درباره اوکراین، بدون اوکراینی‌‏ها

هم ميهن

بروزرسانی 1404/05/22 - 23:46

هم میهن/متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

محمدحسین لطف‌الهی| برای هفت ماه، ایالات متحده از مجموعه‌ای از ابزارها شامل امتیاز دادن و تهدید کردن استفاده کرد تا مسکو بپذیرد به جنگ در اوکراین پایان دهد. در شرای که مسکو تمایلی به پایان جنگ در اوکراین ندارد، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا امیدوار است تا با استفاده از ظرفیت دیپلماسی رو در رو، گشایشی در این زمینه ایجاد کند؛ موضوعی که احتمال تحقق آن با توجه به واقعیت‌های روی زمین اندک به نظر می‌رسد.

کاخ سفید هفته گذشته خبر داد که قرار است رؤسای‌جمهور آمریکا و روسیه روز جمعه ۱۵ آگوست در آلاسکا - منطقه‌ای که به امپراتوری روسیه تعلق داشت اما در سال ۱۸۶۷، زمانی که الکساندر دوم، تزار روسیه با مشکلات زیادی برای پرداخت هزینه‌های جنگ مواجه بود در ازای 7/2 میلیون دلار به ایالات متحده فروخته شد – دیدار کنند.

در کنار مجموعه‌ای از دلایل که مسکو را به ادامه جنگ ترغیب می‌کند، عدم حضور مقام‌های اوکراینی به عنوان یک طرف جنگ از جمله دلایلی است که باعث می‌‌شود امید زیادی به حصول توافقی که بتواند به جنگ میان روسیه و اوکراین پایان دهد، وجود نداشته باشد. با این حال، این دیدار، نشانه‌ای از تغییر سیاست واشنگتن در قبال مسکو و شکسته شدن دیوار انزوایی است که از فوریه ۲۰۲۲ و در پی حمله نظامی تمام‌عیار روسیه به اوکراین به دور کرملین کشیده شده بود.

۳ سال گذشته رهبران غربی از دیدار با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه که از سوی دیوان کیفری بین‌المللی به جنایت جنگی متهم شده بود، خودداری می‌کردند. به همین دلیل برخی تحلیلگران غربی معتقدند صرف برگزاری دیدار میان رؤسای‌جمهور آمریکا و روسیه یک «پیروزی دیپلماتیک» برای کرملین است. نیل مک فارکوهار، ستون‌نویس روزنامه نیویورک‌تایمز نوشته است: «غرب تلاش داشت یک درس عبرت از پوتین بسازد. حتی رهبران کشورهایی که رابطه نزدیک خود را با مسکو حفظ کرده بودند، دیدار با پوتین به حدی هزینه داشت که آن‌ها در بسیاری از موارد از دیدار با رئیس‌جمهور روسیه سر باز می‌زدند، با این حال ترامپ با پوتین دیدار می‌کند و این یک پیروزی دیپلماتیک برای کرملین است.»

چرا دیدار پوتین و ترامپ در این زمان برگزار می‌شود؟
بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید در ژانویه ۲۰۲۵، نقطه آغاز تغییر سیاست رسمی ایالات متحده در قبال جنگ اوکراین بود. آمریکا که در دوره ریاست‌جمهوری بایدن از حمایت نظامی و اقتصادی از اوکراین «تا هر زمانی که جنگ به طول بینجامد» صحبت می‌کرد، در دوره ترامپ از همراهی با باقی کشورهای عضو گروه ۷ برای اعمال تحریم‌های بیشتر از روسیه خودداری کرد و اوکراین را تحت فشار قرار داد تا با عقب‌نشینی از خطوط قرمز خود، شرایط را برای پایان جنگ مهیا کند. در پی این فشار‌ها اوکراین پذیرفت از تلاش نظامی برای بازپس‌گیری مناطقی که در حال حاضر تحت اشغال روسیه قرار دارد خودداری کند.

همچنین کی‌یف حاضر شد در ازای دریافت تضمین معتبر پس از پایان جنگ از کوشش برای پیوستن به ناتو دست بردارد. اوکراین همچنین برای حفظ حمایت‌های آمریکا توافقی با ایالات متحده به امضا رساند که بر اساس آن تا سال‌ها شرکت‌های آمریکایی تنها بهره‌برداران بخش عمده‌ای از منابع معدنی کمیاب اوکراین خواهند بود. به‌رغم این عقب‌نشینی‌ها، روسیه در گفت‌وگو با ایالات متحده و بعد از آن گفت‌وگوهای مستقیم با اوکراین نه‌تنها آن‌ها را برای پایان جنگ کافی ندانست بلکه ضمن حفظ خواسته‌های حداکثری خود بر فشار حملات در میدان جنگ افزود تا اوکراین مجبور به پذیرش تمام و کمال شروط مسکو شود.

