ایران و امریکا نمی‌خواهند ماشه فعال شود

اعتماد/متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

سفر اخیر رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و بازدید بی‌سابقه‌اش از تاسیسات هسته‌ای نطنز و فردو که همزمانی داشت با ادعای رسانه‌های غربی در باب دیدار ایلان ماسک با سعید ایروانی (ادعایی که مقام‌های رسمی کشورمان قویا آن را تکذیب کرده‌اند) توجه برخی ناظران بین‌المللی را به خود جلب کرده است. به باور برخی تحلیلگران سفر گروسی در شرایطی انجام گرفته است که از یک طرف تروئیکای اروپایی برای تصویب قطعنامه‌ای علیه برنامه هسته‌ای ایران در نشست فصلی شورای حکام خیز برداشته و از طرفی دیگر دونالد ترامپ خود را برای ورود دوباره به کاخ سفید آماده می‌کند. در چنین شرایطی تحلیل‌ها در باب روابط ایران و نهاد پادمانی و فراتر از آن تعامل احتمالی ایران با غرب و به‌طور مشخص ایالات‌متحده به واسطه متغیرهای مختلف مبهم و در عین حال پیچیده است. گروهی با استناد به مواضع تند تروئیکای اروپایی علیه ایران به واسطه ادعای این گروه در باب مقوله‌هایی ادعایی چون همکاری نظامی تهران و مسکو و همچنین تیم تازه ترامپ که به نظر متشکل از شاهین‌های امریکایی و ضد‌ایرانی است، مدعی‌اند که ایران در مسیر تعامل و تنش‌زدایی مسیر دشواری پیش رو دارد. از منظر این گروه، تعامل احتمالی تهران و نهاد پادمانی را می‌توان تابعی از کنش و واکنش احتمالی ایران و غرب و فراتر از آن تحولات خاورمیانه قلمداد کرد. با این همه گروهی دیگر امیدوارند و با اشاره به شخصیت معامله‌گر ترامپ براین باورند که در صورت همکاری نسبی تهران و آژانس، بستر برای رایزنی احتمالی میان ایران و ایالات‌متحده هموار خواهد شد. از آنجایی که گمانه‌زنی‌ها درباره آینده برنامه هسته‌ای ایران و همچنین تعامل احتمالی تهران و نهاد پادمانی افزایش یافته، روزنامه اعتماد در گفت‌وگو با حسن بهشتی‌پور، کارشناس مسائل سیاسی و رحمان قهرمانپور، کارشناس مسائل بین‌الملل تلاش کرده تا ابعاد مسیری پرتنش میان ایران با غرب و نهاد پادمانی را بررسی کند.

رحمان قهرمانپور در باب ادعاهایی که در‌خصوص مذاکرات ادعایی احتمالی میان تهران و واشنگتن و مسیر پیش روی دو بازیگر در دولت ترامپ، مطرح شده براین باور است که در شرایط کنونی متغیرهای متعدد و مهمی جهت تبیین روابط طرفین باید مورد توجه قرار بگیرد. به باور او شاید مهم‌ترین متغیر ارزیابی‌های ایران و امریکا از مذاکرات احتمالی باشد؛ گزاره‌ای که می‌تواند آینده گفت‌وگوها را تعیین کند. بهشتی‌پور اما ضمن اشاره به اهمیت صدور احتمالی قطعنامه‌های ضدایرانی در شورای حکام معتقد است که باید تا حد امکان سعی شود از صدور چنین قطعنامه‌هایی جلوگیری شود یا در مراحل بعد به کنش‌های غرب واکنش متناسب نشان داده شود، چرا‌که صدور متوالی این قطعنامه منجر به پرونده‌سازی‌های متعدد علیه ایران در مجامع بین‌المللی خواهد شد؛ گزاره‌ای که در میان‌مدت چالش‌برانگیز می‌باشد.

