خوشبختانه رئیس‌جمهور محترم با شجاعت و باور به تغییر، نوآوری و جوانان گام نخست را در این مسیر دشوار و پرفراز و نشیب برداشته‌اند که شایسته قدردانی و سپاس است.»

راهبرد رئیس‌جمهور
وفاق ملی نقشی کلیدی در ادبیات رئیس‌جمهور دارد. پزشکیان در آخرین سخنرانی عمومی خود که در نشست صمیمی با اصحاب رسانه بود، چند بار بر مسئله وفاق ملی تاکید کرد. پزشکیان تاکید کرد که قصد تشکیل دولت وفاق ملی را دارد و از نیروهای متخصص دولت‌های قبل نیز استفاده خواهد کرد. این راهبرد مورد استقبال قرار گرفت اما تنها یک نگرانی در مورد آن وجود دارد. برخی تحلیلگران این نگرانی را ابراز می‌کنند که در فقره استفاده از مدیران دولت‌های قبل، آیا نیروهای متخصص به کارگیری می‌شوند؟ چرا که مسئله سپردن کار به کارشناسان نیز دیگر راهبرد رئیس‌جمهور است. بخش دیگری از نگرانی‌ها ناشی از آن است که چهره‌هایی که برای کابینه معرفی می‌شوند، با نگاه رئیس‌جمهور همراه هستند یا نه.

هشدارها و توصیه‌ها
بعضی از فعالان سیاسی نسبت به تکرار نام برخی وزرای دولت سیزدهم، مسئله فشارهای بیرونی برای تشکیل کابینه و موضوع وفاق ملی واکنش نشان دادند. بخشی از این واکنش‌ها ناظر بر مسئله معرفی مجدد سیداسماعیل خطیب به‌عنوان وزیر اطلاعات و همچنین شایعه ابقای وزیر آموزش و پرورش و پیشنهاد دوباره رضامرادصحرایی به مجلس بود.

رسول منتجب‌نیا، فعال سیاسی اصلاح‌طلب گفت: «آقای پزشکیان از مردم رای گرفته و مردم هم منتظر تغییر و تحول در دولت هستند؛ بنابراین چهره‌ها باید تغییر کنند و مردم شاهد افراد و فرهنگ جدید باشند.»

محمدمهدی مجاهدی، عضو هیئت‌ علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در توئیتر نوشت: «کابینه‌ای مرکب از ادراکات متعارض درباره خیرات عمومی، شیوه حکمرانی، وضع‌وحال ایران و جهان و سیاست‌های خرد و کلانْ تعبیری خطا و خطرناک از رؤیای دولت وفاق ملی است. تعبیر صادق این رؤیا در گرو تشکیل کابینه‌ی باورمندان به کثرت‌گرایی سیاسی است نه نمایندگان منافع متعارض و تعارضِ منافع.»

محمد فاضلی، نسبت به حساسیت‌ها درباره انتخاب وزرا هشدار داد و نوشت: «انتخاب کابینه یک پشت‌صحنه دارد که اغلب لابی و فشار است. یک جلوصحنه دارد که در آن نمی‌شود گفت این را انتخاب کردیم چون فلانی لابی کرد. در جلو صحنه باید گفت این را انتخاب کردیم چون فهم، توانمندی، سابقه، قابلیت، سرمایه اجتماعی و برنامه و چشم‌انداز را داشت. جلو صحنه را سفت بچسبید!»

آذر منصوری، رئیس جبهه اصلاحات ایران مسئله خواسته‌های رای‌دهندگان را یادآوری کرد: «‌مردم ایران پس از چندین انتخابات یاد گرفته‌اند خود مطالبه‌گر باشند ‌و از رأیی که داده‌اند پاسداری کنند. ‎جبهه اصلاحات ایران نیز پس از کسب تجربه‌های مکرر می‌داند آنجا که از حقوق مردم و مطالبات همه شهروندان ایران غافل شود، مهمترین کانون قدرت خود را از دست داده است.»

نگرانی جدی درباره ترکیب کابینه
حسین نورانی‌نژاد، فعال سیاسی اصلاح‌طلب نگرانی‌ها درباره کنارگذاشته شدن گزینه‌های اصلاح‌طلب و میانه‌رو به دلیل برخی استعلام‌ها را بسیار جدی توصیف می‌کند. او در گفت‌وگو با هم‌میهن تاکید کرد:«فراموش نکنید که دلیل کاهش جدی مشارکت در ادوار اخیر انتخابات، ناامیدی از محقق شدن نظر رای‌دهندگان بوده است. در این انتخابات اما تلاش زیادی شد تا بار دیگر امید تازه‌ای خلق شود. اگر قرار باشد جریان تمامیت‌خواه با استفاده از ابزار در اختیار خود بار دیگر در برابر کف حداقلی مطالبات اکثریت مانع‌تراشی کند، باید تبعات آن را هم بپذیرد.»

