نگاهی به فیلم «ویکتوریا»، خلسه‌ای ۱۴۰ دقیقه‌ای

اعتماد/ همين چند ماه پيش و در جريان جشنواره فيلم برلين ۲۰۱۵ فيلم «ويکتوريا» چهارمين ساخته فيلمساز آلماني سباستيان شيپر توجه بسياري از منتقدان را به خود جلب کرده و جايزه خرس نقره‌اي بهترين فيلمبرداري را براي استورلا گرولن، فيلمبردار نروژي فيلم به ارمغان آورده بود. حال با شروع اکران فيلم در آلمان دوباره بحث اين اثر متفاوت داغ شده است. ويکتوريا دختري اسپانيايي است که سه ماه است از مادريد به برلين نقل مکان کرده و با دستمزدي اندک در يک کافه مشغول به کار شده است. وي يک شب پس از آشنايي با زونه و دوستانش که خود را برليني‌هاي اصيل مي‌نامند همراه آنها درگير يک دزدي بانک مي‌شود. آنچه «ويکتوريا» را به اثري منحصر‌به‌فرد تبديل مي‌کند دوربين روي دست فيلم است که ۱۴۰ دقيقه و تنها در يک پلان بدون داشتن حتي يک کات ماجراجويي شخصيت‌هاي فيلم را تعقيب مي‌کند. مجله آلماني نقد فيلم در مطلبي با اشاره به «بردمن» ساخته کارگردان مکزيکي آلخاندرو ايناريتو مي‌نويسد: «اين تکنيک شايد هنوز نامي داشته باشد اما ما آن را «غوطه‌وري» نام‌گذاري مي‌کنيم؛ تکنيکي که بيننده را در روايت فيلم غوطه‌ور مي‌کند. با اينکه بيننده هنوز تماشاگري منفعل است، اما کيفيت‌هاي حسي و بصري منتقل‌شده باعث مي‌شوند وي خود را بخشي از جريان فيلم احساس کند.» سباستيان شيپر طي گفت‌وگويي با نشريه اينترنتي «تيپ برلين» قبل از نمايش فيلم در جشنواره گفته بود: «رويکرد فيلم تا حد زيادي شبيه رويکرد يک گزارشگر جنگ است. مثل فيلمبردار مستندي که در ميانه واقعه ايستاده است.» وي در بخش ديگري از اين گفت‌وگو مي‌گويد: «فرانسيس فورد کاپولا زماني درباره «اينک، آخرالزمان» گفته بود، فيلم من يک فيلم نيست. اين [فيلمي] درباره جنگ ويتنام نيست. اين خود ويتنام است. اين جمله را براي اعلان فيلم ديوانه‌وارمان استفاده مي‌کنم. فيلم ما يک فيلم نيست، درباره يک دزدي بانک هم نيست. فيلم ما يک دزدي بانک است.» ويکتوريا جايي بين محله‌هاي «ميته» و «کرويزبرگ» شهر برلين فيلمبرداري شده است. شيپر در گفت‌وگوي ديگري ادعا کرده بود اين فيلم يک‌پلانه را تنها سه بار فيلمبرداري کرده تا به نسخه ايده‌آلش دست يافته است. شيپر در گفت‌وگوي ديگري با شبکه «زد-دي-اف» آلمان درباره يک‌پلانه بودن فيلم گفته بود: «ما چند مکان مثل کافه، بانک و گاراژ را در محله موردنظرمان مدنظر قرار داديم و گفتيم خب، اين يک پازل است و فيلم‌مان اينجا قابل اجراست.» اين کارگردان آلماني در ادامه اين گفت‌وگو در پاسخ به اين سوال که آيا وي ايده ساختن يک فيلم يک‌پلانه را هميشه در ذهن داشته يا خير مي‌گويد: «بعد از گذشت مدتي از آشنايي‌ام با دنياي سينما به اين نکته پي بردم که انگار فيلمسازي هميشه با رسوم خاصي گره خورده و همه‌چيز در اين دنيا از پيش تعيين‌ شده است. ما مي‌خواستيم با اين فيلم تمامي اين رسم و رسوم‌ها را فراموش کنيم و اثري ديوانه‌وار خلق کنيم. » وي پس از اشاره به دو فيلم مطرح دزدي بانک يعني «مخمصه» و «بعدازظهر سگي» اضافه مي‌کند: «از خود سوال کرديم چگونه مي‌توانيم از تکرار و تقليد اين رسم و رسوم‌ها رهايي پيدا کنيم. به همين خاطر خود واقعه را در مرکز توجه قرار داديم. از خود سوال کردم چقدر هيجان‌انگيز خواهد بود اگر من فرضا به شکلي نامريي