نیویورک تایمز: چگونه اشتباه بزرگ بی‌بی ورق جنگ را برگرداند؟

اکو ايران

بروزرسانی 1404/07/13 - 18:30

نیویورک تایمز: چگونه اشتباه بزرگ بی‌بی ورق جنگ را برگرداند؟

اکو ایران/متن پیش رو در اکو ایران منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

حماس با برخی از بندهای طرح پیشنهادی دونالد ترامپ برای پایان دادن به جنگ در غزه موافقت کرده است، اما مشخص نیست که آیا شرایط این گروه در نهایت رضایت کاخ سفید یا اسرائیل را جلب خواهد کرد یا خیر.

جنگنده‌های اسرائیلی بر فراز دریای سرخ، رگباری از موشک‌ها را شلیک کردند که پس از اوج گرفتن در آسمان، بر منطقه‌ای مسکونی در دوحه، پایتخت قطر، فرود آمد؛ جایی که نمایندگان حماس در حال بررسی طرحی احتمالی برای پایان دادن به جنگ غزه بودند. حمله ۹ سپتامبر اقدامی تحریک‌آمیز و بی‌سابقه از سوی اسرائیل بود؛ نوعی «مذاکره از طریق بمبارانِ مذاکره‌کنندگان». این اقدام، حتی بیش از سایر تحرکات تهاجمی نخست‌وزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو در سال گذشته، خشم مقام‌های منطقه و دولت آمریکا را برانگیخت و چشم‌انداز دستیابی به آتش‌بس را در آستانه فروپاشی قرار داد.

با این حال، بیست روز بعد نتانیاهو و دونالد ترامپ در کاخ سفید در کنار هم ایستادند و از طرحی برای پایان دادن به جنگ نزدیک به دوساله حمایت کردند. ترامپ با اغراق همیشگی‌اش این رویداد را «روزی بزرگ، روزی زیبا و شاید یکی از بزرگ‌ترین روزهای تاریخ تمدن» خواند. نتانیاهو محتاط‌تر بود و گفت این طرح «اهداف جنگی ما را محقق می‌کند».

حمله جسورانه اسرائیل به هدف خود نرسید و منجر به ترور چهره‌های مورد نظر نشد، اما خشم ترامپ و مشاورانش را برانگیخت تا با اعمال فشار بر نتانیاهو، او را به حمایت از چارچوبی برای پایان دادن به جنگ وادار کنند؛ پس از ماه‌ها که رئیس‌جمهور آمریکا عملاً به رهبر اسرائیل آزادی عمل داده بود تا به حملات علیه حماس ادامه دهد، حتی با وجود افزایش بی‌سابقه تلفات و رنج غیرنظامیان فلسطینی که موجب انزوای فزاینده اسرائیل در عرصه جهانی شده بود.

پاسخ حماس
به نوشته نیویورک تایمز، طرح صلح شامگاه جمعه با اعلام موافقت حماس برای آزادی همه گروگان‌های اسرائیلی در غزه و تحویل پیکر کشته‌شدگان، در پاسخ به ابتکار پیشنهادی ترامپ، جان تازه‌ای گرفت. با این حال، پرسش کلیدی باقی است: آیا پاسخ حماس در نهایت رضایت اسرائیل و کاخ سفید را جلب خواهد کرد؟ در بیانیه حماس اشاره‌ای به بندهای اصلی طرح آمریکایی - از جمله خلع سلاح کامل گروه - نشده بود؛ شرطی که از خواسته‌های اصلی اسرائیل به شمار می‌رود.

ترامپ در پیامی ویدئویی از دفتر بیضی شکل گفت: «امروز روز بزرگی است. باید ببینیم نتیجه چه خواهد شد. ما باید همه‌چیز را به شکل مشخص و نهایی روی زمین پیاده کنیم». حتی اگر طرح پیش برود، اجرای آن با چالش‌های قابل‌توجهی روبه‌روست. برخی از کشورهای عرب و مسلمانِ امضاکننده، نشانه‌هایی از تردید بروز داده‌اند. از سوی دیگر، نتانیاهو بخش‌هایی از طرح را به‌گونه‌ای تعدیل کرده که برای خود فضای مانور زیادی باقی گذاشته تا بتواند مدیریت بحران را بر اساس منافعش ادامه دهد. تلاش‌ها برای دستیابی به صلح پایدار در خاورمیانه معمولاً با ناکامی یا ناامیدی پایان می‌یابد. با این حال، اقدام ترامپ و تیمش در گرد آوردن طرف‌های درگیر و همسایگان، دست‌کم نویدبخش بود.