او معتقد است که اگر دولت پزشکیان موفق نشود و به‌خصوص این عدم توفیق به دلیل مانع‌تراشی دولت پنهان باشد، بدون تردید بخش اعظم رایی که به پزشکیان داده شد، به سمت 50 درصد تحریمی در انتخابات اخیر خواهد چرخید و نارضایتی‌های موجود هم به سمت اعتراضات گسترده خواهد رفت و در بحران‌های فراوان ناشی از ناترازی‌های مختلف و تحریم‌ها و تهدیدهای داخلی و بیرونی، شرایط بسیار سختی رقم خواهد خورد.

او به مشارکت تنها 40 درصد از جامعه در اولین دور انتخابات ریاست‌جمهوری هم اشاره می‌کند:«این عدد با رای سلبی که از ترس همین دولت پنهان به آراء مرحله اول افزوده شد، به زور به آستانه 50 درصد رسید. دولت پنهانی که ید طولایی در مسائل امنیتی دارد، حتماً می‌داند که این مسائل چه تاثیری بر امنیت و منافع ملی و حتی بر سرنوشت خودشان دارد.»

به گفته این فعال سیاسی وفاق ملی یعنی پذیرش تفاوت‌ها و حل آنها از طریق حاکمیت قانون عادلانه و منصفانه به روش‌های دموکراتیک:«وفاق یعنی حاکمیت اکثریت با حفظ حقوق اقلیت. وفاق، یعنی رعایت حال و اوضاع و عواطف یکدیگر و تکیه بر ارزش‌های مشترک. اکثریت مردم به وضوح با رایی که دادند و رایی که ندادند، نشان دادند که چه نسبتی با رویکرد جلیلی به عنوان ادامه‌دهنده دولت مرحوم رئیسی دارند. آن هم جریانی که می‌دانیم با رای مردم تنها از بخشی از قدرت‌شان کنار گذاشته می‌شود وگرنه در اکثر بخش‌های انتصابی، قدرت در اختیارشان باقی می‌ماند. جالب آنکه با این همه رانت، وقتی نهادهای انتخابی مانند دولت را به کمک نظارت استصوابی و قهر اکثریت کسب می‌کنند، احدی را خارج از جریان بسته خودشان به دولت راه نمی‌دهند. حالا اینکه با چه رویی چنین انتظاری را از دولت پزشکیان دارند، واقعاً حیرت‌انگیز است.»

او تاکید می‌کند که اگر مشارکت دادن یکی دو نفر از این جناح باعث همکاری و همراهی‌اش برای استیفای بخش قابل توجهی از حقوق ملت شود، به عنوان گامی رو به جلو، قابل تأمل است. نورانی‌نژاد معتقد است این مسئله با حرف‌های کلی یا فانتزی‌اندیشی میسر نیست، بلکه پزشکیان باید بتواند اهداف مشخصی را تعیین کند که دستیابی به آنها بدون همکاری اقلیت قدرتمند، ممکن نیست و بر سر این اهداف هم گفت‌وگو و چانه‌زنی کند. وگرنه اینکه فکر کنیم با چنین امتیاز دادن‌هایی آنها دچار شرم از مانع‌تراشی‌های معمول می‌شوند، به نظرم واقع‌بینانه نیست.

او درباره ترکیب احتمالی کابینه هم می‌گوید:«واقعیت این است که کمتر کسی انتظار یک کابینه حداکثری اصلاح‌طلب را دارد. نه سابقه و ذائقه سیاسی دکتر پزشکیان با چنین انتظاری سازگار است، نه چنین وعده‌ای داده شد و نه اکثریت رای‌دهندگان چنین انتظاری داشتند. اما ادامه روند گذشته با حداقلی از تغییرات غیرملموس هم قابل قبول نیست. به عنوان مثال در وزارتخانه‌هایی که ماهیت فکری، سیاسی و اجتماعی پررنگ‌تری دارند مثل وزارت کشور، ارشاد، علوم، آموزش و پرورش، و حتی وزارت اطلاعات، انتظار تغییر ملموس می‌رود. یعنی اگر در این وزارتخانه‌ها تغییری همسو با رای مردم داده نشود، پیام بسیار بدی داده خواهد شد و پزشکیان ناچار به مواجهه با پرسش‌های سختی از جانب رای‌دهندگان و حامیانش خواهد بود.»