مشروح این گفت‌وگو در ادامه می‌آید:

---

بازار

---

رحمان قهرمانپور در پاسخ به سوال «اعتماد» در باب همزمانی سفر آقای گروسی و نیز فعل و انفعالاتی اروپا مبنی بر تصویب قطعنامه ضد ایرانی علیه برنامه هسته‌ای ایران و نتایج حاصل از آن گفت: واقعیت این است که برقراری ارتباط معنادار میان تحولاتی که به صورت همزمان رخ داده مستلزم آن است که از فعل و انفعال‌های پشت پرده مطلع باشیم. اما به واسطه آنکه در این باره اطلاعات موثقی در دست نیست، نمی‌توان ارتباط معناداری میان این رویدادها تعریف کنیم. به باور قهرمانپور، شواهد نشان می‌دهد با بازگشت دوباره ترامپ به کاخ سفید تحرکات جدیدی در روابط میان ایران و امریکا و همچنین ایالات‌متحده و اسراییل آغاز شده است، به گونه‌ای که هر دو بازیگر (ایران و امریکا) تلاش دارند از فرصت به دست آمده حداکثر بهره‌برداری را داشته باشند. صحبت‌های اخیر آقای عراقچی در این راستا نشان داد که ایران نیز نگران فعالسازی مکانیسم ماشه بعد از به پایان رسیدن بازه زمانی 10 ساله برجام است. از همین رو تهران نیز به نوبه خود تلاش دارد از فرصت کوتاهی که تا منقضی شدن برجام وجود دارد حداکثر استفاده را داشته باشد. طبیعتا این نگرانی بر محافل امریکا و اسراییل نیز حاکم است. این کارشناس مسائل بین‌الملل در ادامه یادآور شد، تحرکات و پویایی‌های سیاسی پیش رو عمدتا ناشی از قدرت گرفتن دوباره ترامپ است. قهرمانپور در ادامه و در رابطه با سفر آقای گروسی که در آستانه اجلاس فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی انجام شده است، تاکید کرد؛ رییس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی طی یکی، دو سال اخیر همواره خواهان توجه قدرت‌های بزرگ به مساله هسته‌ای ایران بوده است و در این مورد نگرانی‌های خود را رسانه‌ای کرده است. به گفته قهرمانپور پیش از سفر اخیر آقای گروسی نیز همچنان این نگرانی‌ها ازسوی ایشان در باب برنامه هسته‌ای ایران مطرح شده است. اما از طرفی دیگر رییس پادمان ابراز امیدواری کرده که ایران و آژانس توافق مارس 2023 را اجرایی کنند. قهرمانپور در این باره به «اعتماد» گفت: تصور می‌کنم سفر اخیر ایشان بیشتر در راستای ماموریت‌هایی است که برای ایشان طبق دستورالعمل آژانس تعریف شده است. در راس این ماموریت‌ها نیز بحث اجرای توافق مارس 2023 قرار دارد؛ توافقی که تلاش دارد موضوعات مهم باقی مانده میان ایران و نهادپادمانی را حل کند.

این کارشناس مسائل سیاست خارجی در پاسخ به سوال دیگر «اعتماد» در باب دلایل بازدید بی‌سابقه مدیرکل آژانس از تاسیسات نطنز و فردو نیز گفت: این اقدام می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. البته که اخبار رسمی از این بازدید منتشر نشده است. اما این احتمال وجود دارد که نشان دادن سالن‌های تازه‌تاسیس سایت فردو هدف اصلی از صدور مجوز بازدید برای آقای گروسی توسط ایران باشد. همزمان نیز احتمالا ایران از این طریق نشان داده است که سایت‌های جدید و مراکز غنی‌سازی در برابر حملات احتمالی خارجی مصون هستند؛ شاید این همان پیامی است که تهران بدین طریق و به شکلی ضمنی برای واشنگتن و تل‌آویو مخابره کرد. با این همه قهرمانپور تاکید دارد که سناریوهایی که بدان‌ها اشاره شد، صرفا براساس حدس و گمان است و در زمینه اسناد خبر دقیقی در دست نیست. این کارشناس مسائل بین‌الملل در بخش دیگری از گفت‌وگوی خود با «اعتماد» یادآور شد: شاید آقای گروسی قصد داشته از فعالیت‌هایی که در این سایت‌ها انجام می‌شود بازدید کند؛ بنابراین دیدار ایشان از دو سایت غیرمنتظره نبود، چراکه به ‌طور معمول بازرسان این بازدیدها را انجام می‌دهند و مدیرکل آژانس نیز در صورت موافقت ایران چنین اختیاری را داشته و دارد.