نشانه‌هایی برای خوش‌بینی نیز دیده می‌شود؛ که شاید آنچه در ۲۰ روز پس از حمله اسرائیل به قطر رخ داد، یعنی دیپلماسی پنهان و پرمخاطره میان کشورهایی که سال‌هاست به نیت‌های یکدیگر بی‌اعتمادند، اما در نهایت بر سر مسیر پایان جنگ به تفاهم رسیدند تا بتواند پس از دو سال ویرانی، تأثیری ماندگار بر جای بگذارد. این روند، جرد کوشنر، داماد ترامپ را دوباره به نقش پیشینش به‌عنوان میانجی خاورمیانه بازگرداند، نتانیاهو را وادار به عذرخواهی کرد و برای حماس شاید آخرین فرصت را فراهم آورد تا از حمله بی‌پایان اسرائیل جلوگیری کند. این گزارش بر اساس گفت‌وگو با ۱۴ مقام از ایالات متحده، اسرائیل و چند دولت عربی که در مذاکرات دخیل بودند تنظیم شده است؛ مقام‌هایی که همگی به شرط ناشناس ماندن درباره گفت‌وگوهای خصوصی و روند حساس دیپلماتیک سخن گفتند.

ند لازاروس، استاد دانشکده امور بین‌الملل دانشگاه جورج واشنگتن، می‌گوید: «فارغ از این‌که توافق تا چه اندازه مؤثر باشد، گردآوردن کشورهای عرب و مسلمان حول طرحی که اسرائیل نیز از آن حمایت می‌کند، شاید موفق‌ترین اقدام دیپلماتیک دولت ترامپ تا امروز بوده است».

حمله‌ای غافلگیرانه
خلیل الحیه، مذاکره‌کننده ارشد حماس و از طراحان حمله ۷ اکتبر به اسرائیل، هدف اصلی حمله هوایی اسرائیل بود. اما در آن حمله، پسر او کشته شد. یک روز پیش از حمله اسرائیل به دوحه، استیو ویتکاف، فرستاده ویژه دولت آمریکا در امور خاورمیانه، به همراه جرد کوشنر در عمارت ویتکاف در میامی با ران درمر، یکی از نزدیک‌ترین مشاوران بنیامین نتانیاهو، دیدار کردند. این سه نفر در طول سه ساعت، روی چند طرح رقیب برای آتش‌بس کار کردند تا آن‌ها را در روزهای آینده به مقام‌های قطری و در نهایت به حماس ارائه دهند.

درمر در آن جلسه هیچ نشانه‌ای به دو نفر دیگر نداد که اسرائیل در آستانه حمله‌ای غافلگیرانه به دوحه است. کوشنر که در دولت نخست ترامپ نقش فرستاده خاورمیانه را بر عهده داشت، در سال‌های اخیر روابط اقتصادی نزدیکی با رهبران چندین کشور پادشاهی خلیج فارس برقرار کرده بود. او در ماه‌های اخیر همراه تونی بلر، نخست‌وزیر پیشین بریتانیا، روی طرحی برای دوران پس از جنگ غزه کار می‌کرد که در اوت آن را به کاخ سفید ارائه داده بودند. پس از پایان نشست ۸ سپتامبر در میامی، درمر چندین ساعت با یکی از مقام‌های قطری تلفنی گفت‌وگو کرد، تماسی که تا بامداد به وقت دوحه ادامه یافت.

اما تنها حدود ۱۲ ساعت پس از پایان آن تماس، جنگنده‌های اسرائیلی موشک‌های خود را به سمت محل نشست در پایتخت قطر شلیک کردند؛ جایی که خلیل الحیه، مذاکره‌کننده ارشد حماس نیز حضور داشت. قطر، در کنار مصر، از آغاز جنگ نقشی کلیدی در میانجی‌گری بین‌المللی ایفا کرده بود. شماری از رهبران سیاسی حماس سال‌هاست در دوحه زندگی می‌کنند و همین امر به دولت قطر دسترسی مستقیم به مذاکره‌کنندگان حماس و تا حدی نفوذ بر آن‌ها داده است.