این وضعیت باعث شد تا دونالد ترامپ تا حدی در سیاست‌های خود تجدیدنظر کند و در پی استفاده از ابزارهای دیگری برای پایان جنگ بر آید. رئیس‌جمهور ایالات‌متحده روز ۱۵ جولای دو خبر مهم را درباره اوکراین اعلام کرد. او در دیدار با مارک روته، دبیرکل سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) گفت که به روسیه تنها ۵۰ روز مهلت می‌دهد تا برای پایان دادن به جنگ، با اوکراین به توافق برسد و افزود که ایالات متحده با ارسال سامانه‌های دفاع هوایی پاتریوت به اوکراین به حمایت از کی‌یف خواهد پرداخت.

ترامپ روز سه‌شنبه ۲۹ جولای هم به روسیه هشدار داد که اگر تا ۸ آگوست نشانه‌ای از پیشرفت در گفت‌وگوهای صلح ظاهر نشود، ایالات متحده با اعمال تعرفه روسیه را تنبیه خواهد کرد. برای آمریکا روشن بود که ابزار تعرفه برای وارد آوردن فشار کافی بر مسکو کافی نیست و به همین منظور واشنگتن به خریداران نفت روسیه که از اصلی‌ترین منابع درآمد مسکو است هشدار داد که آن‌ها نیز مشمول تعرفه‌های تنبیهی خواهند شد. در همین راستا نیز روز پنجشنبه ۷ آگوست، یک روز مانده به پایان ضرب‌الاجل ترامپ به روسیه، آمریکا تعرفه‌های تنبیهی علیه هند، یکی از اصلی‌ترین مشتریان نفت روسیه را به ۵۰ درصد افزایش داد.

ترامپ پس از دیدار اخیر استیو ویتکاف، فرستاده ویژه رئیس‌جمهور آمریکا با پوتین امیدوار شده است که بتواند با استفاده از ظرفیت دیپلماسی شخصی، پوتین را قانع کند که در ازای تأمین برخی خواسته‌هایش به جنگ در اوکراین پایان دهد یا با عواقب شدیدی که عدم پایان جنگ برای روسیه در پی خواهد داشت، روبه‌رو شود.

خواسته روسیه از مذاکرات آلاسکا چیست؟
باور روسیه این است که در میدان جنگ دست برتر را دارد و می‌تواند به ۱۰۰ درصد خواسته‌های خود از طریق نظامی دست پیدا کند. بر اساس ارزیابی گروه پرنده سیاه، یک گروه خصوصی که به بررسی داده‌های اطلاعاتی و امنیتی می‌پردازد، نیروهای نظامی روسیه در ماه جولای موفق شدند که ۵۰۲ کیلومترمربع از خاک اوکراین را اشغال کنند. این میزان تقریباً مشابه پیشروی آن‌ها در ماه‌های ژوئن و مه است. دیپ استیت، یک گروه ناظر جنگ نیز که با وزارت دفاع اوکراین همکاری می‌کند، روز جمعه اعلام کرد که روس‌ها توانسته‌اند ۷ کیلومتر در منطقه‌ای نزدیک به شهر پوکروفسک که از سال گذشته در محاصره روسیه قرار داشت، پیشروی کنند.

این آمارها وضعیت خوب روسیه در جبهه نظامی را تأیید می‌کنند اما وضعیت برای روسیه در زمینه اقتصاد به این اندازه اطمینان‌بخش نیست. یانیس کلاگ، متخصص اقتصاد روسیه در اندیشکده آلمانی امنیت و روابط بین‌الملل در این باره می‌گوید: «اقتصاد روسیه از هر لحاظ ضعیف‌تر از سه سال قبل است. پوتین نگران است که خشم ترامپ باعث شود این وضعیت اقتصادی بدتر شود و از خشم ترامپ بیش از تحریم‌های حال حاضر نگران است.»

