مرز تکامل: روی زمین خطی نامرئی وجود دارد که جانوران از آن عبور نمی‌کنند

زومیت/ جانوران در دو سمت خط فرضی والاس که صفحه از قاره آسیا را از صفحه تکتونیکی استرالیا جدا می‌کند، مسیرهای تکاملی بسیار متفاوتی را پیموده‌اند.

دنیای جانوران آسیا و استرالیا کاملا از هم جداست و علت این جدایی وجود خطی نامرئی است که درست میان این دو قاره همسایه امتداد دارد. بیشتر گونه‌های حیات وحش، حتی پرندگان هرگز از این مرز خیالی عبور نمی‌کنند. ده‌ها میلیون سال وضعیت به همین شکل بوده و موجب شده جانوران در هر سمت خط فرضی مسیر تکاملی متفاوتی را طی کنند.

همه‌چیز از حدود ۳۰ میلیون سال پیش آغاز شد. در آن زمان، صفحه تکتونیکی استرالیا به صفحه تکتونیکی اوراسیا برخورد کرد و باعث تشکیل مجمع‌الجزایری شد که جریان‌های اقیانوسی را تغییر داد و اقلیم‌های منطقه‌ای جدیدی پدید آورد. در یک سوی نقشه، در اندونزی و مالزی، میمون‌ها، کپی‌ها، فیل‌ها، ببرها و کرگدن‌ها تکامل یافتند، در‌حالی‌که در سوی دیگر، در گینه نو و استرالیا، کیسه‌داران، مونوتریم‌ها، جوندگان و طوطی‌کاکلی‌ها شکوفا شدند. تعداد بسیار کمی از گونه‌ها در هر دو سمت فراوان هستند.
 

---

بازار

---

مرز زیستی شگفت‌انگیزی که از آن صحبت کردیم، «خط والاس» نام دارد. نام آن برگرفته از نام آلفرد راسل والاس، طبیعت‌شناس مشهور بریتانیایی است که در میانه قرن نوزدهم، هنگام کاوش در این منطقه، برای نخستین‌بار متوجه تفاوت چشمگیر در حیات جانوری (به‌ویژه پستانداران) شد. والاس نوشت: «تنگه لومبوک (میان بالی و لومبوک) که فقط ۲۴ کیلومتر عرض دارد، مرز مشخصی است که به‌طور ناگهانی دو منطقه بزرگ جانوری جهان را از یکدیگر جدا می‌کند».

والاس بعدها به‌طور مستقل و تقریبا هم‌زمان با چارلز داروین، نظریه‌ای درباره تکامل ارائه داد. خطی که وی بیش از یک قرن پیش روی نقشه کشید، هنوز به‌عنوان  مانع فرضی تکاملی شناخته می‌شود؛ هرچند درباره مکان دقیق و عملکرد آن همچنان مباحثی وجود دارد.

به‌طور کلی، خط والاس یک صفحه از قاره آسیا را از صفحه تکتونیکی استرالیا جدا می‌کند. این خط علاوه بر جنبه زمین‌شناسی، جنبه‌های اقلیمی و زیستی نیز دارد. کانال‌های عمیق اقیانوسی مانند تنگه لومبوک، از این صفحات را از هم جدا می‌کنند و عبور حیوانات را دشوار می‌سازند. حتی در گذشته‌های دور که سطح دریاها بسیار پایین‌تر از امروز بوده، این شکاف همچنان وجود داشته است.

خط نامرئی والاس بیش از همه در تمایز پستانداران آسیا و استرالیا مشهود است، اما تاثیر این مرز زیستی در پرندگان، خزندگان و جانوران دیگر نیز دیده می‌شود. حتی موجوداتی که بال دارند، معمولا از خط والاس عبور نمی‌کنند. در اقیانوس نیز برخی گونه‌های ماهی و میکروب‌ها تفاوت‌های ژنتیکی چشمگیری در دو سوی این مرز دارند و این امر نشان‌دهنده اختلاط بسیار کم میان جمعیت‌ها است.

آن‌طور که ساینس‌آلرت می‌نویسد، دانشمندان هنوز نتوانسته‌اند تعیین کنند چه موانع نامرئی‌ مانع عبور گونه‌ها از خط والاس می‌شود؛ اما به احتمال زیاد شرایط زیست‌محیطی و اقلیم نقش مهمی در تقویت و حفظ این جدایی تکاملی دارند.

دانشمندان هنوز نتوانسته‌اند تعیین کنند چه موانع نامرئی‌ مانع عبور گونه‌ها از خط والاس می‌شود
در سال ۲۰۲۳، تحلیلی بر بیش از ۲۰هزار گونه مهره‌دار نشان داد که شاخه‌های جنوب شرقی آسیا در محیطی نسبتا گرمسیری و باستانی تکامل یافتند که به آن‌ها امکان می‌داد با عبور از جزایر مرطوب که مثل پل یا سنگ‌راهه عمل می‌کردند، به سمت گینه نو گسترش پیدا کنند. در همین حال، حیات‌وحش در قاره استرالیا در شرایطی به‌مراتب خشک‌تر تکامل یافت و جانوران مسیر تکاملی متفاوتی را دنبال کردند.
هر چه پژوهشگران بیشتر روی خط والاس مطالعه می‌کنند، ابهام بیشتری درباره محل دقیق ترسیم این خط و میزان نفوذپذیری آن به‌ویژه برای برخی جانورانی که قادر به شنا، شناور شدن یا پرواز هستند (مانند خفاش‌ها، سوسک‌ها، بزمجه‌ها و ماکاک‌ها) ایجاد می‌شود.

دانشمندان می‌گویند خط والاس مرز کاملا مشخصی نیست، بلکه بیشتر شبیه گذار تدریجی است. با‌این‌حال، همین مرز مبهم به ما کمک می‌کند تکامل هزاران گونه جانوری را بهتر درک کنیم. جین کامرینی، مورخ علم، در سال ۱۹۹۳ برای انجمن تاریخ علم چنین استدلال کرد: «نقشه‌های ذهنی و واقعی داروین و والاس، پایه‌ی شکل‌گیری نظریه تکامل بود».

آنچه بیش از یک قرن پیش به‌صورت خط تقریبی و ساده رسم شد، امروزه به ایجاد تصویری بزرگ‌تر و پیچیده‌تر از جهان طبیعی و اسرار آن کمک کرده است.

به پیج اینستاگرامی «آخرین خبر» بپیوندید
instagram.com/akharinkhabar