ترامپ و ویتکاف زمانی از حمله اسرائیل مطلع شدند که عملیات در حال انجام بود. ویتکاف بلافاصله با مقام‌های قطری تماس گرفت، اما دیر شده بود. موشک‌ها به مجتمع مسکونی‌ای اصابت کردند که شماری از مقام‌های ارشد حماس در آن اقامت داشتند. در این حمله یک مأمور امنیتی قطری و پسر خلیل الحیه کشته شدند، اما هیچ‌یک از چهره‌های ارشد حماس آسیب ندیدند.

ویتکاف به‌شدت خشمگین شد و در تماس با نخست‌وزیر قطر، شیخ محمد بن عبدالرحمن آل‌ثانی، تأکید کرد که کاخ سفید هیچ نقشی در این حمله نداشته است. او همچنین با دیگر دولت‌های عربی تماس گرفت تا همین پیام را منتقل کند. مقام‌های قطری از این حمله شوکه شده و احساس خیانت می‌کردند. آنان در گفت‌وگو با آمریکایی‌ها خشم خود را ابراز داشتند و گفتند این اقدام نفوذشان به‌عنوان میانجی در جنگ را از بین برده است. آن‌ها به کوشنر - که او نیز می‌گفت از این حادثه خشمگین و شرمنده بود - گفتند که در مسیر گفت‌وگو و صلح با حسن نیت عمل کرده‌اند، اما اسرائیل با این حمله، آن‌ها را همچون شریک حماس در جنگ هدف قرار داده است.

نخست‌وزیر آل‌ثانی در کنفرانس خبری در دوحه گفت: «به لحظه‌ای سرنوشت‌ساز رسیده‌ایم که کل منطقه باید به چنین اقدامات وحشیانه‌ای واکنش نشان دهد». او اسرائیل را متهم کرد که «می‌خواهد هر تلاش برای ایجاد فرصت صلح را نابود کند». قطر عملاً روند میانجی‌گری خود را متوقف کرد و مذاکرات شکننده صلح بار دیگر فروپاشید.

در همان زمان، برخی مقام‌های کاخ سفید این حمله ناموفق را فرصتی تازه دیدند. نتانیاهو تصور می‌کرد که این اقدام می‌تواند دشمنان ضعیفش را بیش از پیش تضعیف کند، اما اسرائیل به هدفش نرسید و نتیجه برعکس شد: خشم ایالات متحده و دولت‌های عربی بانفوذ. برخی از مقام‌های آمریکایی به این نتیجه رسیدند که شاید بتوان از این فرصت برای وادار کردن نتانیاهو به عقب‌نشینی از مواضع سخت‌گیرانه‌اش در مذاکرات استفاده کرد.

در ۱۵ سپتامبر، قطر نشستی اضطراری برای رهبران کشورهای عربی و اسلامی در سالن بزرگ هتل شرایتون دوحه برگزار کرد. حاضران در بیانیه‌هایی تند، اسرائیل را محکوم کردند. اما در پشت درهای بسته، شماری از مقام‌های همان کشورها فهرستی از خواسته‌های خود را برای گنجاندن در هر توافق احتمالی پایان جنگ تنظیم کردند. به گفته دو دیپلمات مطلع، در این فهرست از جمله خواسته شده بود که اسرائیل از ادامه عملیات نظامی، الحاق یا اشغال سرزمین‌ها و جابه‌جایی اجباری فلسطینیان در غزه منع شود.

ترامپ می‌تواند نتانیاهو را مهار کند؟
قطری‌ها در آستانه آغاز نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد، هیأتی را به نیویورک فرستادند تا خواسته‌های دولت‌های عربی را به‌طور مستقیم با مقام‌های آمریکایی مطرح کنند. در نشست ۲۰ سپتامبر، آل‌ثانی فهرست مطالبات کشورهای عربی را به ویتکاف و کوشنر ارائه داد. او در این دیدار تأکید کرد که قطر از ایالات متحده تضمین می‌خواهد که اسرائیل بار دیگر به خاک این کشور حمله نکند.