در يک دزدي بانک شرکت مي‌کردم! مسلما يکي از ديوانه‌وارترين تجربه‌هاي زندگي‌ام مي‌شد. هيچ‌وقت نفهميدم چرا سينما اينقدر وقايع را باد مي‌کند تا جايي که وقتي جلوي يک فيلم مي‌نشينم و آن را تماشا مي‌کنم با خود مي‌گويم: خب، اين يک فيلم بود. ما اما خواستيم فيلم بادنکرده و نحيف بماند تا در عوض کاملا در ميان واقعه قرار بگيريم. به همين‌خاطر ايده يک‌پلانه به ذهن‌مان رسيد. يک ساعت قبل و يک ساعت بعد از دزدي بانک در ميانه ماجرا قرار خواهيم گرفت.» شيپر در ادامه به فيلمنامه تنها 12 صفحه‌اي فيلم اشاره مي‌کند و به اينکه همراه با تام تيکور پنج سال روي آن کار کرده و در نهايت به ايده يک‌پلانه‌بودن فيلم رسيده است. جالب آنجاست که بخش زيادي از ديالوگ‌هاي فيلم بداهه‌پردازي شده‌اند. لايا کوستا بازيگر اسپانيايي ايفاگر نقش ويکتوريا که از وي به عنوان کشف بزرگ سباستيان شيپر ياد مي‌شود درباره اين اثر مي‌گويد: «اين فيلم از نظر من درباره آدم‌هاي خوبي است که درگير اتفاق‌هاي بد مي‌شوند و در انتها راه فراري از آن نمي‌يابند.» روزنامه «اشپيگل» در مطلبي تازه که بعد از اکران «ويکتوريا» در آلمان منتشر شده، پس از اشاره به فيلمبرداري «ماراتون‌وار» اين اثر سازماندهي و کوريوگرافي منحصر به فرد فيلم را مورد تحسين قرار داده است. در حالي که روز جمعه جوايز بهترين فيلم‌هاي آلماني سال ۲۰۱۵ اهدا خواهند شد «ويکتوريا» در کنار «هزارتوي سکوت» و «السر» شايد بيشترين شانس را براي دريافت جايزه بهترين فيلم داشته باشند. دو بازيگر اصلي فيلم يعني لايا کوستا و همچنين فردريک لاو، ايفاگر نقش زونه در ليست دريافت جايزه بهترين بازيگر زن و مرد قرار دارند. نشريه اشپيگل در مطلبي پس از نخستين نمايش فيلم در جشنواره فيلم برلين با متخصص خواندن شيپر درخصوص فيلم‌هايي با شخصيت‌هايي که روابط‌‌شان براساس رفاقت بنيان گذارده شده، مي‌نويسد: «شايد زيباترين لحظه فيلم جايي باشد که ويکتوريا در ابتداي فيلم پس از بازکردن قفل دوچرخه‌اش در حال رفتن به خانه با زونه و گروه رفقايش آشنا مي‌شود. آنها با سرو‌صداي زياد سعي مي‌کنند با انگليسي دست ‌و پا شکسته‌اي با وي ارتباط قرار کنند. ترس در چهره ويکتوريا ديده مي‌شود و در عين حال کنجکاوي‌اي که او را به سوي ديوانه‌بازي‌هاي آنها جذب مي‌کند. بيننده نيز چنين احساسي را تجربه مي‌کند.» اين مطلب «ويکتوريا» را «خلسه‌اي ۱۴۰ دقيقه‌اي متشکل از سينماي گنگستر، رفاقت‌هاي مردانه و تجربه زندگي در شهر برلين» خوانده است. نشريه‌هاي غير‌آلماني‌زبان نيز به «ويکتوريا» پرداخته‌اند. «هاليوود ريپورتر» در مطلبي درباره اين فيلم مي‌نويسد: «اين نخستين‌باري نيست که فيلمي بر اساس ايده يک‌پلاني ساخته مي‌شود. از «طناب» و «کشتي روسي» گرفته تا «بردمن». با نماهاي بلند و فضاهاي شهري بي‌قانون، فيلم سويه‌هايي از «برگشت‌ناپذير» گاسپر نوئه يا «بدو لولا بدو» ساخته تام تيکور را به نمايش مي‌گذارد؛ فيلمي که شيپر در ساختنش شريک بوده است. هرچند «ويکتوريا» روايتي خطي دارد و از جهت فرم ساده‌تر از دو مثال ذکرشده است.» نشريه «ايندي واير» نيز با اشاره به آثار مشابهي که در يک پلان فيلمبرداري شده‌اند، مي‌نويسد: «مثل «بردمن» ولي واقعي. مثل «کشتي روسي» اما سريع. مثل سکانس شش‌دقيقه‌اي مجموعه تلويزيوني «کارآگاه حقيقي» اما ۲۳ بار طولاني‌تر.»