بهترین فرش های ایرانی را بشناسیم!

فرش نائين فرش نائين با کيفيتي که در بازارهاي جهاني معروف است، فرشي نيست که استفاده از پشم‌هاي ضخيم ايراني براي آن امتياز محسوب شود. پشم مصرفي در اين فرش از نوع ظريف است و درصد بالايي از آن پشمي است که به آن کرک گفته مي‌شود. طرح‌هاي رايج در فرش نائين مهم‌ترين و اصلي‌ترين طرح مورد استفاده در فرش نائين لچک و ترنج است که از تنوع بسيار بالايي برخوردار است. ويژگي‌هاي فرش نائين از ويژگي‌هاي برجسته فرش نائين زمينه رنگي روشن و مات آن است که همراه با ظرافت و دقت در بافت به نقوش متراکم و پر از پيچش سنتي، آرامشي شگفت‌انگيز مي‌بخشد. همچنين برخلاف بسياري از مناطق ديگر کشور، فرش نائين از ابعاد خاصي تبعيت نمي‌کند و در اندازه‌هاي بسيار متنوعي توليد مي‌شود. چگونه فرش نائين را بشناسيم؟ فرش‌هايي که براي مصرف خانواده‌ها به کار مي‌رود، ساختاري محکم و پرزهايي بلند دارد تا براي زير پاي افراد دوام بيشتري داشته باشند و چون فرش‌هاي نائين پرزهاي کوتاهي دارند و بيشتر رنگ‌هاي روشن در آنها به کار رفته، کمتر مورد مصرف خانواده‌هاست و اکثرا براي تزئين به کار مي‌روند. فرش قم قالي‌هاي قم ابتدا با استفاده از پشم‌هاي نه‌چندان ظريف وارد بازار مي‌شدند ولي در طول زمان هنرمندان قاليباف قمي تحول قاليبافي را به حد تکامل رساندند و با مهارت و توانايي خاص مبادرت به بافت فرش‌هاي تمام‌ابريشم با رجشمار بسيار بالا کردند. قالي‌هاي نفيسي که به اين ترتيب و با اين نخ‌هاي ظريف ابريشمي به بازار راه يافتند به «گل ابريشم» معروف شدند. طرح‌هاي رايج فرش قم طرح‌هاي قالي‌هاي قم مانند رنگ‌هاي مورد استفاده‌شان از تنوع و گستردگي خاصي برخوردار هستند. نقشه‌هاي قالي‌هاي قديمي قم از طرح‌هايي مشهور به لچک و ترنج شاه عباسي – محرمات- محرابي و شکارگاه تشکيل مي‌شدند. اين طرح‌ها که با اقتباس از نقشه‌ فرش‌هاي کاشان و اصفهان تهيه شده بود به سرعت با خلاقيت طراحان قم متحول و سبک جديدي در صنعت قاليبافي ايران پديدار شد. اين سبک با ويژگي‌هايي مانند طراحي استادانه و هماهنگي نقوش و رنگ‌آميزي بديع و کم‌نظير به «سبک فرش قم» مشهور شد. ويژگي‌هاي فرش قم عامل تعيين‌کننده براي شناسايي قالي‌هاي قم تکنيک کار است؛ زيرا روش کار در اين قالي‌ها کاملاً منظم و کامل است. اگر به قالي‌هاي جديد با کيفيت عالي (مثلا قالي‌هاي کاشان، تهران، کرمان و...) دقيق شويم، در پشت‌شان به‌خصوص در ضخامت پودها، تار يا گره‌ها، کمي بي‌نظمي را خواهيم ديد که البته قابل چشم‌پوشي است. اين بي‌نظمي در قالي‌هاي قم مطلقاً وجود ندارد و نظم آنها به نحوي است که گاهي انسان را به ترديد مي‌اندازد تا جايي است که فکر مي‌کند مبادا اين قالي با ماشين بافته شده باشد. درواقع مي‌توان گفت قالي‌هاي قم به دليل ظرافت بسيارشان شهرت دارند. قالي‌هاي قم بسيار بادوام بوده و بيشتر جنبه تزئيني دارند و از بهترين توليدات قالي‌هاي ايران به شمار مي‌روند. چگونه فرش قم را بشناسيم؟