این فعال سیاسی تاکید می‌کند:«بالاخره رایی داده شد که تغییری حاصل شود، وگرنه با فرض تداوم رویکردهای قبلی با حداقل تغییرات کم اهمیت همان جریان اصولگرا با نام و مشخصات خودش بماند که بهتر است. متاسفانه برخی اخبار و اطلاعات و شایعات این روزها، در این‌باره نگران‌کننده است که البته دلیل اصلی‌اش ناشی از استعلام‌هاست و اینها باید شفاف شود.»

او به رئیس‌جمهور پیشنهاد می‌کند که پس از این همه کش و قوس برای انتخاب کابینه از طریق کارگروه‌های متعدد و شورای راهبری منتخب خود ایشان، نفرات برگزیده این شورا به مردم معرفی شوند و معلوم شود کابینه‌ای که نهایتاً معرفی می‌شود، در وزارتخانه‌ها و معاونت‌های رئیس‌جمهور، چندمین نفر در لیست شورای راهبری بوده‌اند.»

او با بیان اینکه صحنه سیاست باید از آنچه هست شفاف‌تر شود، می‌گوید: «دکتر پزشکیان هم که قول صداقت و شفافیت به مردم داده‌اند لطفاً این کار را از همین مرحله معرفی کابینه آغاز کنند. مطمئناً چنین رویکردی مانع بسیاری از سنگ‌اندازی‌ها خواهد شد، حد و حدود تاثیر واقعی رای ملت را روشن و انتظارات را معقول می‌کند. همچنین نور بر تاریکخانه افراد و نهادها و جریان‌های مؤثر بر سرنوشت مردم می‌افکند. اگر دوره انصاف و حق‌محوری است، این حق مردم است که واقعیات جاری در حاکمیت که مؤثر بر سرنوشت‌شان است را بدانند.»

استعلام برای وزرا الزامی نیست
علی باقری، دیگر فعال سیاسی اصلاح‌طلب اما موضوع استعلام گرفتن برای کابینه و نگرانی‌های اصلاح‌طلبان و میانه‌روها از این باب را از منظر قوانین مورد بررسی قرار می‌دهد. او در گفت‌و‌گو با هم‌میهن تاکید می‌کند که رئیس‌جمهور در انتخاب وزرا الزامی به استعلام از نهادهای امنیتی ندارد و این مورد جزو مستثنیات مندرج در قانون «نحوه انتصاب اشخاص در مشاغل حساس» مصوب آبان‌ماه ۱۴۰۱ است: «تبصره 5 ماده یک این قانون مقرر کرده است:«استعلام و انتصاب در خصوص نهادهای تحت امر مستقیم مقام معظم رهبری مانند نیروهای مسلح، منصوبان مستقیم مقام معظم رهبری و انتصاب مقاماتی که در قانون اساسی تشریفات خاصی برای آن پیش‌بینی‌شده و کارکنان قوه قضائیه (اعم از قضات و کارمندان) که صلاحیت آنها توسط حفاظت اطلاعات مربوط احراز و اعمال می‌گردد، منوط به تصمیم مقام منصوب‌کننده خواهدبود.»

او اضافه می‌کند:«از این تبصره می‌توان نتیجه گرفت با توجه به اینکه اصل 133 قانون اساسی سازوکار انتخاب وزرا را مشخص و تاکید کرده که وزرا توسط رئیس‌جمهور پیشنهاد شده و باید از مجلس رای اعتماد بگیرند،‌ بنابراین گرفتن استعلام‌ برای وزرا الزامی نیست. حتی رئیس‌جمهور می‌تواند در صورت گرفتن استعلام و منفی شدن نتیجه، فرد مورد نظرش را به مجلس معرفی کند. البته این موضوع می‌تواند گرفتن رای اعتماد را با مشکل مواجه کند.»

به باور این فعال سیاسی اگر پزشکیان گزینه‌ انتخابی خود را مناسب مصالح کشور می‌داند می‌تواند فرد را به مجلس معرفی کرده و مجلس هم رای خود را چه مثبت و چه منفی خواهد داد. مسئله‌ای که نهایتاً مورد قضاوت مردم قرار می‌گیرد.

