چگونه اسرائیل ایده تشکیل ناتوی عربی را دوباره زنده کرد؟

اکو ايران

بروزرسانی 1404/06/31 - 00:10

چگونه اسرائیل ایده تشکیل ناتوی عربی را دوباره زنده کرد؟

اکو ایران/متن پیش رو در اکو ایران منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

در پی حملات هوایی اسرائیل به رهبران حماس در قطر، مصر خواستار تشکیل یک ائتلاف نظامی عربی مشابه ناتو شده است.

برای بسیاری از کشورهای منطقه، اقدام بی‌سابقه تل‌آویو در دوحه این پیام را داشت که هیچ کشوری از تجاوزات اسرائیل در امان نیست.

حملات ۹ سپتامبر به ساختمانی مسکونی که دفتر سیاسی حماس و خانه‌های رهبران این گروه را در خود جای داده بود، در حالی صورت گرفت که یک طرح آتش‌بس در غزه با میانجی‌گری آمریکا، قطر و مصر در دست بررسی بود. خشم ناشی از این حمله به برگزاری نشستی اضطراری میان کشورهای عربی و اسلامی در دوحه منجر شد، جایی که قاهره پیشنهاد احیای ایده قدیمی تشکیل یک نیروی مشترک عربی برای دفاع از کشورها در برابر تجاوزات خارجی و تهدیدهای امنیتی را مطرح کرد.

نیروی واکنش سریع منطقه‌ای
به نوشته العربی الجدید، عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهور مصر، نخستین بار در سال ۲۰۱5 چنین ائتلافی را پیشنهاد داد، زمانی که چندین کشور با تهدیدات و خشونت‌های فزاینده داعش و القاعده مواجه بودند. مصر نیز در همان دوره با شاخه‌ای از داعش در صحرای سینا می‌جنگید. سیسی این ائتلاف نظامی را به‌عنوان یک نیروی واکنش سریع در نظر داشت که بتواند فوراً برای مقابله با تهدیدهای منطقه‌ای بسیج شود. در آن زمان، تهدید اسرائیل علیه امنیت و حاکمیت کشورهای عربی، در مقایسه با خطرات فوری‌تر، پایین‌تر ارزیابی می‌شد.

اما پس از حملات هوایی تل‌آویو به دوحه، که یک نقطه اوج در جنگ چندجبهه‌ای اسرائیل از سال ۲۰۲۳ تاکنون بود، بسیاری بر این باورند که برخورداری از توان بازدارندگی مشترک به ضرورتی اجتناب‌ناپذیر تبدیل شده است. ژنرال نصر سالم، فرمانده پیشین یگان مراقبت ارتش مصر گفت: «تشکیل چنین ائتلافی اکنون اهمیت پیدا کرده است. این نیرو قادر خواهد بود هر کسی را که به فکر حمله یا اشغال بدون مجازاتِ سرزمین‌های عربی بیفتد، بازدارد».

ائتلاف پیشنهادی بر مبنای توافقنامه دفاعی مشترکی است که کشورهای عربی در سال ۱۹۵۰ امضا کردند؛ توافقی که در اوج منازعه عربی-اسرائیلی و تنها دو سال پس از تأسیس دولت اسرائیل و کوچ اجباری فلسطینیان تدوین شد. این توافق در حال حاضر عملاً غیرفعال است و هر گروه از کشورهای عربی راهبردهای دفاعی و امنیتی خاص خود را متناسب با شرایط جغرافیایی منطقه‌شان دنبال می‌کنند.

برای نمونه، کشورهای عربی حوزه خلیج فارس یک ائتلاف دفاعی اختصاصی دارند که مسئول دفاع از اعضای شورای همکاری خلیج فارس (GCC) در برابر تهدیدهاست. این سازوکار با نام «نیروی سپر جزیره» شناخته می‌شود و هر زمان که لازم باشد در هر یک از کشورهای عضو فعال می‌شود.