قهرمانپور در پاسخ به سوال دیگر «اعتماد» در باب چرایی مواضع تند اخیر اروپا در قبال ایران و درخواست مجدد تروئیکای اروپایی مبنی بر تصویب قطعنامه ضدایرانی در نشست فصلی شورای حکام و احتمال اثربخشی این سفر بر مواضع آنها گفت: توجه داشته باشیم که در جلسات فصلی قبلی شورای حکام، امریکا اصلی‌ترین مخالف صدور قطعنامه بود و اتحادیه اروپا به واسطه نگرانی از گسترش دامنه جنگ در اوکراین مواضع تندتری اتخاذ کرده و بر صدور قطعنامه تاکید داشت. به باور این کارشناس مسائل بین‌الملل اکنون نیز باید ببینیم دولت بایدن همچنان با صدور قطعنامه مخالفت خواهد کرد یا با پیروزی ترامپ، سیاست بایدن نیز تغییر کرده و این بازیگر با تروئیکای اروپایی هم‌صدا خواهد شد. با این حال قهرمانپور تاکید کرد، صرف قرائت قطعنامه به معنای تصویب آن نیست. اما سفر اخیر آقای گروسی به تنهایی نمی‌تواند مانع از صدور قطعنامه شود. از همین رو باید منتظر ماند و دید تصمیم دولت بایدن در این مورد چه خواهد بود.

این کارشناس مسائل بین‌الملل در پاسخ به این سوال که در بازه زمانی 10 ماهه تا اکتبر 2025 و منقضی شدن برجام، ایران چگونه می‌تواند شرایط تنش‌زای کنونی را مدیریت کند و اساسا صدور این قبیل قطعنامه‌ها می‌تواند زمینه‌ساز فعالسازی مکانیسم ماشه پیش از اکتبر 2025 شود، تاکید کرد: طبیعتا 10 ماه آینده هم برای ایران و هم برای ایالات‌متحده و تروئیکای اروپا بسیار حساس است. به این دلیل که ایران پیش از این نیز هشدار داده که در صورت بازگشت مکانیسم ماشه ممکن است رویکرد تندتری را اتخاذ کرده و به گزینه‌هایی چون خروج از پیمان ان‌پی‌تی متوسل شود، بنابراین بازه زمانی حساسی را پیش رو داریم. در عین حال اما تهران برای مذاکره اعلام آمادگی کرده است. گفتنی است ایالات‌متحده و اروپا نیز برای رایزنی احتمالی آماده هستند، اما در این میان مساله فحوای متنی است که قرار است ایران و غرب و به‌طور مشخص ایران و ایالات‌متحده در باب جزییات آن به توافق دست یابند. به عبارتی دیگر ایران و امریکا تمایل خود را رایزنی اعلام کرده‌اند اما پاسخ به این سوال که این تمایل در عمل چگونه محقق خواهد شد، بسیار سخت است.قهرمانپور در ادامه تاکید کرد: یکی از سناریوی احتمالی این است که بسان سال 1392 ایران و امریکا به توافق موقت دست پیدا کنند که پیش درآمد و مقدمه توافق کلی‌تر باشد. تا ذیل این توافق موقت خطر بازگشت مکانیسم ماشه در آبان 1404 رفع شود. اما در صورتی که به هر دلیلی این توافق حاصل نشود و مکانیسم باشه فعال گردد، این احتمال بالا است که تنش‌های موجود تشدید شده و بستر برای رویارویی تمام عیار میان تهران و تل‌آویو هموار گردد. از منظر این کارشناس مسائل بین‌الملل، سناریوی بدبینانه نیز این است که در صورت بازگشت مکانیسم ماشه، ایران از پیمان ان‌پی‌تی خارج شود و این خود نیز می‌تواند به معنای بازگشت تنش‌های جدی‌تر به روابط ایران و امریکا و ایران و آژانس و شکل‌گیری بحران در نظم هسته‌ای موجود در جهان باشد. به باور قهرمانپور این گزاره از دو منظر اهمیت دارد؛ از یک طرف به واسطه خواست ایران که نمی‌خواهد مکانیسم ماشه فعال شود و از طرفی دیگر به دلیل تمایل واشنگتن جهت دستیابی به توافق با تهران پیش از آنکه با اقدام غیرقابل پیش‌بینی ایران مواجه شود.