یک روز بعد، در حالی که ترامپ و کوشنر سوار بر هواپیمای نیروی هوایی ریاست‌جمهوری به مراسم یادبود فعال محافظه‌کار، چارلی کرک می‌رفتند، با ویتکاف تلفنی درباره جزئیات طرح در حال تدوین گفت‌وگو کردند. ترامپ تأکید داشت که طرح مربوط به غزه نباید صرفاً «آتش‌بس» باشد، بلکه باید «طرح پایان جنگ»ی باشد که همه طرف‌ها با آن موافقت کنند.

در ۲۳ سپتامبر، ترامپ و ویتکاف در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل با مقام‌های ارشد کشورهای عربی و مسلمان دیدار کردند و خطوط کلی طرح پایان جنگ را تشریح کردند. پیش از آن، نمایندگان این کشورها در نمایندگی قطر در نیویورک گرد هم آمده بودند تا با موضعی واحد در برابر ترامپ ظاهر شوند. ترامپ رو به استیو ویتکاف کرد تا طرح صلح را ارائه دهد. ویتکاف با دقت در واژگانش، از حساس‌ترین مسائل عبور کرد. او گفت حماس باید سلاح‌های خود را «از رده خارج کند» (decommission) نه اینکه «تسلیم کند» (surrender). سپس بخش‌هایی از طرح را برجسته کرد که شامل خروج تدریجی نیروهای اسرائیلی از غزه، باقی ماندن فلسطینی‌ها در این منطقه، بازگشت گروگان‌ها و اعطای عفو عمومی به نیروهای حماس بود.

به گفته نمایندگان کشورهای عربی حاضر در نشست و همچنین مقام‌های آمریکایی، طرحی که ترامپ و ویتکاف ارائه دادند، به‌خوبی مورد استقبال قرار گرفت، زیرا بخش عمده‌ای از نکاتی را در بر داشت که پیش‌تر در نشست سران عرب و مسلمان در دوحه بر سر آن توافق شده بود. یکی از نمایندگان عرب از ترامپ پرسید آیا ایالات متحده از راه‌حل دوکشوری حمایت می‌کند یا نه. ترامپ و ویتکاف هر دو از پاسخ مستقیم طفره رفتند و ویتکاف با توصیف چشم‌اندازی از «غزه پس از جنگ» که مورد پسند کشورهای عربی و مسلمان بود، بحث را تغییر داد. سایر حاضران از ترامپ پرسیدند چگونه می‌تواند تضمین دهد که نتانیاهو با این طرح موافقت کرده و واقعاً آن را اجرا خواهد کرد. ترامپ با اعتماد به‌نفس پاسخ داد که خودش شخصاً با نتانیاهو در هر دو مورد برخورد خواهد کرد.

ترامپ به وزیر خارجه‌اش، مارکو روبیو، دستور داد فردای آن روز جلسه‌ای دیگر برگزار کند. روبیو در هتل لاته نیویورک پالاس، نسخه مکتوب طرح شامل ۲۱ بند را به همتایان خود از کشورهای عربی و مسلمان ارائه داد. با این حال، اختلاف‌نظرهایی در میان کشورهای عرب و مسلمان باقی ماند. برای نمونه در پاکستان، این طرح واکنش‌های متفاوتی در میان مقامات عالی ایجاد کرد. شهباز شریف، نخست‌وزیر پاکستان، از طرح استقبال کرد، اما اسحاق دار، وزیر خارجه، گفت این متن چیزی نیست که پیش‌تر توافق شده بود. او در کنفرانسی خبری در اسلام‌آباد گفت: «این سند ما نیست. بخش‌های مهمی وجود دارد که باید در آن گنجانده شود. اگر الان نیست، باید اضافه شود».