باقری عنوان می‌کند: «پزشکیان مبنای کار خود را پیشبرد کارها براساس توافق‌سازی با مجلس و مقامات و نهادهای عالی کشور قرار داده است و من امیدوارم که او بتواند در نهایت با جمع کردن همه اطراف ماجرا ترکیبی راضی‌کننده در کابینه ارائه دهد.»

او درباره ابقای برخی وزرای دولت رئیسی در دولت چهاردهم که طی سه سال گذشته یک‌بار میزان کارآمدی خود را به ملت اثبات کرده‌اند و نسبت این نوع انتصاب با دولت وفاق ملی هم می‌گوید:«تشکیل دولت ملی الزاماتی دارد یعنی شما نمی‌توانید نام یک دولت را دولت وفاق ملی بگذارید اما در انتخاب این کابینه کولونی‌ها و جمعیت‌های پرشمار در داخل کشور را لحاظ نکنید. البته رئیس‌جمهور این اختیار را دارد که تنها افرادی را به عنوان کابینه معرفی کند که به لحاظ سیاسی با خودش همراه هستند اما اسم چنین کابینه‌ای، کابینه ملی نیست. در کابینه ملی باید از افرادی که به لحاظ سیاسی و فکری به اردوگاه‌های غیر از اردوگاه پیروز انتخابات و رئیس‌جمهور منتخب تعلق دارند هم استفاده شود لذا من استفاده از تفکرات مختلف را برای تحقق مفهوم کابینه ملی نه‌تنها مجاز بلکه الزامی می‌دانم.»

او در ادامه به شروط عقلانی انتخاب کابینه وفاق ملی هم تاکید می‌کند:«در واقع باید افرادی از اردوگاه رقبای سیاسی در کابینه حضور داشته باشند که کارآمدباشند و به کلیت حرکت دولت ضربه وارد نکنند. به نظر می‌رسد ارزیابی عملکرد گزینه‌هایی که در دولت‌های گذشته برسر کار بودند نتایج مثبتی نداشته است. بنابراین نباید به صرف اینکه فردی به جناح مقابل تعلق دارد و ما می‌خواهیم کابینه وفاق ملی تشکیل بدهیم چنین چهره‌هایی را انتخاب کنیم زیرا در قبال مردم و وضعیت کشور ضامن هستیم.»

این فعال سیاسی با بیان اینکه نباید فردی ناکارآمد را از جناح خودی یا غیرخودی به کابینه راه داد به سایر شروط عقلایی انتخاب کابینه می‌پردازد:«افرادی که از جناح مقابل به کابینه راه پیدا می‌کنند باید در کنار کارآمدی در حوزه وزارت متبوع خود دارای همگرایی عمومی نسبت به دیدگاه‌های اجرایی و برنامه‌های رئیس‌جمهور بوده و در تقابل با آن قرار نداشته باشند. به نظر من اعمال این دو شرط پیش‌شرط تحقق وعده تشکیل کابینه وفاق ملی است که پزشکیان در جریان انتخابات به آن اشاره کرده است.»

باقری از 50 درصد آرای خاموش و لزوم توجه به آنها در دولت وفاق ملی هم می‌گوید:«ما یک بخش ۵۰ درصدی هم در جامعه داریم که در انتخابات شرکت نکردند همان گروهی که آقای پزشکیان اعلام کردند که می‌خواهند صدای آنها هم باشد. قطعاً یک دولت وفاق ملی کامل دولتی است که به غیر از افرادی از میان رقبای سیاسی رئیس‌جمهور پیروز، نمایندگانی از آن ۵۰ درصد حاضر نشده در پای صندوق رای هم در کابینه‌اش حاضر باشند. ولی باید توجه کرد که مسیر حرکت به سمت تشکیل دولت وفاق ملی فرایندی تدریجی است.»

او معتقد است که در بدو امر نمی‌توان کابینه وفاق ملی کاملی تشکیل داد که هم از آن ۵۰ درصد و هم از آن ۲۰ درصد رقبای رئیس‌جمهور پیروز در آن حاضر باشند. بنابراین با حضور رقبای انتخاباتی گام اول برداشته خواهد شد و انشاالله در گام‌های بعدی به سمت تشکیل یک دولت وفاق ملی کامل و واقعی پیش خواهیم رفت. این فعال سیاسی همچنین اظهار امیدواری می‌کند که پزشکیان بتواند کابینه‌ای را معرفی کند که در مجموع هم المان‌های کابینه وفاق ملی رو داشته و هم توانمند و بر مبنای اندیشه‌ها و برنامه‌های کلان رئیس‌جمهور باشد.