روسیه خواهان تبدیل شدن اوکراین به کشوری بی‌طرف است. تحقق این خواسته به معنای آن است که اوکراین نمی‌تواند عضو ناتو شود یا تضمین معتبر نظامی از ایالات متحده یا کشورهای اروپایی دریافت کند. همچنین مسکو می‌خواهد اوکراین کشوری خنثی از نظر نظامی باشد و توانایی‌های آفندی آن به‌طور قابل توجهی محدود شود تا تهدیدی علیه روسیه به حساب نیاید. سومین و مهم‌ترین خواسته روس‌ها، پذیرش این موضوع از سوی غرب است که روسیه شبه‌جزیره کریمه و چهار استان در شرق و جنوب اوکراین شامل دونتسک، لوهانسک، زاپرویژیا و خرسون را به خاک خود الحاق کرده و این مناطق دیگر قابل بازگشت به اوکراین نیستند.

مسکو در ماه‌های اخیر در مذاکرات مستقیم با اوکراین که سه دور آن تاکنون در استانبول برگزار شده، تلاش کرده تا همه چیز به آرامی پیش برود و حاضر به مذاکره سریع برای پایان جنگ نیست. آن‌ها همچنین تاکنون خواسته اوکراین برای برگزاری گفت‌وگوهای رودررو و مستقیم بین سران دو کشور را رد کرده‌اند.

این وضعیت باعث شده تا احتمال استفاده روسیه از این نشست به عنوان یک فرصت دیگر برای خرید زمان و امیدوار کردن آمریکا به پایان جنگ بدون اقدامی عملی از سوی مسکو افزایش یابد. پوتین باور دارد روسیه به پشتوانه زرادخانه اتمی بی‌نظیر خود یک قدرت بزرگ است و معتقد است که قدرت‌های بزرگ باید حوزه نفوذ مشخصی داشته باشند.

به گفته تحلیلگران، نه موازنه قدرت در میدان نبرد از طریق ارائه کمک تسلیحاتی به اوکراین و نه فشارهای اقتصادی، رئیس‌جمهور روسیه را وادار به عقب‌نشینی از جاه‌طلبی‌های ارضی حداکثری خود یا پذیرش شرایط صلح نامطلوب از نگاه کرملین نمی‌کند. هدف پوتین از حضور در آلاسکا، حفظ کانال‌های ارتبا با ترامپ است تا مبادا سرخوردگی‌های رئیس‌جمهور آمریکا از مسکو، هزینه‌ای برای او در پی داشته باشد. الکساندرا پروکوپنکو، پژوهشگر اندیشکده کارنگی در این باره نوشته است: «پوتین در حال حاضر هیچ انگیزه‌ای برای پایان دادن به جنگ ندارد. آنچه برای او اهمیت دارد، حفظ توجه ترامپ است.»

ترامپ که با وعده پایان دادن به جنگ ظرف ۲۴ ساعت به قدرت رسید، از اینکه پوتین همزمان با حمله به اوکراین، رفتاری «بسیار دوستانه» دارد و «حرف‌های بی‌اساس تحویل واشنگتن می‌دهد»، ابراز نارضایتی کرده است. به گفته سام گرین، استاد سیاست روسیه در کینگز کالج لندن، دیدار آلاسکا که ماحصل این تحولات بود، نتیجه‌ی این است که پوتین و ترامپ «هر دو خود را در تنگنا قرار داده‌اند.»

گرین افزود، پوتین هرگز قصد نداشت توافق را بر اساس جدول زمانی ترامپ اعلام کند، چراکه این امر نشانه ضعف تحت فشار تلقی می‌شد؛ از سوی دیگر، ترامپ نیز نگران بود که با اعمال تحریم‌هایی که ممکن است در نهایت بی‌اثر باشند، «دو بار ضعیف به نظر برسد.» گرین اضافه کرد: «این واقعیت که پوتین نه در موضع یک فرد مقهور، بلکه به عنوان شخصی مورد استقبال به آمریکا می‌رود و این دیدار بدون حضور اوکراینی‌ها و اروپایی‌ها برگزار می‌شود، همگی یک پیروزی دیپلماتیک برای او محسوب می‌شود.»

آمریکا چه اهرم‌هایی در اختیار دارد؟
ترامپ می‌تواند روسیه را با تحریم‌های اولیه و ثانویه مجازات کند. تعرفه‌ها هم بخشی از این مجازات اقتصادی به حساب می‌آید با این حال زمانبر بودن اثربخشی مجازات‌های اقتصادی بر وضعیت اقتصادی کشور هدف و نامشخص بودن آثار این اقدام زمان‌بر بر تغییر رفتار کشور هدف، باعث می‌‌شود که ایالات متحده نتواند به این ابزار به عنوان ابزاری برای پایان دادن به جنگ در کوتاه‌مدت نگاه کند. رئیس‌جمهور آمریکا هم در پستی که ۲۹ جولای در شبکه اجتماعی تروث منتشر کرد این موضوع را تأیید کرد که شاید مجازات‌های اقتصادی «تأثیری نداشته باشد.»