قهرمانپور در پاسخ به سوال دیگر «اعتماد» در باب دیدار ادعایی ایلان ماسک و نماینده ایران در سازمان ملل و چرایی انتخاب ماسک به عنوان نماینده واشنگتن در این ملاقات ادعایی گفت: واقعیت این است که در مورد این دیدار ادعایی همچنان اطلاعات جزیی موثق تایید شده‌ای دراختیار نداریم. عمدتا تحلیل‌ها برمبنای حدس و گمان‌ها است. در این زمینه برخی معتقدند که ایلان ماسک به درخواست خود با سفیر ایران در سازمان ملل دیدار داشته و برخی نیز معتقدند بدون اطلاع ترامپ این دیدار انجام شده است. علاوه بر این در باب اینکه ماسک حامل پیامی از سوی امریکا بوده و جزییات رایزنی‌های ادعایی نیز تردیدها بسیار است. در عالم سیاست این قبیل گزاره‌ها هرچند که اهمیت دارند اما به تنهایی نمی‌توانند به چالش قدیمی میان تهران و واشنگتن که همانا بی‌اعتمادی حاکم بر روابط دو کشور است، پایان دهند. از طرفی دیگر همچنان نمی‌دانیم میزان نفوذ سیاسی آقای ایلان ماسک در کابینه ترامپ به چه میزان است و به عبارتی ایشان قرار است چه اقداماتی انجام دهد. به باور قهرمانپور تا زمانی که جزییات مشخص نشود نباید در این مورد خوش‌بین یا بدبین بود بلکه می‌بایست با توسل به رویکردی محتاطانه تحولات فوق را رصد کرد.

قهرمانپور در پاسخ به سوال پایانی «اعتماد» در این باره که در صورت ابراز تمایل ترامپ برای گشودن باب گفت‌وگو، ایران تحت چه شرایطی حاضر است وارد مذاکره شود، گفت: واقعیت این است که هنوز فضای روشنی در این زمینه قابل رویت نیست. اما سیاست رسمی و اعلامی ایران تاکنون این بوده که حاضر است در‌خصوص مسائل هسته‌ای وارد مذاکره شود اما در باب مسائل موشکی و فعالیت‌های منطقه‌ای خود رایزنی نخواهد کرد، از همین رو مشخص نیست که آیا دولت دوم ترامپ به خواست ایران روی خوش نشان خواهد داد یا خواهان این است که درخصوص مسائل موشکی و منطقه‌ای نیز ورود کند. در این باره گمانه‌زنی‌های بسیاری مطرح شده است. به نظر می‌رسد که یکی از اهداف توافق جامعی که مقامات دولت بایدن از آن صحبت می‌کردند تعریف فعالیت‌های منطقه‌ای و موشکی ایران ذیل توافق بوده که در قالب آن به برنامه هسته‌ای نیز پرداخته می‌شود. با این همه به باور قهرمانپور در صورت مخالفت تهران با رایزنی درباره برنامه موشکی و منطقه‌ای‌اش امکان توافق منتفی نیست. هرچند در این باره رویکرد دولت دوم ترامپ مبهم است. این کارشناس مسائل بین‌الملل در ادامه گفت، در این رابطه گروهی معتقدند که مساله اصلی ترامپ با ایران موضوع هسته‌ای است؛ اما گروهی دیگر با اشاره به تحولاتی که در یک سال گذشته در منطقه رخ داده، مدعی‌اند که ترامپ به دنبال آن است تا سیاست مهار ایران را اجرایی کرده و درخصوص مسائل موشکی و محور مقاومت نیز به توافق پایداری با ایران دست یابد و با آسودگی دکترین خود را برای مهار چین در آسیا پاسیفیک تعریف و اجرایی کند. حال باید دید در صورت آغاز مذاکرات میان طرفین در عمل چه بده بستان‌هایی انجام خواهد شد. اینکه ایران چه امتیازاتی خواهد داد یا چه امتیازاتی اخذ می‌کند، همه اینها به شکل مذاکرات و اهداف طرفین منوط است. به عبارتی دیگر این احتمال وجود دارد که مواضع ایران در روند مذاکرات سختگیرانه‌تر باشد یا بالعکس تهران از رویکردی منعطف‌تر پیروی کند. به باور قهرمانپور این گزاره به ارزیابی‌های دوجانبه از خواست‌های متقابل روی میز مذاکره منوط است. اگر ارزیابی ایران این باشد که طرف امریکایی به دنبال اخذ امتیازات غیرقابل قبول است ممکن است مواضع سختگیرانه‌تری را اتخاذ کند یا بالعکس. به عبارت دیگر مسائل تاکتیکی و نحوه پیشبرد رایزنی‌ها دارای اهمیت است. اما در شرایط کنونی بحث بر سر این موضوع است که آیا این مذاکرات آغاز خواهد شد یا خیر.

حدیث روشنی

به پیج اینستاگرامی «آخرین خبر» بپیوندید
instagram.com/akharinkhabar