‌ قالي‌هاي قم از طريق رنگ‌هاي روشن زمينه آن ـ سفيد عاجي، کرم و زرد ـ قابل تشخيص هستند که عموماً اين زمينه عاري از ترنج‌ها و لچک‌هاست؛ هر چند که نقش آنها در موضوعاتي که ارائه مي‌کنند، داراي پاره‌اي نااستواري‌ها و تغييرپذيري‌هاست ولي در اکثر موارد معرف دو نوع نقش است؛ يکي سرو کوچک استليزه شده؛ يعني بته که گاهي مواقع به اشتباه به آن نقش کاشمر مي‌گويند و ديگري نقش ظن‌السلطاني که اين نقش عبارت است از گلدان مملو از گلي که پرندگان کوچک و زيبايي در بالاي آن پرواز مي‌کنند. فرش کاشان طرح‌هاي رايج فرش کاشان فرش کاشان از نظر طراحي تحت تأثير طرح گردان و لچک ترنج اصفهان است، ولي ظرافت و دقت فرش اصفهان را نداشته و رنگ‌بندي محدودتري دارد. ويژگي‌هاي فرش کاشان از ويژگي‌هاي فرش کاشان مي‌توان گفت قطع اين فرش‌ها به استثناي قالي‌هاي کناره‌اي، تقريباً به اندازه سجاده و بزرگ‌تر است و اين در حالي‌ است که در دهات شرقي کاشان قاليچه‌هاي به قطع کمتر از يک مترمربع نيز بافته مي‌شود. چگونه فرش کاشان را بشناسيم؟ قالي کاشان، هم از طريق بافت بسيار ظريف که جزئيات تمام نقش‌ها را ظاهر مي‌سازد و هم از طريق پشم بسيار عالي مرينوس آن که به سطح قالي يک حالت مخملي مي‌دهد، قابل تشخيص است. بدون ترديد استفاده از پشم استراليايي توسط کسي انجام شده که اساس توليد فرش نوين کاشان را گذاشته و واردکننده همين پشم و بنيانگذار بافندگي شهر بوده است. فرش ترکمن تار و پود قالي‌هاي ترکمني بيشتر از پشم است و آنها از پشم گوسفندان خود براي بافتن فرش‌هاي‌شان استفاده مي‌کنند. قالي ترکمن را زنان روي دار افقي و درون چادرهاي عشايري مي‌بافند که در نتيجه بافت قطعات کوچک‌تر در بين‌شان رواج دارد. علاوه بر قالي، انواع ديگري از بافته‌هاي فرش و گليم‌گونه نيز که عمدتاً کاربرد ويژه‌اي دارند در مناطق ترکمن‌نشين توليد مي‌شود که از آن جمله مي‌توان به خورجين، آلماليق و اجاق‌باشي اشاره کرد. ويژگي هاي فرش ترکمن بيشتر قالي‌هاي ترکمن از نوع درشت‌باف هستند. مهم‌ترين ويژگي فني آنها تک‌پوده بودن‌شان است (تک‌پود نازک) که همراه قاليچه‌هاي بلوچ از بارزترين نمونه‌هاي اين شيوه به شمار مي‌رود تا آنجا که مي‌توان گفت فرش‌هاي ترکمن تخت‌باف هستند. طرح‌هاي رايج فرش ترکمن نقشه‌هاي ترکمني اصيل همه تکراري هستند؛ يعني از تکرار يک يا چند نقش‌مايه شکل مي‌گيرند. طرح رايج در فرش ترکمن «گل» و طرح‌هاي هندسي است. چگونه فرش ترکمن را بشناسيم؟ علاوه بر استفاده خيلي زياد از طرح گل از ديگر روش‌هاي شناسايي فرش ترکمن استفاده از دواير پيچ در پيچ به شکل هندسي بسيار زيباست که اين نقوش بر تارک فرش ترکمن فراوان مي‌نشيند. اين نقوش هندسي غير از دستبافته‌ها در زيورآلات، قاب دعا، گل يقه‌ها و حتي سنگ مزارها و درآرايش احشام ترکمن‌ها نيز به چشم مي‌خورد. بايد گفت ترکمن اهل نقش است، « نقشبند» است و شيفته نقوش هندسي. در نهايت بايد افزود که تمامي هنرهاي مردم ترکمن ارتباط مستقيمي با طبيعت اطراف دارد. فرش کرمان کمبود آب و مناطق لم‌يزرع کوهستاني و شن‌زارهاي اين سامان، سبب شده تا بيشتر اهالي اين منطقه به جاي کشت و زرع به هنر و صنعت قاليبافي روي آورند. اين ناحيه از ايران از ديرباز يکي از مراکز مهم فرشبافي کشور ما