با این حال، محدود کردن درآمدهای نفتی روسیه از طریق مجازات خریداران اصلی شامل چین و هند و همچنین تعیین سقف جدید برای قیمت نفت روسیه در همکاری با کشورهای گروه ۷ می‌تواند ضربه بزرگی به بودجه روسیه وارد کند و این کشور را برای تجدیدنظر در خصوص جنگ اوکراین در میان‌مدت تحت فشار قرار دهد. از طرفی، با توجه به مرزشکنی‌های بایدن در حمایت نظامی از اوکراین، گزینه‌های ترامپ برای تقویت حمایت‌ها از اوکراین محدود است.

افزایش بار مالی حمایت نظامی از اوکراین هم می‌تواند به نارضایتی در بدنه اجتماعی جمهوری‌خواهان منجر شود. همچنین حمایت‌های آمریکا هم نمی‌تواند تغییردهنده بازی در اوکراین باشد. اوکراین هم از نظر نیروی نظامی آموزش دیده و منابع انسانی و هم از نظر تجهیزات، بسیار ضعیف‌تر از روسیه است و محدودیت‌های صنایع نظامی غرب مانع از پر کردن این خلأ می‌شود.

مجموعه عوامل نشان می‌دهد ایالات متحده راهی برای شکست دادن روسیه در موضوع مشخص جنگ اوکراین ندارد اما می‌تواند آسیب‌های اقتصادی زیادی به این کشور در بلندمدت وارد کند. این باعث می‌‌شود تنها راه آمریکا برای پایان دادن به جنگ در کوتاه‌مدت، امتیاز دادن به روسیه در اوکراین باشد.

نشست آلاسکا می‌تواند به گشایش منجر شود؟
رئیس‌جمهور آمریکا امیدوار است جمعه این هفته در آلاسکا با «تبادل سرزمین» موضوع جنگ اوکراین حل و فصل شود و جنگ پایان یابد. او روز چهارشنبه پس از دیدار ویتکاف با پوتین گفت که احتمالاً «تبادل سرزمین از سوی دو طرف» در کار خواهد بود: «شما به سرزمینی نگاه می‌کنید که سه سال و نیم بر سر آن جنگ بوده است. بسیاری از روس‌ها جان باخته‌اند، بسیاری از اوکراینی‌ها جان باخته‌اند، بنابراین ما به دنبال آن هستیم. ما به دنبال بازپس‌گیری برخی و تبادل برخی هستیم. این کار پیچیده است، در واقع کار آسانی نیست. ما قرار است برخی را پس بگیریم، برخی را تغییر دهیم.»

روسیه هم طرح ویتکاف را «قابل قبول» توصیف کرد با این حال، هیچ جزئیاتی از این طرح فاش نشده است. هرچند این موضوع می‌توانست امیدهایی را برای گشایش در مذاکرات ایجاد کند اما مخالفت اوکراین با اعطای امتیازات ارضی بیشتر به روسیه باعث می‌‌شود تا نتوان به اثربخشی طرح ترامپ و ویتکاف امید داشت.

ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین یک روز بعد از اظهارنظر ترامپ درباره احتمال «تبادل سرزمین» اعلام کرد که «اوکراینی‌ها خاک‌شان را به‌عنوان هدیه به اشغالگر نخواهند داد» و هر تصمیمی که «بدون اوکراین یا برخلاف منافع این کشور» گرفته شود، «هیچ نتیجه‌ای نخواهد داشت.» زلنسکی که پیش از این سابقه تنش لفظی با دونالد ترامپ را هم داشت، در پیام خود در تلگرام نوشت: «هر گونه تصمیمی که بدون اوکراین گرفته شود یا در آن اوکراین مجبور باشد از بخشی از خاک خود چشم بپوشد، پیشاپیش تصمیمی مرده است.»

زلنسکی افزود: «ما به روسیه برای کارهایی که انجام داده پاداش نخواهیم داد. پاسخ مسئله سرزمینی اوکراین در قانون اساسی ما روشن است. هیچ‌کس نباید و نمی‌تواند از آن عدول کند. اوکراین آماده است همراه با دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا و همه طرفین، برای دستیابی به صلح واقعی و مهم‌تر از همه پایدار تلاش کند.»