«اسرائیل بزرگ»
سیسی در سخنرانی خود در نشست عربی-اسلامی دوحه در ۱۵ سپتامبر، بر ضرورت ایجاد سازوکاری برای هماهنگی امنیتی و دفاعی میان کشورهای عربی و اسلامی تأکید کرد. تنها چند هفته پیش، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، از ایده «اسرائیل بزرگ» حمایت کرده بود؛ طرحی توسعه‌طلبانه که در آن اسرائیل مرزهای خود را از طریق الحاق سرزمین‌هایی در مصر، سوریه، لبنان و اردن گسترش می‌دهد. از سوی دیگر، حملات اسرائیل به غزه همچنان ادامه دارد. جنگی که در سال ۲۰۲۳ آغاز شد، نوار غزه را به‌طور کامل ویران کرده و بیش از ۶۵ هزار فلسطینی، از جمله ۲۰ هزار کودک را کشته است.

مصر دلایل راهبردی، اقتصادی و سیاسی خاص خود را برای فشار برای تشکیل یک سازوکار امنیتی مشترک دارد. با توجه به اینکه حدود یک‌سوم جمعیت عرب جهان در مصر زندگی می‌کنند، این کشور پس از سال‌ها ناآرامی و مبارزه طولانی با تروریسم در صحرای سینا، با چالش‌های اقتصادی جدی روبه‌روست. جنگ اسرائیل علیه غزه نیز فشار بیشتری بر اقتصاد مصر وارد کرده است.

پیشنهاد یک ائتلاف عربی، برای مصر - به‌عنوان یکی از بنیان‌گذاران اتحادیه عرب - راهی برای بازپس‌گیری نقش تاریخی رهبری قاهره در منطقه است؛ نقشی که در دو دهه اخیر به‌شدت کاهش یافته است. این اقدام همچنین می‌تواند مصر را به محور اصلی امنیت منطقه تبدیل کند. سیسی با معرفی مصر به‌عنوان مدافع منافع عربی در برابر اسرائیل، امیدوار است این رویکرد با احساسات ملی‌گرایانه هم‌خوانی پیدا کند، حمایت داخلی را تقویت کند و حتی منابع مالی کشورهای خلیج فارس را برای پروژه‌های دفاعی جذب کند. در شرایطی که آمریکا به‌طور ضمنی حمله اسرائیل به دوحه را تأیید کرده، چنین ائتلافی می‌تواند وابستگی به غرب را کاهش دهد و اولویت را به منافع منطقه‌ای بدهد.

چه کشورهایی عضو ائتلاف نظامی خواهند بود؟
اطلاعات اندکی درباره ترکیب نیروی مدنظر یا سازوکار عملیاتی آن منتشر شده است. طبق گزارش‌های رسانه‌ای، انتظار می‌رود رهبری این نیرو به‌صورت چرخشی میان ۲۲ کشور عضو اتحادیه عرب انجام شود و تمامی آن‌ها در آن مشارکت داشته باشند؛ در حالی که یک فرد غیرنظامی به‌عنوان دبیرکل منصوب خواهد شد.

گفته می‌شود مصر نخست فرماندهی این نیرو را برعهده خواهد داشت. این ائتلاف قرار است شامل یگان‌های زمینی، هوایی، دریایی و نیروهای ویژه باشد و مصر می‌تواند تا ۲۰ هزار نیرو به آن اعزام کند. پیش‌بینی می‌شود عربستان سعودی دومین مشارکت‌کننده بزرگ این ائتلاف باشد. فعال‌سازی این ائتلاف مستلزم ارائه درخواست از سوی یک کشور عضو، مشورت با سایر اعضا و در نهایت تأیید فرماندهان نظامی خواهد بود.