به شمار مي‌رفته و تاريخ فرشبافي کرمان به قرن‌ها پيش و قبل از دوران صفويه برمي‌گردد. طرح‌هاي رايج فرش کرمان طراحان کرماني از نقوش گل و برگ و درخت استفاده کرده و مي‌کنند و بسياري از صاحب‌نظران معتقدند شرايط اقليمي و محيط کويري کرمان سبب شده تا طراح کرماني با به تصوير کشيدن گل‌ها و گياه‌ها، کمبود آنان را در ذهن خود جبران سازد. ويژگي‌هاي فرش کرمان از لحاظ رنگ‌آميزي، فرش کرمان يکي از متنوع‌ترين و شادترين فرش‌هاي ايران محسوب مي‌شود. شهرت عمده فرش‌هاي کرمان به خاطر رنگرزي‌شان است؛ چون تنها مرکز قاليبافي در ايران است که در آن تقريبا به کلي مواد رنگ‌آميزي بيگانه تحريم شده است. رنگ‌هاي به کار رفته در اين فرش‌ها بسيار متنوع است. درواقع مي‌توان گفت اکثر اين رنگ‌ها که تا گذشته نزديک در کارگاه‌هاي رنگرزي براي مصارف شالبافي و قاليبافي به‌کار مي‌رفتند از سري رنگ‌هاي طبيعي بودند ولي در سال‌هاي بعد از جنگ جهاني دوم کمي رنگ‌هاي جوهري به کارگاه‌هاي رنگرزي‌شان راه يافت. فرش تهران در تهران امروز فرش‌هاي مناطق مختلف ايران توليد مي‌شود. اهالي شهرک‌هاي اطراف تهران به‌ويژه اسلامشهر به توليد انواع فرش به‌خصوص قالي‌هاي ظريف تبريز، قم و نائين مشغول هستند. همچنين کارگاه‌هايي به صورت متمرکز در چند جاي تهران به توليد فرش مناطق مختلف و نيز قالي‌هاي داراي طرح و تصوير و تابلوفرش مي‌پردازند و مراکز آموزشي متفاوت نيز به آموزش طراحي و بافت قالي برحسب علاقه و سليقه اشتغال دارند. نکته لازم به ذکر درباره توليدات امروز قالي تهران اين است که بعضي از طرح‌هاي مورد استفاده در قالي‌هاي اين شهر را مي‌توان متعلق به همه جاي ايران دانست و بعضي ديگر به هيچ‌يک از سبک‌هاي طرح و نقش فرش ايران مشابهت ندارد. طرح‌هاي رايج فرش تهران همچنانکه پيش‌تر نيز اشاره شد، قاليبافي تهران کاملاً متأثر از مهاجرت‌هاي بي‌رويه از نقاط مختلف کشور به اين شهر است؛ به‌طوري که به علت مهاجرت و اسکان تعدادي از قاليبافان شهرستاني در اين شهر، همه نوع بافت و طرحي را در ميان فرش‌هاي تهران مي‌توان ديد. با تمامي اينها قالي‌هاي تهران عمدتا در زمينه روشن و با بهره‌گيري از نقوش قديمي يا اشکال جديد در طرح‌هاي لچک و ترنج، درختي حيواندار، درختي ساده، هندسي خاتم شيراز، بازوبندي و هراتي با حاشيه سماوري و ... بافته مي‌شوند. طرح‌هاي پيچک‌دار مشبک در تکرارهاي متوالي نيز در تهران رايج است. همچنين از طرح‌هاي رايج ديگر مي‌توان به فرش‌هاي تصويري اشاره کرد. طرح مناطق قم، تبريز، نائين، کاشان و اصفهان نيز در تهران بافته مي‌شود ولي سبک نائين و کاشان بيشتر است. ويژگي‌هاي فرش تهران در فرش‌هاي تهران بيشتر از رنگ روشن براي زمينه استفاده مي‌شود ولي رنگ‌هاي ويژه اين فرش‌ها عبارتند از: لعل تيره‌فام براي زمينه و آبي بسيار لطيف براي لچک‌ها. رنگ‌هاي ديگري همچون سياه (به‌خصوص در خطوط محيطي نقش‌ها)، آبي تيره، گلي همانند رنگ‌هاي آزاد يا بنفش، سفيد عاجي، سبز نخودي، سبز کهنه، و قرمز تيره و زرد خردلي نيز استفاده مي‌شوند و غالب رنگ‌ها گياهي است. با کانال تلگرامي «آخرين خبر» همراه شويد