اروپایی‌ها به شدت نگران پیشبرد مذاکرات درباره پایان جنگ اوکراین بدون حضور مقام‌های اوکراینی هستند. رهبران اروپایی عصر شنبه با انتشار بیانیه‌ای در آستانه دیدار دونالد ترامپ و ولادیمیر پوتین، اعلام کردند که مسیر صلح در اوکراین نمی‌تواند بدون حضور کی‌یف تعیین شود. به گزارش نیویورک‌تایمز، آن‌ها نگرانند که رهبر آمریکا با خواسته‌های آقای پوتین موافقت کرده و برای اجبار اوکراین به پذیرش آن‌ها تلاش کند.

امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه، جورجا ملونی، نخست‌وزیر ایتالیا، فریدریش مرتس، صدراعظم آلمان، دونالد توسک، نخست‌وزیر لهستان، کی‌یر استارمر، نخست‌وزیر بریتانیا، اورزولا فن در لاین، رئیس کمیسیون اروپا و الکساندر استوب، رئیس‌جمهوری فنلاند در این بیانیه ضمن حمایت از تلاش‌های دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا برای پایان دادن به جنگ اوکراین، اعلام کردند که «راه‌حل دیپلماتیک» برای حل این جنگ سه سال و نیمه باید حاوی تضمین‌های امنیتی و معتبری باشد که «به اوکراین امکان دفاع از حاکمیت و تمامیت ارضی را بدهد.»

رهبران اروپایی ضمن تاکید بر اینکه «خط تماس کنونی باید نقطه آغازی برای مذاکرات باشد»، گفتند: «مذاکرات معنادار تنها در چارچوب یک آتش‌بس یا کاهش درگیری‌ها امکان‌پذیر است. ما همچنان بر اصل عدم تغییر مرزهای بین‌المللی با استفاده از زور پایبندیم.» رهبران اروپایی همچنین تهاجم نظامی روسیه به اوکراین را «غیرقانونی»، «غیرموجه» و «نقض آشکار» منشور سازمان ملل و دیگر معاهدات بین‌المللی دانستند.

رهبران اروپایی ضمن تاکید بر این که «خط تماس کنونی باید نقطه آغازی برای مذاکرات باشد»، گفتند: «مذاکرات معنادار تنها در چارچوب یک آتش‌بس یا کاهش درگیری‌ها امکان‌پذیر است. ما همچنان بر اصل عدم تغییر مرزهای بین‌المللی با استفاده از زور پایبندیم.» رهبران اروپایی همچنین تهاجم نظامی روسیه به اوکراین را «غیرقانونی»، «غیرموجه» و «نقض آشکار» منشور سازمان ملل و دیگر معاهدات بین‌المللی دانستند.

تنها ساعاتی پیش از انتشار بیانیه رهبران اروپایی در حمایت از اوکراین، وزرای خارجه کشورهای اروپایی در جلسه‌ چندساعته با حضور جی‌دی ونس، معاون دونالد ترامپ در واکنش به پیشنهاد آقای پوتین، پیشنهاد متقابل خود را مطرح کردند.

به گزارش وال‌استریت ژورنال به نقل از مقام‌های اروپایی آگاه از این جلسه، این طرح پیشنهاد روسیه برای مبادله بخش‌های تحت کنترل اوکراین در منطقه دونتسک را رد می‌کند. ولودیمیر زلنسکی شامگاه شنبه این نشست را «سازنده» توصیف کرد و گفت: «استدلال‌های ما شنیده می‌شود. خطرات مورد توجه قرار گرفته‌اند.» او افزود: «مهم است که آمریکا اراده و توانایی پایان دادن به جنگ را داشته باشد و ما از تلاش‌های رئیس‌جمهوری ترامپ برای توقف کشتار استقبال می‌کنیم.»

یک مقام آمریکایی گفت این نشست‌ها در جهت پیشبرد هدف ترامپ برای پایان دادن به جنگ اوکراین پیشرفت ایجاد کرده است. یکی از شرکت‌کنندگان اروپایی نیز گفت طرف آمریکایی واکنش مثبتی به طرح اروپایی نشان داده است. امانوئل ماکرون روز شنبه در شبکه‌ اجتماعی ایکس نوشت: «آینده اوکراین نمی‌تواند بدون حضور اوکراینی‌هایی که بیش از سه سال برای آزادی و امنیت خود جنگیده‌اند، تعیین شود. اروپایی‌ها نیز لزوما بخشی از راه‌حل خواهند بود، چرا که این موضوع به امنیت آنان مربوط است.»