عذرخواهی اجباری و توافق نهایی
اکنون مسئله این بود که آیا ترامپ می‌تواند وعده‌اش را در جلب حمایت نتانیاهو عملی کند یا نه. به گفته دو مقام آمریکایی، نتانیاهو پیش از آغاز نشست مجمع عمومی سازمان ملل درخواست دیدار با ترامپ در کاخ سفید را داده بود. سپس در برابر خبرنگاران اعلام کرد که «به واشنگتن دعوت شده است». در ۲۵ سپتامبر، ویتکاف و کوشنر در نیویورک جلسات پرتنشی با نتانیاهو برگزار کردند. آن‌ها از سوی ترامپ مأمور شده بودند تا در برابر مخالفت‌های پیش‌بینی‌شده نخست‌وزیر اسرائیل ایستادگی کنند. مذاکرات ساعت‌ها ادامه یافت.

سه روز بعد، در ۲۸ سپتامبر، نشست طولانی‌تری در هتل لوز رجنسی نیویورک میان هیئت‌های آمریکایی و اسرائیلی برگزار شد. دو طرف بر سر مسائل ریز و کلان، از واژه‌های به‌کاررفته در سند تا جزئیات آینده اداره غزه، بحث و جدل کردند. نتانیاهو به طرح بدبین بود و در طول جلسه تلاش کرد متن را به‌گونه‌ای تغییر دهد که تعهدات اسرائیل کاهش یابد و راه‌هایی برای متهم کردن حماس به نقض توافق باز بگذارد. او مشخصاً خواستار حذف هرگونه اشاره به تشکیل کشور فلسطین بود، همچنین می‌خواست تشکیلات خودگردان هیچ نقشی در اداره غزه نداشته باشد و شروطی به طرح خروج اسرائیل از غزه بیفزاید تا این خروج به طور کامل انجام نشود.

ترامپ در طول روز چند بار به‌صورت تلفنی وارد جلسه شد؛ گاه مستقیماً با نتانیاهو صحبت می‌کرد و گاه جداگانه با ویتکاف و کوشنر درباره نحوه تعامل با نخست‌وزیر اسرائیل مشورت می‌کرد. در اواخر شب ۲۸ سپتامبر، دو طرف به توافقی نسبی رسیدند تا روز بعد در کاخ سفید، در مراسمی مشترک، طرح را اعلام کنند. جزئیات دقیق تغییرات مشخص نیست، اما به نظر می‌رسد نتانیاهو موفق شد متن را تا حدی به نفع اسرائیل تغییر دهد، به‌ویژه در موضوع خروج نیروهایش از غزه. با این حال، نسخه نهایی همچنان به‌طور مبهم از «مسیر معتبری برای حق تعیین سرنوشت و حاکمیت فلسطینی‌ها» سخن می‌گفت - مفهومی که نتانیاهو همواره با آن مخالفت کرده است.

کشورهای عربی از برخی از تغییرات اعمال‌شده ناراضی بودند. حتی تا روز دوشنبه - روزی که ترامپ و نتانیاهو طرح را اعلام کردند - برخی از مقام‌های عربی از آمریکایی‌ها خواستند جزئیات کامل را منتشر نکنند، زیرا بیم داشتند حماس آن را نپذیرد. آنان خواهان فرصت بیشتری برای اصلاح بخش‌هایی از طرح بودند تا آن را قابل‌اجرا کنند.

اما ترامپ از متن راضی بود و می‌خواست فوراً آن را علنی کند. پیش از اعلام رسمی، مسئله عذرخواهی نتانیاهو از قطر باید حل می‌شد، شرطی که دولت دوحه بر آن پافشاری می‌کرد. ترامپ برای بیش از یک هفته به نتانیاهو گفته بود که باید عذرخواهی کند - و حتی اضافه کرده بود که «من هم گاهی عذرخواهی می‌کنم، حالا نوبت توست».

ساعاتی پیش از مراسم رسمی در کاخ سفید، در حالی که هر دو رهبر با لبخند از «روز صلح در خاورمیانه» سخن می‌گفتند، نتانیاهو در دفتر بیضی‌شکل کنار ترامپ نشست، گوشی تلفن را برداشت و متن عذرخواهی‌اش از نخست‌وزیر قطر را خواند. در عکسی که کاخ سفید منتشر کرد، سیم تلفن تا روی زانوی ترامپ کشیده شده بود، جایی که گوشی به شکلی نامعمول روی پای او قرار داشت، تصویری که نماد آمیختگی غرور، فشار و مصلحت بود.