رخوا احمد حسن، دیپلمات بازنشسته و عضو اندیشکده «شورای روابط خارجی مصر» گفت: «اگر کشورهای عربی بتوانند بر اختلافات خود غلبه کنند و این نیروی مدنظر را تشکیل دهند، در حفظ امنیت و تمامیت ارضی این کشورها مؤثر خواهد بود. اما باید بگویم که مسیر تحقق این هدف می‌تواند طولانی باشد.» به گفته احمد، این نیرو می‌تواند در زمینه هماهنگی اقدامات مشترک نقش‌آفرینی کند؛ از رزمایش‌های نظامی گرفته تا اقدامات دیپلماتیک مورد حمایت سازمان ملل.

چالش‌های پیش‌رو
به باور تحلیلگران، تشکیل یک نیروی نظامی عربی در گفتار آسان‌تر از اجرا است. زمانی که مصر نخستین بار در سال ۲۰۱۵ چنین ائتلافی را پیشنهاد داد، این ایده در نتیجه اختلافات امنیتی و اتحادهای متناقض از هم گسست؛ و از آن زمان تاکنون این شکاف‌ها حتی بیشتر هم شده است، هرچند دلایل قانع‌کننده‌ای برای اتحاد کشورهای عربی وجود دارد.

کشورهای خلیج فارس عمدتاً تهدید اصلی علیه امنیت و تمامیت ارضی خود را سوی ایران می‌بینند. در مقابل، کشورهای عربی هم‌مرز با اسرائیل بیشتر نگران تهدیدهایی هستند که از اهداف توسعه‌طلبانه تل‌آویو ناشی می‌شود. کشورهای عربی شمال آفریقا نیز دغدغه‌های امنیتی و دفاعی متفاوتی دارند، به‌ویژه آن دسته که درگیر مناقشات مرزی‌اند. آن‌ها تمرکز بیشتری بر دفع تهدیدهای تروریستی از منطقه ساحل و آفریقای مرکزی دارند.

از سوی دیگر، ایالات متحده ممکن است این نیرو را تلاشی برای تضعیف نفوذ منطقه‌ای خود ببیند و اسرائیل نیز احتمالاً آن را تهدیدی علیه خود قلمداد خواهد کرد. تحلیلگران می‌گویند هماهنگ‌کردن ارتش‌های متنوع عربی، با توانایی‌ها و دستورکارهای سیاسی متفاوت، می‌تواند به یک چالش لجستیکی تقریباً غیرقابل‌حل بدل شود.

ژنرال علی حفزی، معاون پیشین وزیر دفاع مصر گفت: «متأسفانه باید بگویم کشورهای عربی از اتحاد فاصله زیادی دارند و همین مسئله موفقیت چنین ائتلاف نظامی را به‌عنوان یک سازوکار، غیرمحتمل می‌سازد. این کشورها باید ابتدا بر اختلافاتشان غلبه کنند؛ چیزی که می‌تواند به‌طور چشمگیری به آن‌ها کمک کند تا نفوذ خود را در صحنه بین‌المللی افزایش دهند.»

در همین حال، یک مقام ارشد حوزه خلیج فارس، برخی گزارش‌ها مبنی بر اینکه طرح مصر برای تشکیل یک نیروی دفاعی عربی مشابه ناتو در نشست اخیر دوحه رد شده است را تکذیب کرد. روز یکشنبه، یک مقام خلیج فارس، شایعات منتشر شده را رد کرد و گفت «ادعاهای نادرستی که برای بدنام‌کردن شورای همکاری خلیج فارس مطرح می‌شود، به گفت‌وگوهای امنیتی جاری منطقه‌ای آسیب می‌زند.»

او افزود: «گزارش‌های رسانه‌ای مبنی بر اینکه قطر و امارات مانع تشکیل نیروی دفاعی منطقه‌ای برای مقابله با تجاوز اسرائیل شده‌اند و گزینه شورای همکاری را ترجیح داده‌اند، کاملاً نادرست است. هیچ پیشنهادی از این دست در نشست اضطراری عربی-اسلامی در دوحه مطرح نشد. اجماع کامل میان همه شرکت‌کنندگان وجود داشت که در بیانیه پایانی نشست بازتاب یافت».