منطقه آماده جنگ دیگر می‌شود؟

اکو ايران

بروزرسانی 1404/07/05 - 14:35

اکو ایران/متن پیش رو در اکو ایران منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

امضای توافق دفاعی میان پاکستان و عربستان چندان غیرمنتظره نیست. اما زمان‌بندی آن برای منطقه جنوب آسیا و خاورمیانه اهمیت کلیدی دارد.

پاکستان و عربستان سعودی هفته گذشته یک پیمان دفاعی امضا کردند که شامل تضمین‌های امنیتی متقابل است. این توافق در شرایطی حساس برای منطقه امضا شد و انتظار می‌رود پیامدهای قابل توجهی برای جنوب آسیا داشته باشد. این رویداد در پی درگیری کوتاه اما شدید هند و پاکستان در ماه مه پس از حمله تروریستی در کشمیر تحت کنترل هند رخ داد؛ حمله‌ای که دهلی‌نو می‌گوید با حمایت اسلام‌آباد انجام شد.

پس از این درگیری، مقام‌های هندی به شدت از دیدار ژنرال عاصم منیر، فرمانده ارتش پاکستان، با دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا در کاخ سفید ناخشنود شدند؛ به‌ویژه آنکه ترامپ مدعی شد نقشی کلیدی در مهار بحران و برقراری آتش‌بس ایفا کرده است. روابط هند و پاکستان اکنون در پایین‌ترین سطح خود طی دهه‌های اخیر قرار دارد و این پیمان جدید می‌تواند نگرانی‌های تازه‌ای در دهلی‌نو ایجاد کند.

پیوند دیرینه ایدئولوژیک و استراتژیک
به نوشته فارن پالیسی، امضای توافق دفاعی میان پاکستان و عربستان چندان غیرمنتظره نیست. دو کشور سابقه‌ای طولانی از پیوندهای ایدئولوژیک و استراتژیک دارند. از دهه ۱۹۷۰ و در دوران حکومت نظامی ژنرال ضیاءالحق، اسلام‌آباد و ریاض روابطی نزدیک برقرار کردند. آن‌ها در افغانستان علیه اشغال شوروی اهداف مشترکی پیدا کردند: پاکستان حضور شوروی را تهدیدی امنیتی می‌دانست و عربستان نیز خود را موظف به حمایت از یک کشور مسلمان می‌دانست. ایالات متحده به رهبری رونالد ریگان نیز از کمک‌های مالی عربستان به برنامه جنگی پاکستان علیه شوروی استقبال کرد.

این شراکت استراتژیک پس از مرگ ضیاء نیز ادامه یافت. مشکلات مزمن اقتصادی پاکستان موجب شد اسلام‌آباد بارها برای دریافت کمک مالی به ریاض رجوع کند؛ حمایتی که هنوز هم برای اقتصاد بحران‌زده پاکستان حیاتی است و به عربستان نفوذی قابل توجه در سیاست داخلی پاکستان داده است. همکاری دو کشور همچنین در سازمان همکاری اسلامی (OIC) نمود داشته است.

بنابراین پیمان تازه را باید ادامه طبیعی این روابط دوستانه و مبتنی بر منافع مشترک دانست. با این حال، پرسش اصلی این است که چرا اکنون؟ تحلیلگران معتقدند زمان‌بندی این توافق به تحولات اخیر خاورمیانه مرتبط است؛ به‌ویژه حمله هوایی اسرائیل به جلسه رهبران حماس در دوحه قطر در ۹ سپتامبر که نقض آشکار حاکمیت قطر بود و خشم اسلام‌آباد و ریاض را برانگیخت.

این پیمان به معنای آن است که پاکستان، به‌عنوان یک قدرت هسته‌ای، می‌تواند چتر بازدارندگی هسته‌ای خود را به عربستان گسترش دهد. این احتمال چندان دور از ذهن نیست؛ زیرا در دهه ۱۹۸۰ عربستان بخشی از هزینه‌های برنامه هسته‌ای پاکستان را تأمین کرده بود. اکنون یک توافق رسمی دفاعی با کشوری هسته‌ای می‌تواند به ریاض نوعی اطمینان خاطر بدهد.

پیامدهای این توافق برای صلح و ثبات جنوب آسیا چشمگیر است. چین، به‌عنوان متحد راهبردی پاکستان، تلاش خواهد کرد تا اطمینان یابد نفوذش در اسلام‌آباد کاهش نمی‌یابد و در همین راستا احتمالاً فروش تسلیحات و سرمایه‌گذاری‌های زیربنایی خود در پاکستان را افزایش خواهد داد. (پاکستان در درگیری مه از سلاح‌های ساخت چین استفاده کرد.)

حساسیت هند
دهلی‌نو با دقت این تحولات را زیر نظر دارد. دلایل چنین حساسیتی روشن است: پاکستان روابط دیرینه‌ای با چین دارد، به تازگی روابطش با آمریکا گرم‌تر شده و اکنون با عربستان نیز پیمان دفاعی امضا کرده است. این شبکه از متحدان ثروتمند و اکنون دارای یک توافق امنیتی رسمی، معادلات امنیتی پاکستان را به‌طور جدی تغییر خواهد داد.

ژنرال منیر تاکنون نشان داده که رویکردی تهاجمی‌تر در قبال هند دارد. او پس از دیدار از فرماندهی مرکزی آمریکا در فلوریدا، در جمع پاکستانی‌های مقیم آمریکا صراحتاً بر نقش زرادخانه هسته‌ای پاکستان در هر جنگ احتمالی با هند تأکید کرد. پیش‌تر نیز در ماه آوریل، درست پیش از حمله‌ای که به درگیری ماه مه انجامید، وی در سخنرانی دیگری به «نظریه دو ملت» محمدعلی جناح اشاره کرد؛ ایده‌ای که بر تضاد بنیادین و دائمی میان مسلمانان و هندوها تأکید دارد و واکنش تند هندی‌ها را برانگیخت.

اکنون، با پشتوانه توافق دفاعی با عربستان، منیر ممکن است در مواجهه با هند جسورتر شود. این مسئله می‌تواند محاسبات نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، را تغییر دهد؛ او که پیش‌تر در واکنش به حملات منتسب به پاکستان در خاک هند، بدون تردید دست به اقدام نظامی زده بود، ممکن است از بیم گسترش بحران این بار محتاط‌تر عمل کند. هرچند فشار داخلی در هند برای پاسخ‌گویی همچنان می‌تواند موازنه تصمیم‌گیری مودی را تحت تأثیر قرار دهد.

شرایط جدید می‌تواند ثبات شکننده‌ای را که از زمان هسته‌ای شدن رسمی هند و پاکستان در سال ۱۹۹۸ میان دو کشور برقرار بوده، تضعیف کند. هرچند دو طرف از آن زمان چند بحران و حتی یک جنگ محدود را تجربه کرده‌اند، اما از ورود به جنگی تمام‌عیار پرهیز کرده‌اند.

با این حال، پیمان دفاعی پاکستان و عربستان، ادعای موفقیت نظامی اسلام‌آباد در درگیری ماه مه، و تمایل بیشتر رهبری پاکستان به پذیرش ریسک می‌تواند به آنچه توماس شلینگ، نظریه‌پرداز نامدار مطالعات امنیتی، «بازی با ریسک متقابل جنگ» می‌نامد منجر شود؛ جایی که طرفین تا مرز بحران پیش می‌روند و هر یک انتظار دارد دیگری عقب‌نشینی کند. در چنین سناریویی، احتمال دارد رهبری جسورتر پاکستان بار دیگر خویشتنداری هند را به چالش بکشد.